ضدحمله زمستانی اوکراین به روسیه

محمدحسین لطف‌الهی- ضدحمله‌های ارتش اوکراین کار روس‌ها برای حفظ مناطق اشغال شده در جبهه شرقی را سخت کرده، حملات هوایی به عمق خاک روسیه تردیدهایی را در ذهن مقام‌های نظامی این کشور پیرامون اثربخشی کارزار حمله به زیرساخت‌های اوکراین به وجود آورده و با این حال، مقام‌های ارشد مسکو از «فروپاشی اتحادیه اروپا» و «تجزیه ایالات متحده» سخن می‌گویند.

نیروهای نظامی اوکراین در حال نزدیک‌تر شدن به شهر کرمینا واقع در استان لوهانسک هستند که به شدت از سوی نیروهای روسیه محافظت می‌شود. بخش اعظمی از استان لوهانسک در حال حاضر تحت اشغال نیروهای روس قرار دارد و انجام این حمله نسبتاً بزرگ در فصل زمستان برای روس‌ها غافلگیرکننده بوده است.

ولودمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین شامگاه دوشنبه درباره وضعیت در جبهه شرقی و عملیات نیروهای این کشور برای بازپس‌گیری شهر کرمینا گفت: «وضعیت در آنجا دشوار و حاد است.» او افزود: «اشغالگران تمام نیروها و امکانات خود را به کار گرفته‌اند تا مانع از پیشروی نیروهای ما یا دست‌کم کاستن از میزان پیشروی نیروهای ما شوند.»

تلاش‌های اوکراین برای بازپس‌گیری شهر کرمینا از فصل پاییز شروع شده بود؛ زمانی که این کشور موفق شد شهر استراتژیک لیمان در استان دونتسک را پس بگیرد و نیروهای روسیه در استان خارکیف را تا مرزهای خودشان عقب براند. از آن زمان، طرفین بارها حملاتی را ترتیب داده و بر سر در اختیار گرفتن کنترل بزرگراه‌ها و شهرک‌های کوچک در اطراف شهر کرمینا با طرف مقابل درگیر شده‌اند. شهر کرمینا نزدیک 9 ماه قبل و در اوایل حمله سراسری روسیه به اوکراین از سوی نظامیان روس اشغال شده بودند. درگیری‌ها بر سر شهر اسواتوو در شمال غرب کرمینا نیز همچنان ادامه دارد.

چرا این ضدحمله‌های اوکراین مهم هستند؟

به گزارش «اعتماد»، اوکراین در صورتی که موفق به بازپس‌گیری دو شهر کرمینا و اسواتوو شود و در ادامه بتواند شهر استاروبیلسک را تحت کنترل خود در بیاورد، روی سه جاده اصلی استان لوهانسک که مسیر دستیابی به دو شهر مهم و بزرگ لیزیچانسک و سویردونتسک هستند، مسلط خواهد شد. این دو شهر مهم، در تابستان به تصرف روس‌ها در آمده بودند.

مقام‌های محلی اوکراینی در کانال‌های خبری‌شان در تلگرام اعلام کرده‌اند که هدف مجموعه ضدحمله‌های نظامیان اوکراین بازپس‌گیری شهرهای بزرگ‌تر است. زلنسکی چندی پیش در یک سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد که نیروهای اوکراین هدف خود را بازپس‌گیری تمام مناطق اشغال شده از سوی روسیه از سال 2014 به این سو از جمله شهرهای بزرگ در دو استان دونتسک و لوهانسک و همچنین شبه جزیره کریمه قرار داده‌اند.

سرگی هایدای، فرماندار نظامی منطقه که اولین‌بار خبر عملیات اوکراین برای بازپس‌گیری کرمینا را در تلویزیون ملی این کشور بیان کرد، می‌گوید: «تا روز دوشنبه در پی فشارهای نظامی اوکراین، بخشی از ستاد فرماندهی روسیه از شهر کرمینا خارج شده و به شهر کوچک روبیژنه در جنوب شرقی کرمینا مستقر شده‌اند.» به گفته او، «روس‌ها می‌دانند با از دست دادن کرمینا، خطوط دفاعی آنها در شرق فرو خواهد پاشید.»

