فرصتی که زلزله برای بشار اسد ساخت

بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه روز جمعه در اولین بازدید عمومی خود از ویرانی‌های ناشی از زلزله مرگبار این هفته که ترکیه و سوریه را لرزاند، آشکارا غرب را به خاطر منزوی‌سازی کشورش مورد بازخواست قرار داد. 

به گزارش اعتماد به نقل از واشنگتن پست، بشار اسد ممکن است به فاجعه‌ای که بخش اعظم شمال سوریه را ویران کرد به چشم فرصتی برای فشار به منظور کاهش انزوای کشورش نگاه کند. کاهش فشار نه ازسوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا که در طول سال‌ها جنگ داخلی طولانی و بیرحمانه تحریم‌هایی را علیه سوریه اعمال کرده‌اند بلکه از سوی کشورهای عربی منطقه. 

بشار اسد هنگام بازدید از محله‌ای در همسایگی حلب که در اثر زلزله 7.8 ریشتری روز دوشنبه ویران شده است، به گروهی از خبرنگاران گفت: غرب سیاست را بر حقوق بشر اولویت داد. این ترجیح غیرعادی نیست اما آنها نه اکنون و نه در گذشته اهمیتی به حقوق بشر و مسائل بشردوستانه نمی‌دادند. 

تور اسد که با دقت طراحی شده بود، پنج روز پس از وقوع زمین‌لرزه انجام شد، برخلاف رجب‌طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه چند روزی است از مناطق ویران شده ترکیه بازدید کرده است.

این تراژدی خطری را برای اسد به دلیل وزن فاجعه جدیدی که زمین لرزه برای مردم سوریه به ارمغان می‌آورد، ایجاد می‌کند. سوریه با یک بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند که 90 درصد جمعیت آن را به فقر کشانده است. آژانس پناهندگان سازمان ملل تخمین می‌زند که اکنون حدود 5.3 میلیون نفر در سوریه در اثر فاجعه زلزله بی‌خانمان شده‌اند. درگیری‌های اصلی جنگ داخلی 12‌ساله سوریه، امروز کمرنگ شده‌اند اما سوری‌ها تنها شاهد بدتر شدن شرایط‌شان بوده‌اند. بسیاری از آنها از قبل از زلزله برای تامین مواد غذایی و سوخت برای گرمایش با سختی دست و پنجه نرم می‌کردند. افزایش ناامیدی برای اولین‌بار در یک دهه اخیر اعتراضات و صداهای انتقادی را علیه اسد در قلمرو تحت کنترل دولت برانگیخته است. ناکامی در رساندن کمک یا بهبودی پس از زلزله می‌تواند نارضایتی عمومی را بیشتر کند.

این زمین‌لرزه که مرگبارترین زمین‌لرزه جهان در دهه‌های اخیر با بیش از 23000 کشته بوده ویرانی گسترده در جنوب شرقی ترکیه و شمال سوریه، هم در آخرین منطقه تحت کنترل شورشیان در شمال غرب و هم در بخش‌هایی از اراضی تحت کنترل دولت، به ویژه شهر حلب به جا گذاشته است. 

مقامات دولت اسد مدعی هستند که تحریم‌های امریکا و اروپا مانع از ارسال کمک‌ها به سوریه و کند کردن عملیات جست‌وجو و نجات برای نجات خانواده‌هایی است که هنوز در زیر آوار گیر افتاده‌اند. لینا خطیب، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم هاوس به آسوشیتدپرس گفت: اسد در تلاش است تا از زمین‌لرزه‌ها برای خروج از انزوای بین‌المللی استفاده کند. درخواست رژیم او برای لغو تحریم‌ها تلاشی برای عادی‌سازی دوفاکتو با جامعه بین‌المللی است.

اتحادیه اروپا می‌گوید سوریه تا سه روز پس از زلزله رسما درخواست کمک نکرده است و شش کشور عضو اتحادیه از طریق برنامه جهانی غذای سازمان ملل کمک به این کشور ارسال می‌کنند. ایالات متحده اعلام کرده است که به‌طور موقت تحریم‌هایی را که مانع از امداد رسانی به زلزله می‌شود، لغو کرده اما دولت اسد و مقامات سوری در این باره اظهارنظری نکرده‌اند. همزمان ایالات متحده و اتحادیه اروپا تاکید کرده‌اند که به تحریم‌های اعمال شده به دلیل سرکوب مخالفان در جنگ داخلی پایان نخواهند داد. شخص بشار اسد از زمان وقوع زلزله تاکنون خواستار لغو تحریم‌ها نشده است. لینا خطیب می‌گوید که عدم طرح چنین درخواستی از سوی بشار اسد عجیب نیست زیرا در این‌صورت پس از سال‌ها لفاظی و موضع‌گیری تند علیه کشورهای غربی، در مقابل مردمش ضعیف به نظر می‌رسد.

بشار اسد ممکن است امید را در کشورهای عربی ببیند. نزدیک‌ترین متحدان اسد، روسیه، ایران و چین همگی پس از زلزله اقدام به ارسال کمک کردند. متحدان کلیدی عرب ایالات متحده، به ویژه امارات متحده عربی، مصر و اردن نیز کمک‌های خود را به سوریه رسانده‌اند. کشورهای عربی که از سال 2011 از سوریه دوری کردند، به آرامی روابط دیپلماتیک خود را با دمشق برقرار کردند. همزمان تعداد بیشتری از کشورها خواستار بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب شده‌اند.

ندیم حوری، مدیر اجرایی اندیشکده ابتکار اصلاحات عربی می‌گوید: «این پویایی‌ها از قبل به رهبری امارات متحده عربی برقرار بود و زلزله می‌تواند آنها را تسریع کند. این زمین‌لرزه به کشورهای عربی این امکان را می‌دهد که «به دلیل فوریت‌های بشردوستانه به شیوه‌ای غیر مناقشه‌برانگیز با دولت اسد کار و فضا را برای تحقق این نزدیکی فراهم کنند. 

تاخیر در ارسال کمک‌ها به شمال غربی سوریه که تحت کنترل مخالفان است، بحث‌ها را در مورد سیستم سازمان ملل که از قبل برای ارایه کمک‌های بشردوستانه به این منطقه وجود دارد، تجدید کرده است. کمک‌های سازمان ملل از طریق یک گذرگاه مرزی از ترکیه ارسال می‌شود زیرا روسیه استفاده از گذرگاه دوم را مسدود کرده است. سازمان ملل همچنین از داخل سوریه، از طریق خطوط درگیری، از دمشق، به شمال غرب تحت کنترل شورشیان به زلزله‌زدگان کمک می‌کند. استفان دوجاریک، سخنگوی سازمان ملل روز جمعه گفت که سازمان ملل با دولت سوریه در ارتباط با انتقال سریع یک کاروان به شمال غرب در تماس بوده است.

اسد و روسیه خواستار ارسال کمک‌ها منحصرا از طریق دمشق هستند اما آژانس‌های سازمان ملل و کشورهای غربی با این رویه مخالف هستند زیرا می‌ترسند که دولت کمک‌ها را به مناطقی که حامیان بشار ساکن هستند منتقل کند. با این وجود کارشناسان می‌گویند که ممکن است رهبر سوریه و مسکو از فوریت پیرامون اوضاع برای فشار به منظور تغییر شرایط استفاده کنند. ندیم حوری در این باره می‌گوید: اکنون نیاز فوری به کمک‌های بیشتر وجود دارد. باید راه‌حلی وجود داشته باشد که هم مساله ارسال کمک را سیاسی نکند و هم در نهایت به نفع رژیم بشار اسد نشود.