سرنوشت پروژه حریم تئاتر شهر به کجا رسید؟

مریم آموسا-در سال‌های گذشته همواره مساله حریم تئاترشهر از مهم‌ترین موضوعاتی بوده که ذهن خانواده تئاتر را درگیر خود کرده است، مساله‌ای که هر روز بزرگ و بزرگ‌تر و تبدیل به یک معضل لاینحل شد.

به گزارش اعتماد، در سال‌های اخیر همواره حریم تئاترشهر با نظرات مختلفی همراه بوده است. در شرایطی که همگان از وضعیت نابسامان اطراف تئاترشهر برآشفته‌اند و آن را در شأن این مکان فرهنگی نمی‌دانند، با این همه بخشی از جامعه هنری نسبت به مجزا کردن این بنا واکنش دارند و معتقدند نباید میان مردم و تئاترشهر فاصله انداخت. اما با این همه باز بودن حریم تئاترشهر در تمام این سال‌ها موجب شده هر روز پیشروی به حریم تئاترشهر بیشتر و موجب شود حریم تئاتر هر روز کوچک و کوچک‌تر و به بنا و محوطه تئاترشهر آسیب جدی وارد شود، از رفتارهای وندالیسمی که هر چند وقت یک‌بار موجب می‌شد تا بخشی از بنا با مواد اسیدی شست‌و‌شو تا بنا پاک شود، اما از فردا روز از نو. یا حضور تکدی‌گران، دستفروشان و خرده‌فروشان مواد مخدر در محوطه تئاترشهر و زد و خوردها و حتی چند باری هم شلیک گلوله، همه همه منجر شد تا مدیران فرهنگی کشور تصمیم بگیرند تا حریمی برای فضای تئاترشهر در نظر بگیرند.

مجموعه تئاترشهر در سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید. این مجموعه در روز شنبه هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش «باغ آلبالو» نوشته آنتوان چخوف به کارگردانی آربی اوانسیان و با بازی داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، فریده سپاه‌منصور، فهیمه راستکار و پرویز پورحسینی به عنوان مجهزترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد.

ساختمان تئاترشهر سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث ملی ثبت شده و مطابق قانون هر نوع اقدامی در آن و همچنین در عرصه و حریم این میراث ملی، مشمول ضوابط و مقررات میراث فرهنگی ایران است.

کلنگ ساخت حریم تئاترشهر دی سال ۱۴۰۲ توسط محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم وقت زده شد، اما پس از مدتی اجرای این پروژه متوقف شد. مجموعه تفریحی با زیربنای حدود ۵هزار مترمربع و بستر حدود ۳ هزار مترمربع با مدیریت پروژه امیرعلی سردارافخمی اجرا شد. همزمان، پارک دانشجو توسط بیژن صفاری با آغاز از سال‌های ۱۳۴6-۱۳۴0 تا سال‌های بعد به بهره‌برداری رسید. در این دوره، در شرق مجموعه بافت‌های زاغه‌نشین شکل گرفت و تئاترشهر و کافه شهر به عنوان محل‌های پرجمعیت، ارگان‌های گروه‌های موسیقی و فعالیت‌های رسانه‌ای مطرح شدند.

اگرچه از دیرباز تئاترشهر همچون موزه هنرهای معاصر حریم داشت و دیوار و در از فضای عمومی جدا می‌شد، اما به یکباره در زمان شهرداری کرباسچی در دهه 70 تصمیم گرفته شد که این حریم برچیده شود. تصمیمی که در گذر زمان ثابت شد نه تنها به نفع اهالی تئاتر نبود، بلکه موجب شد تا در چند دهه اخیر هر روز از محوطه 5 هزار متری تئاترشهر کاسته و با وجود مخالفت اهالی هنر بنای جدیدی در محوطه تئاتر شهر سبز شود که اتفاقا هیچ‌ وقت هم به بهره‌برداری نرسد. 

شاید بزرگ‌ترین آسیبی که در دو دهه اخیر به تئاترشهر وارد شد، ایجاد و راه‌اندازی ایستگاه مترو تئاترشهر در مقابل تئاترشهر بود که هر چند دقیقه یک‌بار لرزه را بر اندام این بنای تاریخی می‌اندازد و در کنار آن زمینه ورود بی‌دلیل روزانه بیش از هزار نفر را به محدوده تئاترشهر فراهم می‌کند. 

با همه مصائب و رنج‌هایی که بنای تئاترشهر در دهه‌های اخیر به چشم دیده بالاخره در دوم دی ماه سال 1402 و در دوره وزارت محمدمهدی اسماعیلی کلنگ ایجاد حریم تئاترشهر زده شد و با گذشت دو سال قرار است که فاز اول این پروژه همزمان با جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به بهره‌برداری برسد. به گفته کوروش سیلمانی، مدیر مجموعه تئاترشهر، هدف از اجرای حریم تئاترشهر محدودسازی مزاحمت‌هاست و درهای حریم صبح‌ها گشوده و شب‌ها بسته می‌شود. سلیمانی می‌گوید: حریم به‌ معنای بسته ‌شدن نیست؛ بلکه باز نگه داشتن فضای شهری با محدودسازی مزاحمت‌هاست تا فعالیت‌های هنری در مجموعه تئاترشهر با سهولت انجام شوند. سلیمانی در نشستی که به منظور اطلاع‌رسانی با رسانه‌ها و خانواده تئاتر ترتیب داده شده بود، ابراز امیدواری کرد که تصمیمات گرفته ‌شده با همراهی شهر و مردم منطقه، به ایجاد فضایی روشن‌تر برای تئاتر شهر بینجامد. تئاترشهر به عنوان یک میراث فرهنگی و هنری مطرح بوده است و باید مجموعه تئاترشهر به نسل‌های آینده منتقل شود.