گزارش مستقلی از وضعیت میدان جنگ در اطراف کرمینا منتشر نشده، اما روایت مقام‌های روس نیز نشان می‌دهد جنگ با شدت در این مناطق در جریان است. ویتالی کیسلیوف، یکی از مقام‌های ارشد جمهوری خودخوانده لوهانسک روز دوشنبه در تلویزیون دولتی روسیه گفت: «وضعیت در اطراف دو شهر کرمینا و اسواتوو به شدت ملتهب است.»

روزنامه نیویورک‌تایمز نوشته است در هفته‌های اخیر نظامیان روسیه موانع دفاعی زیادی در اطراف شهر کرمینا ایجاد کرده‌اند تا نیروهای اوکراینی کار سختی برای بازپس‌گیری این شهر داشته باشند. به نوشته این روزنامه، روس‌ها همچنین تعدادی از پل‌های استراتژیک در شمال لوهانسک را که از روی رودخانه سِورسکی دونتس می‌گذرد، منفجر کرده‌اند تا حرکت نیروهای اوکراینی به سوی این شهر را به تأخیر بیندازند.

کارشناسان موسسه مطالعات جنگ در واشنگتن که به‌طور روزانه تحولات مربوط به جنگ اوکراین را گزارش می‌کنند، نوشته‌اند روسیه پس از، از دست دادن شهر استراتژیک خرسون در جنوب، تمرکز خود را روی شمال لوهانسک قرار داده و قصد دارد با ارسال نیرو و تجهیزات بیشتر به این منطقه شرایط را برای تثبیت متصرفات و حتی پیشروی بیشتر به سوی استان خارکیف فراهم کند. بر اساس گزارش روز 26 دسامبر این موسسه، «روسیه دفاع از دو شهر کرامینا و اسواتوو را اولویت خود می‌داند. افزایش نیروها و تجهیزات روس‌ها در شمال لوهانسک هم در ابتدا برای دفاع از این دو شهر و بعد آماده شدن برای عملیات‌های آفندی است. با این حال، با توجه به فضای زمستانی این مناطق اوکراین، گل‌آلود بودن زمین‌ها و توانایی تهاجمی محدود دستیابی روس‌ها به موفقیت‌های قابل توجه در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد.»

حملات اوکراین به عمق خاک روسیه

عملیات‌های نظامی اوکراین به ضدحمله‌هایی برای بازپس‌گیری مناطق اشغال‌شده محدود نمی‌شود. بر اساس بیانیه‌ای که وزارت دفاع روسیه منتشر کرده حمله پهپادی اوکراین به پایگاه هوایی انگلس در روز دوشنبه باعث کشته شدن دست‌کم سه نظامی روس شد و پس از این حمله پدافند هوایی روسیه توانست پهپاد اوکراینی را که در حال بازگشت به خاک اوکراین بود، هدف قرار داده و ساقط کند.

به گزارش «اعتماد»، پایگاه هوایی «انگلس» در فاصله 300 مایلی از مرز اوکراین و در نزدیکی رود ولگا در جنوب روسیه قرار دارد. این پایگاه برای روس‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و نیروی هوایی روسیه تعدادی از بمب‌افکن‌های استراتژیک و دوربرد خود شامل توپولوف 95 و توپولوف 160 را که قابلیت حمل و پرتاب سلاح هسته‌ای دارند در این پایگاه نگهداری می‌کند.

