تلاش برای احیای بازدارندگی نظامی در شرق اروپا

شکست گفت‌وگوهای غرب و روسیه پیرامون مساله اوکراین خیلی زود تاثیر خود را نشان داد و در شرایطی که قرار است واشنگتن هفته آینده پاسخ‌های مکتوب خود را درخصوص خواسته‌های امنیتی مسکو ارایه دهد، دو طرف در مسیری گام برمی‌‌دارند که می‌تواند مسیر دستیابی به راه‌حلی دیپلماتیک برای مساله اوکراین را غیرممکن کند.

به گزارش روزنامه اعتماد، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی روز دوشنبه با صدور بیانیه‌‌ای اعلام کرد که کشورهای عضو این ائتلاف در واکنش به خطر فزاینده حمله نظامی روسیه به اوکراین، نیروهای خود را به حالت آماده‌باش درمی‌آورند و طی روزهای آینده قصد دارند تعداد بیشتری ناو جنگی و هواپیمای جنگنده به شرق اروپا ارسال کنند. ینس استولتنبرگ، دبیر‌کل ناتو روز دوشنبه گفت: «ناتو خود را موظف می‌داند از اعضای این ائتلاف حفاظت کند و به تعهد خود در راستای تقویت بال شرقی این ائتلاف پایبند است.» او افزود که ناتو در پی تهدیدهایی که علیه این ائتلاف وجود دارد، در حال «تقویت قدرت دفاع جمعی» است.

در این بیانیه آمده است: «دانمارک در حال اعزام یکی از ناوچه‌های خود به دریای بالتیک بوده و قصد دارد چهار جنگنده اف-۱۶ خود را به لیتوانی بفرستد. اسپانیا در حال ارسال چند کشتی جهت ملحق شدن به نیروی دریایی ناتو بوده و اعزام چند جنگنده به بلغارستان را درنظر دارد. هلند در ماه آوریل دو فروند جنگنده اف-۳۵ به بلغارستان می‌فرستد تا در گشت‌زنی‌های هوایی ناتو در منطقه مشارکت کنند و یک کشتی و یک واحد نظامی پیاده را در حالت آماده‌باش قرار داده است. امریکا نیز تصریح کرده که حضور نظامی در شرق اروپا را افزایش خواهد داد.»

روسیه در حال حاضر بیش از 127 هزار نفر از نیروهای مسلح خود را در نزدیکی مرزهای اوکراین مستقر کرده و مقام‌های غربی ادعا می‌کنند مسکو تصمیم دارد به اوکراین حمله نظامی کند. کرملین این ادعا را نادرست می‌خواند و هدف از استقرار این نیروها را دفاع از امنیت خود در برابر تهدیدهای ناتو می‌داند.

بیانیه ناتو، روز دوشنبه در شرایطی صادر شد که برخی کشورهای غربی روند خارج کردن دیپلمات‌ها و خانواده‌های‌شان را از کی‌یف آغاز کرده‌اند. بریتانیا صبح روز دوشنبه اعلام کرد که تعدادی از کارمندان سفارت این کشور در اوکراین به همراه خانواده‌های‌شان به بریتانیا بازمی‌گردند و ایالات متحده نیز یکشنبه شب از خروج خانواده‌ کارکنان سفارت امریکا از اوکراین خبر داد. این اقدام باعث ناراحتی شدید و واکنش دولت اوکراین شد. وزارت خارجه اوکراین در بیانیه‌ای که در واکنش به خروج خانواده دیپلمات‌های امریکایی از کی‌یف صادر شد، اعلام کرد: «تصمیم امریکا برای خروج خانواده کارکنان سفارت در کی‌یف و همچنین فراهم کردن امکان خروج داوطلبانه برای برخی کارکنان سفارتخانه را مورد توجه قرار داده‌ایم. با احترام به حقوق کشورهای خارجی برای تضمین امنیت نمایندگی‌های دیپلماتیک خود، ولی ما چنین اقدامی از سوی طرف امریکایی را زود‌هنگام و تجلی احتیاط بیش از حد می‌دانیم.» جوزپ بورل مسوول سیاست‌ خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه گفت، دیپلمات‌های این نهاد اروپایی در حال حاضر برنامه‌ای برای ترک اوکراین ندارند. بورل در پاسخ به سوالی درباره خروج برخی کارکنان سفارت امریکا در اوکراین و اقدام مشابه از سوی اتحادیه اروپا گفت: «ما قرار نیست همین کار را انجام دهیم، زیرا دلیل معینی برای آن نمی‌بینیم. با این حال وزیر بلینکن ما را در جریان خواهد گذاشت.»

