حاشیه‌های غیرمنتظره سفر لولا داسیلوا به چین

محمدحسین لطف‌الهی- در روزهایی که چین بیش از گذشته تلاش دارد خود را به عنوان یکی از قدرتمندترین بازیگران عرصه بین‌المللی مطرح سازد، رییس‌جمهوری برزیل با پیشنهادهایی برای برقراری صلح در اوکراین و به همراه بیش از 200 تاجر و بازرگان به پکن سفر کرد تا در دیدار با شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری خلق چین در رابطه با تقویت همکاری‌های دوجانبه با او گفت‌وگو کند.

در بیانیه‌ مشترکی که دو رهبر پس از گفت‌وگوها صادر کرده‌اند از واژه‌هایی نظیر «جنگ» یا «تجاوز نظامی» برای توصیف حمله نظامی روسیه به اوکراین استفاده نشده و برازیلیا و پکن از مذاکره به عنوان «تنها راه عملی خروج از بحران اوکراین» نام برده‌اند. در این بیانیه پیشنهادهایی برای پایان دادن به جنگ ارایه شده و همچنین برزیل با اشاره به مساله تایوان بر ضرورت احترام گذاشتن به تمامیت ارضی چین تاکید کرده است.

بر اساس این بیانیه هم برزیل و هم چین از جانبداری از طرف‌های جنگ پرهیز می‌کنند، خواستار آغاز گفت‌وگوهای صلح هستند و تمایلی به قطع روابط تجاری خود با روسیه ندارند. اتخاذ مواضعی هم‌سو با چین از سوی برزیل در قبال یکی از مهم‌ترین تحولات جهانی که از اهمیت زیادی برای ایالات متحده برخوردار است در شرایطی اتفاق می‌افتد که تنش‌ها میان واشنگتن و پکن به‌ طور قابل توجهی نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و در واکنش به فشارهای ایالات متحده، پکن تلاش دارد روابط خود را با کشورهای دیگر در اروپا، آفریقا، خاورمیانه و امریکای لاتین تقویت کند.

پیش از داسیلوا، در ماه‌های گذشته سران کشورهای فرانسه، اسپانیا، سنگاپور، مالزی، ایران و بلاروس هم به چین سفر کرده و با شی جین‌پینگ دیدار کرده بودند. آنالنا بائربوک، وزیر امور خارجه آلمان نیز روز جمعه در پکن حضور داشت تا با چین گانگ، وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین دیدار و گفت‌وگو کند. پکن در ماه‌های اخیر فعالیت‌های دیپلماتیک پررنگ و موفقی داشته و علاوه بر میانجی‌گری میان ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط دیپلماتیک، یک طرح صلح 12‌بندی را برای پایان دادن به جنگ در اوکراین پیشنهاد داده است.

مقام‌های امریکایی و برخی مقام‌های اروپایی به‌رغم اشاره طرح صلح چین به ضرورت احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی اوکراین معتقدند که این طرح به دلیل عدم تاکید بر خروج نیروهای اشغالگر روسیه از خاک اوکراین طرح خوبی به حساب نمی‌آید و با آن مخالفت می‌کنند.

موریتز رودولف، متخصص سیاست خارجی چین در دانشگاه ییل در این باره می‌گوید: «برزیل در موضع‌گیری‌های خود پیرامون جنگ اوکراین روز به روز بیشتر موضع خود را به موضع پکن نزدیک می‌کند.»

دولت برزیل تاکنون در موضع‌گیری‌های خود پیرامون جنگ اوکراین با دقت زیادی انتقادهایی را متوجه روسیه برای حمله نظامی به اوکراین کرده است اما اتکای این کشور به روسیه برای تامین نیاز بخش کشاورزی به کود (یک چهارم کود مورد نیاز برزیل از روسیه وارد می‌شود) باعث شده است تا برازیلیا محتاطانه عمل کند و در مقابل درخواست‌هایی نظیر ارسال تسلیحات به اوکراین که از سوی کشورهای غربی مطرح می‌شود، بایستد. دولت برزیل همچنین بخشی از تقصیر شروع این جنگ را بر گردن ناتو و سیاست‌های دولت اوکراین می‌داند.

بازسازی یک رابطه قدیمی

سفر اخیر لولا داسیلوا به چین سومین سفر رسمی او به چین به دعوت عالی‌ترین مقام دولتی پکن بود و تحلیلگران اصلی‌ترین هدف آن را «بازسازی روابط برزیل و چین» توصیف می‌کنند. روابط برازیلیا و پکن در دوره ریاست‌جمهوری ژاییر بولسانارو، رییس‌جمهوری پیشین برزیل دچار مشکلاتی شده بود و با بازگشت لولا به قدرت هر دو طرف مصمم‌مند تا این روابط را به سطحی عالی ارتقا بدهند.