این حملات که به دلیل حساسیت و تبعات احتمالی، مقام‌های اوکراینی رسماً مسوولیت آن را نمی‌پذیرند تاثیرات بسیاری روی تصمیم‌گیری‌ها و توان عملیاتی روسیه در ادامه جنگ دارد. هرچند حملات اوکراین قدرت تخریبی بالایی علیه تجهیزات روس‌ها نداشته اما باعث شده آنها یک تصمیم مهم و حیاتی بگیرند؛ روسیه در پاسخ به این حملات تعداد زیادی از هواپیماها و موشک‌های خود را به نقاطی دورتر از مرز اوکراین انتقال داده و این موضوع توان روسیه در ترتیب دادن حملات هوایی و موشکی علیه زیرساخت‌های انرژی در اوکراین کاهش داده است. کشورهای غربی از ابتدای جنگ، حمله احتمالی اوکراین به عمق خاک روسیه را عامل تشدید درگیری‌ها و پیچیده‌تر شدن شرایط ارزیابی می‌کردند و به همین دلیل از همان ابتدا به‌رغم حمایت‌های نظامی گسترده از اوکراین از تحویل دادن تجهیزاتی به اوکراین که بتواند عمق خاک روسیه را هدف قرار دهد، خودداری می‌کردند. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، دولت جو بایدن از اوکراین تعهد گرفته بود که تحت هیچ شرایطی «با استفاده از تجهیزات امریکایی» داخل مرزهای روسیه را هدف قرار ندهد، چراکه ممکن است این اقدام پای امریکا را به جنگ باز کند، اما امریکایی‌ها گفته‌اند هیچ مشکلی با حملات اوکراین به عمق خاک روسیه با استفاده از تجهیزات و تسلیحات خود اوکراینی‌ها ندارند. هنوز مشخص نیست حمله اخیر اوکراین در روز دوشنبه با چه تسلیحاتی انجام شده اما حدود یک ماه قبل در حمله‌ای علیه همین پایگاه انگلس، اوکراینی‌ها از پهپادی بازمانده از دوران شوروی سابق استفاده کرده بودند.

چاک پفارر، تحلیلگر نظامی امریکایی در این باره نوشته بود: «به نظر می‌رسد اوکراینی‌ها در حملات 5 دسامبر علیه پایگاه‌های نظامی دیاگیلوو و انگلس از پهپادهای شناسایی توپولوف 141 اس که در دوران شوروی سابق ساخته شده بودند و توسط نیروهای نظامی اوکراین ارتقا یافته‌اند، استفاده کرده‌اند. این پهپادها سیستم ناوبری بر پایه جی‌پی‌اس دارند و با توانایی ارتقا یافته حمل سلاح می‌توانند حدود 600 مایل (960 کیلومتر) را طی کنند تا به هدف برسند.»

خط زمانی حملات اوکراین به اهداف مهم روسی

ماه آوریل: از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در 24 فوریه، تا روز اول آوریل اوکراین حمله‌ای به درون خاک روسیه نداشت، اما در این روز بر اساس تأیید مقام‌های محلی، یک مخزن سوخت در شهر بلوگراد (20 مایلی مرز اوکراین) هدف قرار گرفت تا اولین حمله اوکراین به درون خاک روسیه رقم خورده باشد. حملات مشابهی به محل ذخیره‌سازی نفت روسیه در شهر بریانسک (کمتر از 100 مایلی مرز اوکراین) در اواخر ماه آوریل گزارش شد.

ماه آوریل: در نیمه آوریل، ارتش اوکراین با استفاده از دو فروند موشک نپتون رزمناو مهم و پرآوازه روسیه به نام مسکوا را هدف قرار دادند. این رزمناو که پرچمدار ناوگان روسیه در دریای سیاه بود، 65 مایل دریایی با بندر اودسا فاصله داشت. در پی این حمله، کشتی دچار آتش‌سوزی شد و پس از مدتی غرق شده و به قعر دریا رفت. تعداد زیادی از ملوانان روسی هم غرق شدند.

ماه آگوست: در نهم آگوست، نیروهای اوکراینی پایگاه هوایی ساکی در شبه جزیره کریمه را هدف قرار دادند. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌داد در پی این حمله دست‌کم 8 جنگنده روسی نابود شدند.

ماه آگوست: روز بیستم آگوست، بمب‌گذاری در یک خودرو در نزدیکی مسکو باعث شد داریا دوگینا، دختر الکساندر دوگین متفکر اهل روسیه و یکی از چهره‌های شاخص نزدیک به ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه کشته شود.