براساس آنچه رسانه‌های امریکایی از مقام‌های ارشد دفاعی ایالات متحده نقل کرده‌اند، واشنگتن سهم قابل‌توجهی در ارسال نیرو به شرق اروپا خواهد داشت. به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، تعدادی از مقام‌های پنتاگون روز شنبه در نشستی که کمپ دیوید با جو بایدن داشتند، رییس‌جمهور امریکا را از گزینه‌های در دسترس نظامی آگاه کردند. از جمله این گزینه‌ها ارسال 1000 الی 5000 نیروی نظامی به شرق اروپا و بالتیک است که در صورت تشدید تنش‌ها می‌تواند 10 برابر شود. به گفته این مقام‌های پنتاگون، رییس‌جمهور نهایتا تا انتهای هفته جاری درباره این مساله تصمیم‌گیری خواهد کرد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در گفت‌وگویی که یکشنبه شب با برنامه «Face The Nation» داشت، تاکید کرد «حتی در اوج تلاش‌های دیپلماتیک نیز ناتو از تقویت توان دفاعی خود و ایجاد بازدارندگی در برابر تهدیدها غافل نخواهد شد.» او هشدار داد در صورتی که روسیه به اوکراین تجاوز نظامی کند، واکنش ناتو به طرز قابل‌توجهی قوی‌تر خواهد بود.

تاکنون هیچ‌یک از گزینه‌هایی که به جو بایدن ارایه شده، شامل حضور نظامیان امریکایی در اوکراین نبوده چراکه از نگاه رییس‌جمهور ایالات متحده، در فاصله کوتاهی پس از خروج نظامی امریکا از افغانستان، این کشور هیچ تمایلی به وارد شدن به یک درگیری نظامی جدید ندارد. با این وجود، این گزینه‌ها حضور نظامیان امریکایی در کشورهای لتونی، استونی و لیتوانی را شامل می‌شود که برای روسیه یک خط قرمز جدی محسوب می‌شود.

روسیه در گفت‌وگوهای مستقیم با ناتو و ایالات متحده از غرب خواسته بود «گسترش ائتلاف ناتو به سوی شرق متوقف شود» و شرایط امنیتی اروپا به شرایطی که در 1997 وجود داشت، بازگردد که این خواسته به معنای عدم استقرار نیروهای ناتو در کشورهای حوزه بالتیک است.

جیم تاون‌سند، از مقام‌های پیشین پنتاگون می‌گوید اقدامات دولت امریکا کافی به نظر نمی‌رسد. به گفته او «اکنون برای ایجاد بازدارندگی در برابر ولادیمیر پوتین بسیار دیر است و اگر روسیه بخواهد به اوکراین حمله کند، این 5 هزار نفر کار خاصی نمی‌توانند انجام دهند.»

همزمان با این تحولات در غرب، دمیتری پسکوف سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه روز دوشنبه در‌خصوص رسیدن خطر اقدامات تحریک‌آمیز اوکراین به بیشترین حد هشدار داد. به نوشته خبرگزاری «اسپوتنیک»، پسکوف گفت، استقرار گسترده نیروهای اوکراینی در خط تماس با منطقه خودمختار روس زبان «دونباس» بر آماده شدن کی‌یف برای حمله دلالت دارد. سخنگوی کاخ کرملین افزود، در این شرایط مسکو تمایل دارد شاهد این باشد که کشورهای عضو ناتو از اوکراین بخواهند حتی فکر حل‌وفصل مشکلات از طریق نظامی را هم به سرش راه ندهد. او در ادامه متذکر شد، هر واحد تسلیحاتی که از طرف اعضای ناتو برای رژیم کی‌یف ارسال می‌شود، به آنها انگیزه بیشتری برای شروع عملیات نظامی در دونباس می‌دهد. پسکوف همچنین هشدار داد: «خطر اقدامات تحریک‌آمیز کی‌یف در دونباس اکنون بسیار زیاد بوده و حتی بالاتر از قبل است.» سخنگوی ریاست جمهوری روسیه در ادامه گفت، اطلاعاتی که از سوی غربی‌ها درباره تحولات اوکراین منتشر می‌شود مملو از «تشنج و آکنده از دروغ» هستند. علاوه بر پسکوف، «الکساندر گروشکو» معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز روز دوشنبه ارسال جنگنده و کشتی‌های جنگی به شرق اروپا توسط کشورهای عضو ناتو را تلاش برای «اهریمن‌سازی از روسیه» با هدف «توجیه فعالیت نظامی در جبهه شرقی» توصیف کرد. این دیپلمات ارشد روس افزود: «زبان ناتو، زبان تهدید و فشار نظامی است. این اقدامات برای ما چیز جدیدی محسوب نمی‌شود.»

