چالش مرگباری به اسم تحریک طالبان پاکستان

محمدحسین لطف‌الهی- گروه شبه‌نظامی افراطی تحریک طالبان پاکستان، روز جمعه در عملیاتی مسلحانه به یک پاسگاه پلیس در کراچی حمله کرد و علاوه بر کشتن ۴ نیروی پلیس، چندین نفر دیگر را نیز زخمی کرد. یک روز بعد از این حمله، تحریک طالبان پاکستان یا TTP در یک اعلامیه تهدید کرد که به حملات علیه نیروهای پلیس در سراسر پاکستان ادامه خواهد داد. در این اعلامیه آمده‌است: «نیروهای پلیس باید پای خود را از جنگ ما با ارتش مزدوران بیرون بکشند، وگرنه حمله به پناهگاه‌های افسران بلندپایه پلیس ادامه پیدا خواهد کرد.»

به گزارش اعتمادآنلاین، شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی توییتر به این حمله واکنش نشان داد و گفت: «پاکستان نه تنها تروریسم را ریشه‌کن می‌کند، بلکه تروریست‌ها را با اجرای عدالت نابود می‌کند. ملت بزرگ ما برای پایان دادن همیشگی به این شرارت، قاطع است.»

اخیرا وضعیت امنیتی در پاکستان به دلیل حملات متعدد تحریک طالبان به شدت تضعیف شده‌است. دهم بهمن‌ماه سال جاری عملیات بمب‌گذاری انتحاری تحریک طالبان در مسجدی در پیشاور، باعث کشتار بیش از ۱۰۰ نفر شد که مرگبارترین عملیات تروریستی در پاکستان محسوب می‌شود. تحریک طالبان پاکستان، اوایل دی ماه سال جاری، اعلام کرده‌بود که ساختار دولتی جدیدی در شمال پاکستان ایجاد کرده‌است.

تحریک طالبان پاکستان، دولت در سایه

تحریک‌طالبان پاکستان روز شنبه 31 دسامبر 2022 از ساختار جدید خود در قالب یک «دولت» رونمایی کرده بود تا اسلام‌آباد با یک چالش جدید علیه حاکمیت خود بر پاکستان مواجه شود. ساختار جدید این گروه که از متحدان مهم طالبان افغانستان محسوب می‌شود شامل «وزارتخانه‌هایی» نظیر وزارت‎‌های دفاع، داخله (کشور)، اطلاعات، آموزش و پرورش، اقتصاد، ساخت و ساز، وزارت امور سیاسی، قوه قضاییه، مرجع صادرکننده فتوا، دو کمیسیون نظامی، دو اردوگاه عملیاتی نظامی، یک واحد ویژه انتحاری و ریاست عمومی استخبارات (اطلاعات) است.

 وبسایت ریپابلیک ورد به نقل از یک منبع آگاه نوشته است که تحریک طالبان پاکستان فعالیت خود در این کشور را به دو منطقه شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. منطقه شمالی شامل استان‌های پیشاور، ملاکند، مردان، گیلگیت بالتستان و هزاره و منطقه جنوبی دربرگیرنده استان‌های دیخان، بانو، کوهات و ژوب است. براساس این ساختار، نورولی محسود، رهبر تحریک طالبان پاکستان، ریاست اداره استخبارات را به عهده دارد و مفتی مزاحم، فردی که در فهرست تروریست‌های وزارت خارجه ایالات‌متحده امریکا قرار دارد، به عنوان وزیر دفاع معرفی شده است. به نوشته روزنامه ایندیپندنت، در ساختار جدید تحریک طالبان پاکستان، دو اردوگاه عملیاتی بزرگ به اسم الفاروق دیده می‌شود که اسم آن مشابه اسمی است که طالبان بعد از تسلط بر افغانستان، به جای اسم اردوگاه عملیاتی ۲۰۹ شاهین مربوط به دولت پیشین، روی آن گذاشتند. یک واحد ویژه انتحاری نیز شبیه تشکیلاتی که اکنون طالبان افغانستان دارند، در این ساختار گنجانیده شده است. ریاست عمومی استخبارات نیز که مسوولیت آن به رهبر تحریک طالبان پاکستان سپرده شده، به نظر می‌رسد یکی از بالاترین ارگان‌های امنیتی است، دقیق شبیه چیزی که اکنون در دستگاه امنیتی طالبان وجود دارد.

تحریک طالبان پاکستان (TTP) چیست و چگونه ایجاد شد؟

تحریک طالبان یکی از گروه‌هایی است که بسیاری از کارشناسان آن را حاصل فضایی که پس از اشغال افغانستان از سوی ایالات‌متحده به وجود آمد، می‌دانند. این گروه مدعی است که هدفش از مبارزه مسلحانه علیه دولت پاکستان برپایی یک نظام سیاسی اسلامی در این کشور مبتنی بر تفسیر تحریک طالبان از شریعت است.