ماه اکتبر: هشتم اکتبر، اوکراینی‌ها موفق شدند پل کریمه را که روسیه را به صورت زمینی به شبه جزیره کریمه متصل می‌کرد، منفجر کنند. این پل، مسیر اصلی تأمین تدارکات نیروهای روسیه در جنوب اوکراین بود و انفجار آن ضربه بزرگی به اعتبار روسیه وارد کرد.

ماه اکتبر: در میانه ماه اکتبر، اوکراین حمله‌ای پهپادی علیه ناوگان روسیه در دریای سیاه ترتیب داد و در پی این حمله یک ناو روسی به شدت آسیب دید.

ماه دسامبر: در ماه دسامبر حملات اوکراین به خاک روسیه وارد فاز جدیدی شد. اوکراین در اوایل این ماه، دو پایگاه هوایی از جمله یک پایگاه هوایی مهم در عمق 300 مایلی خاک روسیه را هدف قرار داد. پایگاه هوایی «انگلس» در نزدیکی رود ولگا و پایگاه نظامی «دیاگیلوو» در نزدیکی شهر ریازان هدف این حمله بودند. یک پهپاد اوکراینی نیز یک انبار سوخت در نزدیکی شهر کورسک را هدف قرار داد. روز دوشنبه 26 دسامبر نیز اوکراین بار دیگر به پایگاه انگلس حمله کرد.

مذاکره و صلح؟ شاید وقتی دیگر

وزیر خارجه اوکراین از قصد کشورش برای برگزاری اجلاس صلح در اواخر ماه میلادی فوریه، ترجیحاً با حمایت و میانجیگری دبیرکل سازمان ملل متحد خبر داد. دمیترو کولبا روز دوشنبه، پنجم دی، در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس افزود: روسیه تنها به این شرط به این اجلاس دعوت خواهد شد که ابتدا حضور در دادگاه جنایات جنگی را بپذیرد. او تاکید کرد که اوکراین هر کاری خواهد کرد تا در سال ۲۰۲۳ جنگ را با پیروزی بر روسیه به پایان ببرد، اما گفت که دیپلماسی همواره مهم‌ترین نقش را در این امر خواهد داشت.

از شرط مطرح شده از سوی وزیر خارجه اوکراین چنین به نظر می‌رسد که این کشور دست‌کم در کوتاه‌مدت به پیدا کردن راه‌حل دیپلماتیک نمی‌اندیشد و قصد دارد دستاوردهای بیشتری در میدان جنگ به دست بیاورد.

وزیر خارجه روسیه در واکنش به این اظهارات همتای اوکراینی خود به خبرگزاری ریانووستی گفت که اوکراین باید پیشنهادهای مسکو در مورد «اراضی جدید» را بپذیرد، در غیر این صورت، ارتش روسیه اقدام خواهد کرد. به گفته سرگئی لاوروف، اوکراین به خوبی از پیشنهادات روسیه برای «عاری کردن اراضی از تسلیحات و نازی‌زدایی و از بین بردن تهدیدات علیه امنیت روسیه، از جمله در «اراضی جدید» آگاهی دارد». اشاره وزیر خارجه روسیه به بخش‌های وسیعی از مناطق دونتسک، خرسون و زاپوریژیا در خاک اوکراین است که در ۱۱ ماه جنگ به تسلط نظامیان روسیه درآمده است. افزون بر آن، روسیه خواهان آن است که کی‌یف حاکمیت روسیه بر شبه‌جزیره کریمه را که از هشت سال پیش به اشغال روسیه درآمد، به رسمیت بشناسد. سرگئی لاوروف روز دوشنبه گفت که فارغ از هر زمان که جنگ طول بکشد، توپ اکنون در زمین امریکا و اوکراین است. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، روز شنبه این هفته در دیدار از مجتمع صنایع نظامی در شهر تولا از آمادگی روسیه برای «مذاکره با هر عامل» سخن گفت و افزود: «هر چه زودتر، بهتر». اما به گفته وزیر خارجه اوکراین، روسیه تنها در کلام از آمادگی برای گفت‌وگو حرف می‌زند، در حالی که «هر کاری که در میدان جنگ انجام می‌دهد، خلاف آن را ثابت می‌کند».