راهی جز لغو تحریم برای افزایش درآمدزایی و رفاه اقتصادی نداریم

«ذخایر و تولید نفت از امریکا تا ایران» عنوان یادداشت روزنامه اعتماد به قلم حمیدرضا  شکوهی است که در آن آمده: زمانی نه چندان دور، هر بار که تحرکی از سوی امریکا در خاورمیانه رخ می‌داد آن را به نفت نسبت می‌دادند. می‌گفتند حضور نظامی امریکا در خاورمیانه به خاطر دست‌اندازی به نفت منطقه است. تا دوره‌ای هم حرف درستی بود. بخش مهمی از نیاز امریکا به نفت، از طریق واردات تامین می‌شد. اما با افزایش تولید نفت امریکا، به ویژه پس از استخراج نفت شیل که هزینه بالایی هم دارد، نیاز امریکا به نفت خاورمیانه کمتر شد. آنچه موجب شد امریکا تولید نفت خود را افزایش دهد و نیاز خود به واردات نفت را تا حد زیادی کاهش دهد، سه عامل است: مدیریت و برنامه‌ریزی؛ سرمایه‌گذاری؛ و تکنولوژی. امریکا با یک سیاست‌گذاری منطقی در حوزه انرژی، تولید نفت خود را به حدی افزایش داد که در حال حاضر به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شده است.

در سال جاری تولید نفت امریکا حدود 12.5 میلیون بشکه در روز است. تنها در سال 2020 تولید نفت امریکا بیش از این میزان بود که آن هم از همین روزها در همان سال، دچار افت شد. اما روند تولید نفت امریکا در سال جاری، روندی باثبات بوده و بین 12 تا 12.5 میلیون بشکه در روز نوسان مختصری داشته است. نکته جالب اینجاست که این میزان تولید نفت امریکا حاصل ذخایری معادل 61 میلیارد بشکه نفت است. در واقع امریکا نهمین ذخایر غنی نفت جهان را دارد اما بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان است و این حاصل همان سه عامل است: مدیریت و برنامه‌ریزی؛ سرمایه‌گذاری؛ و تکنولوژی. ایران با 208 میلیارد بشکه، سومین ذخایر غنی نفت جهان را دارد اما کمتر از 3 میلیون بشکه در روز تولید می‌کند. به عبارت ساده‌تر، ذخایر نفت ایران، سه و نیم برابر ذخایر نفت امریکاست، اما تولید نفت ایران، یک‌چهارم امریکاست. اینکه در مقاطعی گفته شده ایران توان تولید 8 میلیون بشکه نفت در روز را دارد، با تکیه بر همین ذخایر غنی است.

کمااینکه در اواخر دهه 1970 میلادی، ایران به تولید 6 میلیون بشکه در روز رسید و در دو مقطع پس از انقلاب اسلامی هم، یکی اواخر دولت محمد خاتمی و دیگری در دوره پسابرجام   تولید نفت ایران به مرز 4 میلیون بشکه در روز رسید یا از آن هم عبور کرد. طبق برنامه پنجم توسعه، تولید نفت ایران در سال 1394 باید به 5 میلیون و 150 هزار بشکه در روز می‌رسید که با توجه به تحقق تولید 4.2 میلیون بشکه‌ای در پایان برنامه سوم توسعه، هدف دور از دسترسی نبود. اما پس از پایان برنامه سوم که مصادف با پایان دولت اصلاحات بود، روند حرکتی کشور تغییر کرد و پس از مدتی هم تحریم‌های شدیدی علیه ایران اعمال شد و هیچگاه تولید نفت به رقم پایان برنامه سوم نرسید و فقط در دوره پسابرجام، تولید نفت ایران به مرز 4 میلیون بشکه در روز نزدیک شد.

این آمارها را مرور کردم تا به اینجا برسم که تحقق تولید بالای 5 میلیون بشکه نفت در روز در برنامه سوم توسعه، با توجه به تجربیات گذشته و ذخایر نفت کشور، هدفی منطقی بود اما نه‌تنها به این هدف نرسیدیم، بلکه به خاطر عقب‌ماندگی‌های گذشته، هدف برنامه ششم توسعه برای تولید نفت، به 4.7 میلیون بشکه در روز کاهش یافت که البته آن هم تحقق نیافت.

حالا پرسش اساسی اینجاست که چرا هیچیک از اهداف تولید نفت در برنامه‌های اخیر توسعه محقق نشده و چرا با وجود ذخایر غنی، تولید نفت ما نه‌تنها از امریکا و روسیه، بلکه از عراق و امارات هم که همگی ذخایری کمتر از ایران دارند کمتر است؟ پاسخ را باید در همان سه عاملی جست‌وجو کرد که ابتدا ذکر کردم: فقدان مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب؛ فقدان سرمایه‌گذاری کافی؛ و دسترسی ناکافی به تکنولوژی روز جهان. اگر «تحریم» عامل کمبود سرمایه‌گذاری و تکنولوژی است، فقدان مدیریت و برنامه‌ریزی حاصل بی‌ثباتی مدیریتی و عدم انعطاف در اصول قراردادی برای جذب شرکت‌های خارجی است که تنها در شرایط غیرتحریم، ظهور پیدا می‌کند. تحریم، فرصت‌های طلایی را برای افزایش تولید نفت و درآمدزایی برای کشور با فروش نفت خام یا تبدیل آن به فرآورد‌های نفتی و پتروشیمی، و به تبع آن ایجاد رفاه اقتصادی برای مردم، سلب کرده و به همین دلیل ابتدا باید برای لغو تحریم تلاش کرد تا هم بتوانیم تولید نفت خود را افزایش دهیم و هم بتوانیم نفت خود را بفروشیم.

بازگشت تولید نفت به همان عدد 4.2 میلیون بشکه در روز و افزایش صادرات نفت، با قیمت‌های امروز، ماهیانه 5 میلیارد دلار برای کشور درآمد خواهد داشت. اما تحریم، نه‌فقط فرصت درآمدزایی برای امروز، بلکه فرصت توسعه میادین نفتی برای درآمدزایی در آینده را هم از بین برده است و این یعنی برای افزایش درآمدزایی و افزایش رفاه اقصادی، راهی جز لغو تحریم نداریم. البته رفع تحریم، مقدمه لازم است اما کافی نیست؛ اما ناگزیر باید از تحریم عبور کنیم تا به مراحل بعد برسیم.