اندیشکده کارنگی می‌نویسد: «در زمان تهاجم ایالات‌متحده به افغانستان، بسیاری از جهادگران پاکستانی که از جانب دولت پاکستان در افغانستان و کشمیر هند جنگیده بودند، به دلیل حمایت اسلام‌آباد از جنگ ایالات‌متحده با تروریسم، در مقابل دولت پاکستان قرار گرفتند. آنها به اعضای القاعده و اعضای سایر گروه‌های افراطی که علیه امریکا و سایر کشورهای منطقه مبارزه می‌کردند پناه دادند. ارتش پاکستان تحت فشار و براساس خواست ایالات‌متحده به این گروه‌های جهادی که به صورت جداگانه می‌جنگیدند حمله کرد و با سرکوب آنها و عقب‌راندن‌شان تا مرز افغانستان ضربه بزرگی به این گروه‌های جهادی زد. با این وجود، عملیات خشن دولت پاکستان علیه این گروه‌ها که کارکردی دوجانبه برای پاکستان داشتند باعث شد بخش بزرگی از آنها در سال 2007 با هم متحد شده و تحریک طالبان را تشکیل دهند. تحریک طالبان پاکستان (TTP) که تحت رهبری بیت‌الله محسود در سال 2007 تشکیل شد بزرگ‌ترین و مرگبارترین سازمان شبه نظامی در پاکستان است. این سازمان ارتباط نزدیکی با القاعده و طالبان افغانستان دارد. بیت‌الله محسود در سال ۲۰۰۹ در یک حمله هوایی ارتش پاکستان کشته شد. حکیم‌الله محسود که پس از بیت‌الله به قدرت رسید نیز در جریان حمله هواپیماهای بدون سرنشین امریکایی به وزیرستان شمالی در نوامبر ۲۰۱۳ کشته شد. مولانا فضل‌الله، سومین رهبر تحریک طالبان پاکستان نیز طی حمله‌ای در سال 2018 جان خود را از دست داد. نور ولی محسود رهبر کنونی این سازمان است. هر 4 رهبر تحریک طالبان پشتون بودند.

آتش‌بس و مذاکرات نافرجام

از نوامبر 2021 که دولت پاکستان با میانجی‌گری طالبان افغانستان و به ویژه شبکه حقانی گفت‌وگوها با گروه تحریک طالبان را آغاز کرد، آتش‌بسی میان دوطرف برقرار شده بود. با این وجود نه تنها قمار اسلام‌آباد درخصوص مدارا و اتخاذ رویکردی ملایم درقبال این گروه شکست خورد بلکه تحریک طالبان با استفاده از فضای به وجود آمده در نتیجه آتش‌بس به بازیابی توان و سازماندهی دوباره نیروها پرداخت.

از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد درحالی که براساس توافق و روی کاغذ میان طرفین آتش‌‌بس برقرار بود، تحریک طالبان عملیات‌های خود را متوقف نکرد و به حملات علیه اهدافی در پاکستان ادامه داد.براساس گزارشی که سازمان ملی مبارزه با تروریسم در پاکستان که یک سازمان غیردولتی است در اوایل تابستان منتشر کرد، «برخلاف ارتش پاکستان که تا حد زیادی به آتش‌بس متعهد ماند، تحریک طالبان از فرصت استفاده کرد و به جبران خساراتی که متحمل شده بود، پرداخت.»تحریک طالبان اواخر ماه نوامبر سال 2022 به ‌طور یکجانبه اعلام کرد به آتش‌‌بس با اسلام‌آباد که در جولای همان سال تمدید شده بود پایان می‌دهد. 

خشونت فزاینده تحریک طالبان

همزمان با پایان یکجانبه آتش‌بس، حملات و عملیات‌های تحریک طالبان شدت بیشتری به خود گرفت. براساس گزارش الجزیره، روز جمعه 23 دسامبر تحریک طالبان مسوولیت یک حمله انتحاری در اسلام‌آباد را رسما برعهده گرفت. یک هفته پیش از آن، نیروهای امنیتی پاکستان در شهر بانو درگیری طولانی و شدیدی با تعدادی از اعضای تحریک طالبان داشتند که تعدادی از پرسنل نظامی را برای بیش از 40 ساعت گروگان گرفته بودند. انستیتو مطالعات صلح در پاکستان نوشته است از ابتدای سال 2022 میلادی مجموعا 150 عملیات از سوی این گروه انجام شده که بیش از 150 کشته برجای گذاشته است. بسیاری از تحلیلگران هشدار می‌دهند با ادامه وضع موجود و ناکامی ارتش در سرکوب این گروه، شرایط برای دولت پاکستان به مراتب سخت‌تر خواهد شد و خشونت‌ها و عملیات‌های تحریک طالبان نیز افزایش می‌یابد. عبدالباسط تحلیلگر موسسه مطالعاتی راجارتانار در سنگاپور می‌گوید: «ارتش پاکستان تصورش این بود که می‌تواند مذاکرات را به سرانجام برساند و به همین دلیل به جای اینکه فعالانه در پی سرکوب تحریک طالبان باشد به این گروه اجازه داد تا شبکه خود را گسترش دهد.»

