روزنامه اعتماد عادی‌سازی روابط ریاض-دمشق را بررسی کرد:
بشار اسد به آغوش جهان عرب بازگشت
سفر وزیر خارجه سوریه به عربستان امیدهای دمشق را به بازگشت به اتحادیه عرب افزایش داد.
شهاب شهسواری- روز چهارشنبه، فیصل مقداد، وزیر خارجه جمهوری عربی سوریه، برای نخستین‌بار بعد از یک دهه قطع کامل روابط وارد جده پایتخت عربستان شد تا با همتای سعودی خود دیدار و گفت‌وگو کند. به نظر می‌رسد سفر اعلام نشده مقداد به عربستان سعودی، یکی از واپسین گام‌ها برای عادی‌سازی روابط حکومت بشار اسد با کشورهای عربی باشد که بعد از آغاز خیزش مردمی در سوریه و جنگ داخلی در این کشور قطع شده بود.
بر اساس گزارش رسانه‌ها در دیدارهایی که فیصل مقداد در جده با همتای خود فیصل بن فرحان و ولید الخریجی، معاون وزیر خارجه عربستان داشت، توافق کرد تا نخستین گام‌ها برای از سرگیری روابط کنسولی میان دو کشور و همچنین از سرگیری پروازهای مستقیم میان عربستان و سوریه بعد از یک دهه برداشته شود. پیش از عربستان، کشورهای دیگر عربی از جمله امارات متحده عربی، بحرین، اردن و مصر هم گام‌هایی را در رابطه با بهبود روابط با سوریه برداشته بودند.
در طول دو ماه گذشته علاوه بر دیدارهای وزیر خارجه سوریه با همتایان خود در اردن و مصر، بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه به عمان و امارات متحده عربی سفر کرد تا سرعت گرفتن مسیر عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با حکومت بشار اسد از هر زمان دیگر روشن‌تر شود. در بیانیه مشترکی که روز چهارشنبه، وزرای خارجه سوریه و عربستان منتشر کردند، آمده است که دو طرف بر مسیر «یک توافق جامع سیاسی برای پایان بحران سوریه که به آشتی ملی بینجامد و به بازگشت سوریه به جامعه عربی کمک کند» توافق کردند.
آغاز روند عادی سازی رابطه با سوریه
نصرت‌الله تاجیک، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در اردن به «اعتماد» می‌گوید: «زمانی که سوریه از اتحادیه عرب اخراج شد، ۸۰ درصد از خاک این کشور از کنترل دولت خارج شده بود، اما با وضعیتی که بعدا حاکم شد و با پیروزی قوای دولتی بر جنگجویان نیابتی، این کشور تا حدودی به صلح و ثبات نزدیک شده است. همزمان از آن زمان تحولاتی در دنیای عرب صورت گرفت چه در داخل اتحادیه و به صورت دوجانبه میان کشورهای عربی و دمشق، روند عادی‌سازی با حکومت بشار اسد آغاز شده است. از جمله امارات متحده عربی، بحرین و کویت سفارتخانه‌های‌شان را در دمشق بازگشایی کردند. بازگشت سوریه به دنیای عرب نزدیک به دو سال است که مطرح شده است.»
تاجیک می‌گوید: «طبیعی است که با وضعیتی که سوریه دارد، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب وزن منطقه‌ای و بین‌المللی اتحادیه را می‌افزاید. علاوه بر این وضعیتی برای دمشق به وجود می‌آورد که از کمک‌های کشورهای عربی، به خصوص کشورهایی که قدرت مالی بالاتری دارند، مانند عربستان سعودی و سایر کشورهای نفتخیز حاشیه جنوب خلیج فارس باری بازسازی سوریه استفاده کند. در واقع بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، بسترساز شروع بازسازی این کشور است.»
زلزله نجات بخش!
دو هفته پیش، رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه خبر داده بودند که عربستان سعودی قصد دارد از بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه برای شرکت در اجلاس سران کشورهای عضو اتحادیه عرب که قرار است ماه آینده در ریاض برگزار شود، دعوت کرده است. خبرگزاری رویترز به نقل از سه منبع آگاه نوشته بود که فیصل بن فرحان، وزیر خارجه پادشاهی عربستان سعودی قرار است در طول هفته‌های پیش رو برای دعوت رسمی از بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه به دمشق سفر کند تا از او برای شرکت در اجلاس سران اتحادیه عرب که قرار است ۲۹ اردیبهشت ماه سال جاری در ریاض برگزار شود، رسما دعوت کند.