اهداف پروژه حریم تئاترشهر

سلیمانی گفت: ایجاد فضای امن برای برگزاری رویدادهای هنری آیینی و سنتی در مرکز شهر، فراهم کردن شرایط برای امنیت و کیفیت رویدادها و جلوگیری از خطرات احتمالی از دیگر اهداف اجرایی این پروژه است تا بتوان رویدادها را به‌ صورت برنامه‌ریزی‌شده برگزار کرد و اجازه نداد برخی مزاحمت‌ها مانع برگزاری رویدادهای فرهنگی شود.

با توجه به اینکه تئاترشهر ثبت ملی شده است هر گونه ساخت و ساز و هرگونه تغییرات در تئاترشهر و حریم آن باید زیرنظر کارشناسان میراث فرهنگی باشد. برای نگهداری این بنا باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت میراث فرهنگی و شهرداری همکاری کنند. 

 به گفته سروناز امتیازی، معمار و طراح حریم حائل مجموعه تئاترشهر؛ تئاترشهر هسته روایت امروز و پازل فرهنگی ناتمام است؛ تئاترشهر و بوستان دانشجو قرار بود قطره‌ای از این پازل باشند، اما پروژه ناقص «ناهما» آن را نیمه‌کاره رها کرد. دیدن این پاره ناتمام به‌ جای مجموعه‌ای کامل، نخستین خطای مدیریتی بود که فضاهای اطراف را از فضای فرهنگی به عرصه بروز آسیب اجتماعی سوق داد.

او افزود: وجود تاسیسات شهری در ضلع شمالی و غربی و سایر محدودیت‌ها وضعیت مطلوبی را ایجاد نکرده و نیازمند بازاندیشی در ساماندهی حریم پیرامونی است. برای بازگرداندن پهنه به مدار فرهنگی باید کارکردهای فرهنگی بوستان دانشجو فعال شود و با هماهنگی و مدیریت حضور هنرمندان و علاقه‌مندان در نیمه اول اجرای نمایش‌ها و بازگشت تئاتر دانشجویی به بدنه اصلی، ابزارهای اجتماعی برای تغییر فضایی فراهم شود.

امتیازی افزود: در ایجاد حریم تئاترشهر به اصالت طراحی بنا برگشتیم؛ ضلع شمالی ورودی اصلی در کنار ورودی غربی بوده و حریم از آن جدا شده بود؛ دوباره به آن بازگشتیم و از منافع خود عقب‌نشینی کردیم به نفع شهر تا عرصه فرهنگی شهری پدید آید؛ رویکرد ما همچنان مبتنی بر شهر بودن است.

امتیازی افزود: ورودی اصلی به سمت شمال غربی داده شده و طراحی با سایر بخش‌ها به گونه‌ای است که لایه‌ای شفاف، نرم و منعطف در ضلع شمال وجود دارد و در مناسبت‌های خاص به سوی شهر گشوده می‌شود تا ارتباط عرصه و شهر دوباره برقرار شود.در سایت اصلی، لندسکیپ با ورودی‌ای که به تالار وحدت وصل می‌شود، یک خط فرهنگی تعریف می‌کند. با بررسی‌های جمعیتی، تیم‌های تخصصی برای هر بخش حدود ۱۵ نفر در نظر گرفته شده تا طراحی و ساخت به پیش برود؛ هر بخش داستان مخصوص به خود را دارد و رودکی به پهنه‌ای برای زنده شدن تبدیل شده است.

بودجه ۲۹ میلیارد تومانی  پروژه حریم تئاترشهر

 به گفته سعید جمشیدی، رییس اداره نظارت بر پروژه‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ قرارداد اجرای حریم در سال ۱۴۰۲ در دولت گذشته منعقد شد. حریم تئاترشهر با طراحی خانم امتیازی براساس مفهوم هویت مجموعه طراحی شده است. حریم بدون محدودیت نیست، بلکه ورود و خروج و نظم آن طرح اصلی است و هویت مجموعه بر اساس مفهوم تئاترشهر شکل می‌گیرد.

 قرار است نتیجه این مطالعات در قالب دفترچه‌ و کتابچه‌ای منتشر شود تا به‌ عنوان دستمایه کارهای آتی و بازتعریف‌های مربوط به مجموعه عمل کند. این بازتعریف‌ها باید با میل به قوانین میراث فرهنگی و طرح‌های مصوب میراث فرهنگی هماهنگ باشد تا مسیر اجرا روشن شود. هدف نهایی حفظ و توسعه حریم و کارکرد فرهنگی و هنری تئاترشهر است.

به گفته جمشیدی؛ بودجه پروژه حریم تئاترشهر ۲۹ میلیارد تومان بوده است. پروژه به چند فاز اجرایی تقسیم شده است؛ فاز اول طراحی انجام شد و پس از عقد قرارداد، فاز دوم با تغییراتی مواجه و تکمیل شد؛ قرارداد به‌روزرسانی و تاثیر نرخ دلار بر این قرارداد وارد نشده است. پیشرفت فاز اول با همان قرارداد در حال پایان است.

برآورد دو تا سه سال برای کارهای مربوط به محوطه (سخت‌افزار)، به‌ علاوه بخش نرم‌افزاری که مدیریت تئاترشهر و معاونت هنری مسوولیت دارند. بحث ایمنی آتش‌نشانی به دلیل اهمیت، برآوردی حدود ۲۰۰ میلیارد تومان دارد که در حال تامین آن هستیم.

باید دید اجرای طرح حریم تئاترشهر موجب می‌شود تا بالاخره تئاترشهر نفس بکشد و از بلاتکلیفی و شلختگی بصری که در اطراف و داخل محوطه آن رنج می‌برد، راحت شود یا نه!