به گزارش تلویزیون دولتی چین، شی جین ‌پینگ در دیدار با لولا داسیلوا از او به عنوان «دوست قدیمی مردم چین» نام برد و اعلام کرد که پکن توسعه روابط با برزیل را یک «اولویت دیپلماتیک» می‌داند. در جریان دیدار لولا و شی، دو طرف توافقنامه‌هایی را درباره همکاری‌های علمی و فناوری به امضا رساندند که ازجمله آنها می‌توان به قراردادهایی در خصوص همکاری‌های برزیل و چین در حوزه ساخت و پرتاب ماهواره اشاره کرد. تجارت دام و تجارت با پول ملی دو طرف از جمله دیگر مواردی بود که درباره آنها بحث و گفت‌وگو شد. چین همچنین متعهد شد که از تلاش‌های برزیل برای افزایش قدرت و اثرگذاری برزیل در شورای امنیت سازمان ملل متحد حمایت کند. 

همچنین روز جمعه، لولا در دیدار با جائو له‌جی، رییس کمیته دایمی کنگره ملی خلق چین گفت: «منافع ما در چین تنها تجاری نبوده و منافع سیاسی نیز داریم. ما به دنبال ایجاد یک نظم ژئوپلیتیک جدید هستیم تا با افزایش تنوع در سازمان ملل بتوانیم حکمرانی جهانی را تغییر بدهیم.» روزنامه فایننشال‌تایمز نوشته است که سرمایه‌گذاری برای توسعه زیرساخت‌ها نیز بخشی از توافق‌های به امضا رسیده میان روسای جمهور چین و برزیل به حساب می‌آید. این روزنامه ارزش تقریبی توافق‌های امضا شده را (15 توافق) نزدیک به 10 میلیارد دلار ارزیابی می‌کند.

اهداف اقتصادی لولا

هیات بزرگی از برزیل به همراه لولا به چین سفر کرده بود. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است که علاوه بر وزرای دولت، مدیران بازرگانی، بازرگانان و تجار برزیلی هم در این سفر رییس‌جمهوری برزیل را همراهی می‌کردند.

در دوره پیشین ریاست‌جمهوری لولا داسیلوا (2003 تا 2011) روابط چین و برزیل رشد چشمگیری داشت و در حالی که پیش از آن حجم تجارت میان این دو کشور قابل توجه نبود، در مدت زمانی کوتاه پکن به اصلی‌ترین شریک تجاری برازیلیا تبدیل شد.

بر اساس گزارش واشنگتن پست، در سال 2022 حجم تجارت دو جانبه برزیل و چین بیش از 150 میلیارد دلار بود که انتظار می‌رود با توافق‌های جدید دو کشور در خصوص مبادله با ارز ملی و تسهیل تجارت این رقم افزایش پیدا کند. لولا در بیش از 100 روزی که از آغاز ریاست‌جمهوری‌اش در برزیل می‌گذرد به کشورهای چین، ایالات متحده و آرژانتین به عنوان سه شریک تجاری اصلی برزیل سفر کرده تا نشان بدهد برنامه‌های اقتصادی مهم‌ترین اولویت دولت او هستند. تحلیلگران پیش‌‎بینی می‌کنند با تقلید از برزیل تعدادی دیگر از کشورهای امریکای لاتین هم به سوی استفاده از پول ملی در تجارت با چین حرکت کنند.

امریکای لاتین یکی از حوزه‌های نفوذ مهم چین به حساب می‌آید و تجارت پکن با کشورهای این منطقه جهش چشمگیری را در دهه‌های اخیر تجربه کرده است.  داده‌هایی که دولت چین منتشر کرده نشان می‌دهد در پایان سال 2022 حجم تجارت چین با کشورهای امریکای لاتین به 486 میلیارد دلار رسیده که 40 برابر از حجم تجارت چین با کشورهای این منطقه در سال 2000 بیشتر است.

مارگارت میرس، مدیر برنامه آسیا و امریکای لاتین در اندیشکده Inter-American Dialogue می‌گوید: «در امریکای لاتین، ما شاهد این هستیم که چین به عنوان یک آلترناتیو جدی برای ایالات متحده مطرح شده و به خصوص از نظر سرمایه‌گذاری و کمک‌های مالی اقدامات مهمی را انجام داده است.» او معتقد است اقدامات چین باعث شده است تاثیر سیاست‌های امریکا برای تغییر برخی سیاست‌ها در منطقه کم اثر شود.