نشانه‌های بهبود در روابط عربستان و سوریه بهمن ماه سال گذشته و پس از وقوع زلزله شدید در جنوب ترکیه و شمال سوریه و زمانی که برای نخستین‌بار در یک دهه گذشته، هواپیماهای حامل کمک‌های عربستان به سوریه اعزام شدند، مشاهده شد. اسفند ماه سال گذشته، با اعلام توافق ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط در پکن، زمینه‌ها برای تغییر رویکرد در سیاست خارجی عربستان سعودی در منطقه هموار شد. یکی از موارد اختلافی اصلی میان ایران و عربستان سعودی، سیاست‌های تهران در قبال یمن و سوریه در طول سال‌های پس از خیزش‌های موسوم به بهار عربی در منطقه بود. عربستان و ایران از طرف‌های متفاوت در یمن و سوریه حمایت می‌کردند. در سوریه، ایران با همراهی روسیه از دولت بشار اسد حمایت کامل و به او کمک کردند تا کنترل کامل کشور را بعد از یک جنگ خونین داخلی یک دهه‌ای در اختیار بگیرد. با این حال آشتی تهران و ریاض، زمینه‌ها برای حل اختلاف‌ها در سوریه و یمن را هم فراهم کرده است. در طول هفته گذشته و درست بلافاصله بعد از توافق ایران و عربستان، گام‌های مهمی برای کاهش تنش‌ها در یمن و حرکت به سمت صلح برداشته شد. به نظر می‌رسد که رویکرد ریاض به دمشق هم ممکن است از توافق با تهران اثر بپذیرد.
مخالفان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب
در حالی که عربستان سعودی قصد دارد از دولت سوریه در نشست آتی اتحادیه عرب که ماه آینده در ریاض برگزار می‌شود، دعوت کند، اما همچنان برخی اعضای این اتحادیه مخالف حضور مجدد سوریه در این سازمان هستند. به نوشته روزنامه امریکایی وال‌استریت ژورنال، دست‌کم ۵ کشور عربی مخالفت خود را نسبت با آشتی با حکومت بشار اسد در سوریه اعلام کرده‌اند. بر اساس این گزارش، مراکش، کویت، قطر و یمن از جمله کشورهایی هستند که کاملا مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هستند و همزمان مصر هم نسبت به ایده بازگشت سوریه مخالفت‌هایی را مطرح کرده است، هر چند وزیر خارجه مصر، چند روز پیش از وزیر خارجه عربستان در قاهره میزبان همتای سوری خود بود. با این حال رای‌گیری برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، تنها به رای اکثریت نیاز دارد و مخالفت ۵ کشور از میان ۲۲ کشور عضو نمی‌تواند جلوی بازگشت سوریه را به این سازمان بگیرد.
با این حال اجماع تمام کشورهای عربی برای بازگشت سوریه به این سازمان می‌تواند نقش بسزایی در احیای عضویت سوریه در اتحادیه عرب که از آبان ماه سال ۱۳۹۰ لغو شده بود و هر چند برای مدت کوتاهی کرسی سوریه به ائتلافی از گروه‌های مخالف داده شد، ایفا کند، اما پس از آن دبیرکل اتحادیه عرب اعلام کرد که این کرسی فعلا خالی خواهد ماند.
نصرت‌الله تاجیک به «اعتماد» می‌گوید: «چند کشور عربی با حضور بشار اسد در اجلاس آتی اتحادیه عرب موافق نیستند. البته در درون اتحادیه و درون دبیرخانه که در قاهره قرار دارد، سلسله مباحثی مطرح است که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب با چه ساز و کار سیاسی و حقوقی انجام شود. عموما کارشناسان اتحادیه عرب به این قائل هستند که با همان اجماع نظر که سوریه اخراج شد با همان اجماع نظر هم برگردد. اگر بخواهند این ساز و کار را در پیش بگیرند، بالطبع مخالفت یک یا چند کشور عضو اتحادیه می‌تواند مانع ایجاد اجماع و بازگشت سوریه شود.»
