ماجرای نامه امام خمینی به گورباچف چه بود؟

احمد مازنی در یادداشتی با عنوان «دیپلماسی امام خمینی (ره) نامه به رهبران» در روزنامه اعتماد نوشت: امام خمینی در کنار روش‌های مختلف دیپلماسی از قبیل ارتباط با رسانه‌ها، سخنرانی، دیدار و گفت‌وگو با مقامات عالیرتبه کشورهای مختلف، از روش‌ نگارش نامه با برخی از رهبران جهان استفاده کردند‌. البته این گزینه در سابقه فعالیت‌های سیاسی امام از فراوانی بالایی برخوردار نیست، یا نگارنده به آن دسترسی ندارد. اما از باب نمونه دو نامه از امام در دسترس همگان است که هر کدام در جای خود از اقدامات تاریخی امام راحل به حساب می‌آیند. این دو نامه عبارتند از: 

۱. نامه امام خمینی به گورباچف 

۲. نامه امام به پادشاه عربستان سعودی

اما نامه امام خمینی به گورباچف، در تاریخ ۱۱ بهمن‌ماه سال ۱۳۶۷ شمسی، خطاب به میخاییل گورباچف آخرین رییس‌جمهور شوروی صادر شد. اهمیت این نامه از این جهت بود که پنج ماه پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ ارسال شده و از نگاه علم مدیریت، در حکم موج جدیدی در بازتولید اندیشه امام در روابط بین‌الملل و حرکتی رو به جلو در ایفای نقش هدایتگری و پیشوایی یک روحانی سیاستمدار برای بشریت بود. همان نکته‌ای که در مذاکرات بین امام با رییس‌جمهور وقت امریکا در اوج جنبش اسلامی مردم ایران توسط امام مطرح شد. نامه‌ای که در فضای یأس‌آلود حاکم بر رزمندگان اسلام نور امیدی افشاند و به نوعی به کلام رسول‌الله (ص) در فتح دو ابرقدرت روم و ایران در حین حفر خندق در جنگ احزاب شباهت دارد. از سوی دیگر امام خمینی فروپاشی شوروی و سپرده شدن مارکسیسم به موزه تاریخ را پیش‌بینی می‌کند و با گورباچف از ضرورت پرهیز شوروی از اتکا به ‌غرب و دعوت به دین اسلام سخن می‌گوید. پیامی که بر نگاه امام در زمینه آمیختگی دیانت و سیاست تاکید دارد. این‌نامه تاریخی به‌وسیله هیات سه نفره شامل: آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، محمدجواد لاریجانی و خانم مرضیه حدید‌چی (دباغ)، در مسکو به گورباچف ابلاغ شد. این‌نامه و محتوای آن، توجه همگان به‌ویژه ناظران روابط بین‌الملل را به خود جلب ساخت. پیام تاریخی امام خمینی به گورباچف با وجود ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی بودن آن و باتوجه به تحلیل‌های عمیق امام در نامه، نشان از ریشه‌دار بودن آن در سابقه تاریخی ایران و شوروی دارد. 

این‌نامه را می‌توان از یک‌سو، مهم‌ترین و اساسی‌ترین اقدام امام در امر صدور اندیشه اسلام ناب و از سوی دیگر، مهم‌ترین هشدار نسبت به روند اصلاحات شوروی در این دوره دانست.  این پیام در ادامه دعوت پیشوایان دینی برای هدایت و دعوت مردم به دین تلقی می‌شود که گاه از نامه و پیام استفاده می‌کردند. امام‌خمینی(ره) به تأسی از شیوه یادشده نامه‌ای به میخاییل گورباچف نوشت. مهم‌ترین هدف امام ‌از فرستادن نامه، دعوت رهبر شوروی به توحید و رهاشدن شوروی از قید مادی‌گرایی بود. گفته می‌شود نامه امام‌خمینی(ره) حدود ۱۶۶۰ کلمه و در پنج صفحه با خط خود ایشان نوشته شده و از مضامین آن هشدار به گورباچف از پناه‌بردن به غرب، حمایت از مسلمانان منطقه زیر نفوذ شوروی و نیز حمایت از مردم افغانستان بود. جمله معروف در این نامه «از این پس باید کمونیسم را در موزه‌های دنیا جست‌وجو کرد» اشاره به شکست مارکسیسم و کمونیسم دارد. نامه امام‌خمینی(ره) در جهان به‌ویژه در کشورهای تابع شوروی بازتاب گسترده‌ای داشت. برخی خام‌اندیشان هنگام فرستادن نامه، این جمله امام‌خمینی(ره) را که «از این پس باید کمونیسم را در موزه‌های دنیا جست‌وجو کرد» به مسخره می‌گرفتند؛ ولی پس از گذشت یک سال از درگذشت ایشان همه‌چیز در شوروی دگرگون شد و آن پیشگویی تحقق پیدا کرد. به تعبیر شوارد نادزه، وزیر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی، تحولات درونی شوروی، آن قلعه‌ای را که محکم به نظر می‌رسید، فرو پاشاند و پیش‌بینی‌های رهبری ایران در خصوص مارکسیسم عملی شد.

احمد مازنی