با ثروتی به اسم نفت خداحافظی کنید!

فرشید توانگر - سازمان همکاری‌های دیجیتال عربستان سعودی اخیرا از چشم‌انداز این سازمان تا سال 2030 رونمایی کرد. به گزارش خبرگزاری «عرب نیوز» براساس این چشم‌انداز، عربستان خواستار ترغیب همکاری‌ جهانی به سمت فناوری‌های دیجیتال شده است؛ این سازمان در دومین مجمع عمومی سالانه خود در ریاض اعلام کرد که هدف این طرح، آینده‌ای بلندپروازانه است که در آن اقتصاد دیجیتال 30درصد به تولید ناخالص جهانی کمک و 30 میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد می‌کند.

به گزارش روزنامه اعتماد، این طرح می‌تواند به ترویج منافع مشترک، همکاری‌های پیشرفته، ساخت چارچوب‌های نظارتی، ایجاد اشتغال و اطمینان از ماهیت فراگیر و قابل‌اعتماد اقتصاد دیجیتال در سطوح محلی، منطقه‌ای و جهانی بینجامد.

دیماح آل یحیی، دبیرکل سازمان همکاری‌های دیجیتال عربستان، این طرح بلندپروازانه را پاسخگوی چالش‌های گوناگون کشور عضو طرح مذکور می‌داند و تشریح می‌کند که برای رسیدن به اهداف طرح نامبرده باید پی برد که نیازها چه هستند؟ چه اصلاحاتی باید صورت بگیرد؟ در آخر چه ابتکاراتی برای اجرای طرح فوق‌الذکر باید اجرا شود؟

 چه سودی برای عربستان از ترغیب کشورها به سمت همکاری‌های جهانی به‌ منظور دستیابی به فناوری‌های دیجیتال می‌تواند در خاورمیانه حاصل شود؟

اولین پاسخی که می‌توان به پرسش بالا داد، فرار عربستان از «معمای فراوانی» است. آن‌طور که ‌تری لین کارل در کتاب «معمای فراوانی» می‌نویسد در کشورهایی که اقتصاد برمبنای رانت نفت (استخراج منابع نفتی از زیرزمین) می‌چرخد رانت حاصل از نفت، عقلانیت اقتصادی را سلب کرده لذا جلوی رشد و توسعه اقتصادی کشورهای مذکور در بلندمدت گرفته می‌شود.

به عقیده نویسنده کتاب موردنظر، کشورهای رانتیر منابع هیدروکربنی نفتی فراوان دارند اما ممکن است در استفاده درست و صحیح از منابع هیدروکربنی فراوان در راه توسعه اقتصادی خود در بلندمدت با بلا و سختی روبه‌رو شوند؛ در اینجاست که با حالت معماگونه‌ای مواجه می‌شوند که در آن نمی‌دانند از منابع رانت نفتی خود چگونه در مسیر توسعه بهره‌برداری کنند. 

تری لین کارل از این حالت با عنوان «معمای فراوانی» یاد می‌کند. بر این اساس عربستان قصد دارد با حرکت و همچنین ترغیب جهانی به استفاده از فناوری‌های دیجیتال در چارچوب چشم‌انداز 2030 خود از وضعیت «معمای فراوانی» و مشکلاتی که در بلندمدت می‌تواند در راه توسعه اقتصادی‌ این کشور ایجاد کند، فرار کرده و از الگوی تنوع اقتصادی برخلاف بسیاری از کشورهای تک‌محصولی خاورمیانه که اقتصادشان فقط براساس یک محرک اقتصادی همچون نفت استوار است، پیروی کند.

درصورتی‌که چشم‌انداز 2030 دیجیتال عربستان به‌صورت احتمالی تحقق پیدا کند و همکاری‌های جهانی به سمت همکاری‌های دیجیتال جلب شوند در خاورمیانه باید منتظر یک شیفت انرژی از اقتصاد مبتنی بر نفت به اقتصاد شبکه‌ای دیجیتال باشیم که در آن دیگر نفت و انرژی در خاورمیانه مبنای کسب ثروت دولتی همچون عربستان سعودی نیست، بلکه سرعت انتقال اطلاعات و داده‌ها هستند که در دنیای جهانی شده اقتصاد مناسبات را تعیین می‌کنند.

در این صورت به قول مانوئل کاستلز در کتاب «جامعه شبکه‌ای» این شبکه‌های رایانه‌های دیجیتال هستند که سرنوشت‌ساز هستند. براین اساس اطلاعات و داده‌های اقتصادی شیوع پیداکرده از فناوری‌های دیجیتال شبکه‌ای شده، فضای اقتصادی خاورمیانه را تعیین خواهد کرد.