نخست‌وزیر قطر نیز روز پنجشنبه در گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی قطر تی‌وی مدعی شد که تمامی انگیزه‌هایی که باعث شد سال ۱۳۹۰ سوریه از اتحادیه عرب تعلیق شود، همچنان وجود دارد. این مقام قطری تاکید کرد که کشورش مادامی که راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه پیدا نشود، مخالف عادی‌سازی روابط با دمشق است. محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، روز پنجشنبه و یک روز قبل از برگزاری اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس همراه با مصر، اردن و عراق در مورد وضعیت سوریه گفت: «دلایلی وجود داشت که سوریه از اتحادیه عرب تعلیق و رژیم سوریه بایکوت شد، این دلایل همچنان هم وجود دارند.» وی تاکید کرد: «جنگ متوقف شده است، اما مردم سوریه همچنان آواره و افراد بی‌گناه نیز زندانی هستند و خیلی چیزهای دیگر.»
نصرت‌الله تاجیک می‌گوید: «مخالفت قطر با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، بیش از هر چیز به روابط صمیمانه ترکیه و قطر باز می‌گردد. به هر حال دمشق و آنکارا همچنان مشکلات حل نشده‌ای دارند که باعث شده است به‌‌رغم پیشرفت‌هایی که در هفته‌های گذشته در روابط ترکیه و سوریه پیش آمد، هنوز مشکلات میان دولت اردوغان و دولت بشار اسد حل نشده باقی بماند. در واقع می‌توان گفت که قطر به نوعی به نیابت از ترکیه با عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با سوریه مخالفت می‌کند.»
نشست جده برای بررسی وضعیت سوریه
روز گذشته وزرای خارجه و دیپلمات‌های ارشد شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در کنار مصر، اردن و عراق در جده گرد هم آمدند تا در خصوص عادی‌سازی روابط با حکومت بشار اسد، در آستانه برگزاری اجلاس سران اتحادیه عرب گفت‌وگو کنند. این نشست به درخواست عربستان سعودی برگزار شد. یک دیپلمات عرب به خبرگزاری فرانسه گفته است: «هدف از برگزاری این نشست این بود که کشورهای حاشیه خلیج فارس بر اختلافات در مورد سوریه تا حد ممکن فائق بیایند.» این دیپلمات عرب به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «سعودی‌ها تلاش می‌کنند تا دست‌کم اطمینان حاصل کنند که در صورت انجام رای‌گیری قطر به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب اعتراضی نخواهد کرد.» نصرت‌الله تاجیک می‌گوید: «اگر کشورهای عربی بتوانند مخالفان را راضی کنند که مخالفت خود را علنی بیان نکنند، ممکن است که در اجلاس ماه آتی اتحادیه عرب، شاهد بازگشت سوریه به این اتحادیه باشیم.»
بشار اسد، واقعیت پذیرفته شده
آنا جیکوبز، تحلیلگر مسائل خلیج فارس در اندیشکده گروه بحران به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با دمشق در حالی که بشار اسد در قدرت است، دیگر به یک نتیجه پذیرفته شده تبدیل شده است. ایالات متحده امریکا و اروپا به صراحت گفته‌اند که با عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم اسد موافق نیستند، اما به نظر نمی‌رسد که دیگر کاری از آنها بر بیاید.» آرون لاند، از اندیشکده بین‌المللی سنچوری به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «عادی‌سازی روابط با سوریه این پیام را به مخالفان او می‌دهد که اسد پیروز خواهد شد و حامیان خارجی مخالفان به آنها خیانت می‌کنند.»
نصرت‌الله تاجیک، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در اردن به «اعتماد» می‌گوید: «امریکا و اروپا با عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با حکومت بشار اسد مخالف هستند، اما با شرایطی که اکنون در خاورمیانه ایجاد شده، به ویژه در پرتو توافق ایران و عربستان بعید است که وزن مخالفت غرب در این معادلات تعیین‌کننده باشد. کشورهای عربی با فضایی که میان ایران و عربستان و آینده منطقه شکل می‌گیرد و با توجه به نقش قدرت‌های تاثیرگذار اقتصادی مانند چین، بعید است که مانع عمده‌ای در مقابل بازگشت حکومت بشار اسد به دنیای عرب قرار دهند. یکی از تبعات توافق ایران و عربستان، کاهش تنش‌های منطقه‌ای و کاهش رویارویی ایران و عربستان در کشورهای ثالث در منطقه است. منفعت عربستان هیچ زمانی در ورود هماوردی با ایران در منطقه نبود، اما بعد از نسیم بهار عربی، سعودی‌ها تلاش کردند با نقش‌آفرینی در سوریه و لبنان رودرروی سیاست‌های ایران قرار بگیرند تا بحران ناشی از نسیم بهار عربی را از سر خودشان بگذرانند. الان که آن فضا از بین رفته، شرایط برای کنار گذاشتن این رویارویی فراهم شده است.»
دیدگاه تان را بنویسید