در گزارشی که به سنا ارایه شد، اداره ملی مبارزه با تروریسم پاکستان گفت که مذاکرات صلح یک ساله و آتش‌بس با تحریک طالبان پاکستان، شبه نظامیان را بیشتر جسور و تقویت کرد.

اسفندیار میر، یکی از تحلیلگران ارشد موسسه صلح امریکا در واشنگتن گفت: «در سال 2022، تحریک طالبان پاکستان تعداد حملات فزاینده‌ای را افزایش داد، جغرافیای فعالیت‌های خود را گسترش و انسجام سیاسی قابل‌توجهی از خود نشان دادند، در‌حالی که از پناهندگی سیاسی و پناهگاه دولت طالبان برخوردار بودند، این امر باعث شد که تحریک طالبان پاکستان یک چالش بزرگ درازمدت فرامرزی برای پاکستان ایجاد کند.» سلیم محسود، محقق و روزنامه‌نگار پاکستانی، گفت که سالی تاریک را پیش‌بینی می‌کند. او گفت: «نگران هستم از اینکه وضعیت در مسیر درستی پیش نرود و اگر مذاکرات صلح به‌ طور کامل شکست بخورد، تعداد حملات تحریک طالبان پاکستان افزایش خواهد یافت.»

به نظر می‌رسد ارتش و دولت پاکستان نیز درصدد برخورد شدید و فوری با تحریک طالبان هستند. وزیر کشور پاکستان در مصاحبه‌ای با رسانه‌های این کشور، از حکومت طالبان افغانستان خواسته که پناهگاه‌های گروه تروریستی تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی) در خاک افغانستان را از بین ببرد و در غیر این صورت، اسلام‌آباد گزینه حمله به این پناهگاه‌ها در خاک افغانستان را حق خود می‌داند و آن را بررسی خواهد کرد. به گزارش ایرنا به نقل از خبرگزاری صدای افغان (آوا)، «رانا ثناالله، » وزیر داخله کشور در یک گفت‌وگو با شبکه اکسپرس تی‌وی پاکستان، با تکرار این مساله که گروه تروریستی تحریک طالبان پاکستان پناهگاه‌های امن در داخل خاک افغانستان دارد، گفته است در صورتی که حکومت طالبان افغانستان پناهگاه‌های تحریک طالبان پاکستان در افغانستان را از بین نبرند، ممکن است پاکستان حمله به این پناهگاه‌ها را بررسی کند.

به گفته او، در حال حاضر، حدود هفت تا ده هزار جنگجوی تحریک طالبان پاکستان در خاک افغانستان حضور دارند. وزیر کشور پاکستان همچنین دولت ایالتی خیبرپختونخواه را به ناتوانی در مهار این گروه تروریستی متهم کرده و گفته بود که دولت ایالت خیبرپختونخواه باید از پلیس دولت فدرال درخواست کمک نظامی کند.

نقش طالبان افغانستان

الجزیره می‌نویسد: به قدرت رسیدن طالبان افغانستان در کابل که در سال گذشته اتفاق افتاد روحیه تحریک طالبان را به‌ شدت تقویت کرد. بسیاری از گروه رهبری تحریک طالبان نیز از این فرصت استفاده کرده به افغانستان پناهنده شدند. به گفته کارشناسان، خروج نظامی ایالات‌متحده از افغانستان در سال گذشته نیز از‌جمله دلایلی بود که به تحریک طالبان پاکستان اجازه داد تا آزادانه‌تر عمل کند. 

شفقنا نوشته است: نشر ساختار تشکیلاتی دولت در سایه تحریک طالبان پاکستان، جدی‌ترین واکنش این گروه به توقف مذاکرات صلح و جدی‌ترین گام آنها برای مخالفت با دولت پاکستان است. از سوی دیگر، تسلط گروه طالبان بر افغانستان باعث شده است که شورشگری در دو سوی مرز افزایش یابد و ثبات و امنیت این مناطق وابسته به بازی‌های استخباراتی و میزان حضور و قدرت گروه‌های شورشی است. افزایش شورشگری در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان، بر ثبات و امنیت دو کشور همواره تاثیرگذار بوده است و در بسیاری موارد، روابط دو کشور را نیز تیره کرده است.