نگاهی تحلیلی به تبعات تهدید غذایی جنگ اوکراین

سید عماد حسینی- در آستانه ورود به سال جدید هجری شمسی، جهان گرفتار جنگ جدیدی است که این بار نه فقط اهالی منطقه بلکه تقریباً بسیاری از نقاط جهان به ویژه مناطق فقیر را تحت تاثیر خود قرار داده است.

روسیه و اوکراین سال‌هاست که سبد نان اروپا و بسیاری از کشورهای جهان تلقی می‌شوند، همین مساله بسیاری از رسانه‌ها را بر آن داشته تا به میزان تاثیرگذاری جنگ اوکراین بر امنیت غذایی جهانی بپردازند.

به اعتقاد کارشناسان، جنگ اوکراین صدور برخی از مهم‌‌ترین محصولات زراعی را متوقف کرده و باعث افزایش شدید قیمت مواد غذایی در تمام نقاط جهان شده است، اتفاقی که احتمال شیوع گرسنگی فراگیر را هم دوچندان می‌کند.

این مساله به تایید سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) هم رسیده است. این سازمان در بیانیه‌ای که چندی پیش صادر شد از افزایش بی‌سابقه قیمت‌های جهانی مواد غذایی سخن به میان آورد و اعلام کرد قیمت جهانی مواد غذایی بار دیگر 22 درصد افزایش پیدا کرده است زیرا جنگ [دایر در اوکراین] امکان تجارت را سلب کرده و اجازه درو محصولات در آینده نیز میسر نخواهد بود.

بنا بر نظر کارشناسان، حدود 45 میلیون نفر بر اثر این جنگ در معرض گرسنگی قرار دارند.

از همین رو بسیاری از کشورهای جهان تدابیری برای حفظ ذخایر راهبردی غذایی خود اندیشیده‌اند زیرا هیچ مشخص نیست این جنگ کی به پایان می‌رسد و این امر بی‌تردید به خودی خود منجر به تورم قیمت‌های مواد غذایی در جهان می‌شود.

به عنوان مثال کشورهای مجارستان، اندونزی و آرژانتین که خود نیز جزو صادرکنندگان مواد کشاورزی هستند محدودیت‌‌هایی برای صادرات محصولات غذایی راهبردی از گندم تا روغن خوراکی اعمال کرده‌اند تا حداقل از افزایش قیمت مواد غذایی در داخل کشور جلوگیری و تامین مواد غذایی خود را تضمین کنند.

مصر نیز در همین راستا صادرات پنج کالای راهبردی و در رأس آن گندم را به مدت سه ماه ممنوع اعلام کرد.

مسئولان این کشور دلیل این کار را جلوگیری از وقوع بحران غذایی یا افزایش شدید قیمت‌ها در داخل کشورشان اعلام کردند.

در مقابل برخی از کشورهای جهان نیز می‌کوشند با استفاده از فرصتِ دست‌داده بازارهای جهانی را در قبضه خود بگیرند؛ به عنوان مثال به نوشته بلومبرگ، هند که طی سال‌های اخیر صادرات گندم خود را به طرز چشمگیری افزایش داده بود اعلام کرده است در صورت ادامه جنگ ظرفیت صادرات خود را به رکورد هفت میلیون تن می‌رساند.

با این حال همه کشورها چنین شرایطی ندارند؛ مثلاً در برزیل که بزرگ‌ترین صادرکننده ذرت و سویا در جهان محسوب می‌شود خشکسالی شدید باعث کاهش شدید تولید این محصولات شده و در کانادا و بخش‌‌هایی از ایالات متحده نیز کاهش تولید در مزرعه‌های مختلف به ثبت رسیده است.

اما این تمام ابعاد بحران غذایی جنگ اوکراین نیست.

یکی دیگر از تبعات این جنگ، کمبود شدید کودهای شیمیایی در جهان است که خود یکی از نیازهای کشاورزی و تولید غذا در جهان به شمار می‌رود و روسیه یکی از مهم‌‌ترین تولیدکنندگان پتاس و فسفات، دو عنصر تشکیل‌دهنده کود، محسوب می‌شود.

دولت روسیه یک ماه پیش از تولیدکنندگان این محصول خواست تا میزان صادرات خود را کاهش دهند.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز در این باره گفت، کشورش تنها به کشورهایی که روابط حسنه‌ای با مسکو داشته باشند کود خواهد فروخت و قبل از آن هم باید کود کافی برای نیازهای داخل کشور تامین شود.

جنگ اوکراین صرفاً باعث توقف صادرات روسیه و اوکراین نشد بلکه با بحرانی شدن حوزه دریای سیاه حرکت کشتی‌های تجاری در این منطقه نیز به شدت کاهش پیدا کرده است، نگرانی بابت حفظ سلامت کشتی و خدمه آن باعث می‌شود تا بسیاری از صاحبان کشتی‌ها اجازه دریانوردی به سمت این منطقه را ندهند از این رو حرکت کشتی‌های حامل غلات از گذرگاه دریای آزوف به طرف نقاط مختلف جهان نیز تقریباً متوقف شده است.

یکی دیگر از تاثیرات ثانوی جنگ اوکراین افزایش ترس و وحشت مردم است، ترس و وحشتی که باعث افزایش خرید و ذخیره‌سازی مواد غذایی از سوی آنها می‌شود.

من باب مثال، در ترکیه نگرانی بابت افزایش قیمت روغن آفتاب‌گردان سبب هجوم گسترده مردم برای خرید این محصول شد، حتی در اندونزی که خود بزرگ‌ترین صادرکننده روغن خوراکی در جهان است، فروشگاه‌ها اجازه خرید بیش از یک گالن روغن را به مشتریان خود نمی‌دهند.

این نگرانی در دو کشورِ صاحب بالاترین شمار جمعیت یعنی چین و هند هم زیاد است؛ چینی‌ها ذرت و سویا را عموماً از ایالات متحده وارد می‌کنند و از دیگر سو، هند بزرگ‌ترین واردکننده روغن خوراکی جهان اعلام کرد افزایش شدید قیمت روغن‌های نباتی باعث کاهش تقاضا برای خرید این کالا شده است، اتفاقی که می‌تواند برای بسیاری از شرکت‌های این کشور فاجعه‌آفرین باشد.