دو دستگی در میانه بحران

در شرایطی که ایالات متحده و مقام‌های ارشد ناتو از همبستگی کامل دو سوی آتلانتیک برای مقابله با تهدید روسیه علیه اوکراین سخن می‌گویند، نشانه‌های آشکاری از وجود اختلافات اساسی میان قدرت‌های اروپایی و واشنگتن در این زمینه دیده می‌شود. 

روزنامه نیویورک‌تایمز طی گزارشی به نقل از مقامات دولتی نوشت، دولت بایدن تهدید کرده است که اگر روسیه به اوکراین حمله کند، از یک کنترل جدید صادراتی برای آسیب زدن به صنایع راهبردی روسیه، از هوش مصنوعی و محاسبات کوآنتومی گرفته تا هوافضای غیرنظامی استفاده خواهد کرد. به گفته این مقامات، دولت امریکا احتمالا تصمیم بگیرد این کنترل‌ها را گسترده‌تر اعمال کند به‌طوری‌که شهروندان روسی از استفاده از برخی گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و کنسول‌های بازی ویدیویی محروم شوند. چنین اقداماتی دامنه تحریم‌های ایالات متحده را فراتر از اهداف مالی و به استفاده از سلاحی که پیش از این فقط یک‌بار استفاده شده بود، گسترش می‌دهد؛ این سلاح، تقریبا غول فناوری چینی هوآوی را فلج کرد. این سلاح که به عنوان قانون محصولات مستقیم خارجی شناخته می‌شود، به اولین کاهش درآمد سالانه هوآوی، یعنی سقوط خیره‌کننده نزدیک به 30درصدی در سال گذشته، کمک کرد.

یک مقام ارشد دولت بایدن که نخواست نامش فاش شود، گفت: «قدرت این کنترل‌‌های صادراتی این است که ما می‌توانیم ظرفیت این بخش‌ها را برای تبدیل شدن به یک منبع کلیدی رشد برای اقتصاد روسیه کاهش دهیم و از بین ببریم.» تلاش برای استفاده از کنترل‌‌های صادراتی، می‌تواند ضررهایی برای منافع کسب‌وکارهای امریکایی و اروپایی داشته باشد؛ این شرکت‌ها می‌ترسند استفاده از این کنترل‌ها، به انتقام‌جویی روسیه در سایر حوزه‌ها منجر شود و درنهایت این امر سبب شود شرکت‌های خارجی فناوری امریکا را از محصولات خود خارج کنند. 

اروپایی‌ها اما چندان با تحریم گسترده روسیه موافق نیستند. اولاف شولتس، صدراعظم آلمان در مصاحبه‌ای با روزنامه زوددویچه تسایتونگ در پاسخ به این سوال که آیا این کشور در صورت تحریم‌های احتمالی علیه پروژه نورداستریم ۲ زیان‌هایی را تحمل خواهد کرد یا خیر، گفت: «در چنین موردی که امیدوارم هرگز رخ ندهد، باید به شیوه‌ای معقولانه عمل کنیم.» او افزود: «ضروری است که موثرترین اقدامات را انتخاب کنیم. به‌طور همزمان، ضروری است که درک کنیم این تصمیم چه پیامدهایی برای ما خواهد داشت. هیچ‌کس نباید خیال کند که اقداماتی که اتخاذ می‌کنیم هیچ پیامدی برای ما نخواهد داشت.»