اعتراضات قزاقستان/ روسیه در کدام سنگر می‌جنگد؟

منیژه موذن- روز دوم ژانویه معترضان در قزاقستان به خیابان‌ها آمدند و با نیروهای امنیتی درگیر شدند.

تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده نشان می‌دهد خودروها به آتش کشیده می‌شوند و پلیس در حال استفاده از گاز اشک‌آور است در حالی که جمعیت می‌کوشند به برخی از ساختمان‌های دولتی حمله کنند.

ساکنان آلماتی می‌گویند وقتی تظاهرات به نمایش گسترده‌تر ناامیدی از رهبران کشور تبدیل شد صدای تیراندازی شنیدند. گزارش‌های رسانه‌های محلی از تیراندازی در مقر ریاست‌جمهوری و دفتر شهردار منتشر شده است.

هفته گذشته، دولت دسترسی به بسیاری از وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی را قطع کرد یا ارتباطات را مختل کرد.

معترضان برای مدت کوتاهی بخش‌هایی از فرودگاه را تصرف و پروازها را مختل کردند. به گفته ساکنان، تیراندازی تا پنجشنبه و تا اوایل روز جمعه ادامه داشت اما مقامات گفتند که با شروع ورود نیروهای روسیه وضعیت تا آخر هفته رو به آرامش می‌رود.

روسیه بیش از 75 هواپیمای ترابری نظامی حامل سربازان و پرسنل زرهی، تجهیزات و وسایل نقلیه نظامی وارد کشور کرده است.

طبق گزارش خبرگزاری دولتی روسیه RIA، انتظار می‌رود حدود 2500 سرباز در این ماموریت شرکت کنند اما این تعداد ممکن است افزایش یابد.

این نیروها در درجه اول نقش پشتیبانی خواهند داشت و از زیرساخت‌های حیاتی و غیرنظامی محافظت می‌کنند.

آنها بخشی از یک اتحاد امنیتی گسترده‌تر تحت رهبری مسکو به نام سازمان پیمان امنیت جمعی هستند که پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی تشکیل شده است.

توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، می‌گوید او خواستار تقویت سازمان پیمان امنیت جمعی برای غلبه بر آنچه کودتا توصیف کرد، شده است. او همچنین در منطقه غربی مانگیستاو و آلماتی وضعیت فوق‌العاده اعلام کرده است. مقامات قزاقستان می‌گویند تظاهرات‌کنندگان در اوج خشونت دست به شورش و غارت زدند و سعی کردند ساختمان‌های دولتی را تصرف کنند.

چه چیزی منجر به اعتراضات شد؟

این اعتراضات به دلیل تصمیم دولت مبنی بر افزایش قیمت سوخت، به‌ ویژه گاز مایع آغاز شد.

این افزایش قیمت- که از اول ژانویه به اجرا درآمد و منجر به دو برابر شدن هزینه سوخت خودرو شد- تاثیر قابل توجهی بر کارگران خواهد گذاشت.

اگرچه قزاقستان یک کشور نفت‌خیز است، حداقل دستمزد کمتر از حدود 100 دلار در ماه است. توکایف از آن زمان گفته است که مقامات قیمت را کاهش خواهند داد.

خواسته معترضان چیست؟

اگرچه ناآرامی‌ها بر سر افزایش قیمت سوخت آغاز شد، معترضان همچنین از سیستم سیاسی و مسائل اجتماعی-اقتصادی قزاقستان ناراضی هستند. فعالان حقوق بشر دولت را به سرکوب، از جمله زندانی کردن منتقدان برای حفظ کنترل متهم می‌کنند. مقامات این اتهامات را رد می‌کنند.

توکایف قول داده است با ایجاد یک انجمن عمومی برای بحث در مورد مسائل، به شکایات گوش دهد. تحلیلگران سیاسی می‌گویند دولت هیچ‌وقت برنامه‌های خود را برای دگرگونی کشور به طور کامل اجرا نکرده و سال‌ها حکومت استبدادی سخت بی‌اعتمادی عمیق و خواست تغییر را ایجاد کرده است.

چرا دولت استعفا کرد و بعد از این چه خواهد شد؟

دولت قزاقستان تحت فشار تشدید تظاهرات استعفا کرد. توکایف استعفای کابینه خود را پذیرفت و علیخان اسماعیلوف را به سمت نخست‌وزیری موقت منصوب کرد، متحدی که قبلاً معاون اول نخست‌وزیر بود.

توکایف وعده دگرگونی سیاسی را داده است و روز چهارشنبه به تلویزیون دولتی خبر 24 گفت که به زودی پیشنهادهای جدیدی برای اصلاحات خواهد داد.

رئیس‌جمهور معترضان را به کودتاچیانی با انگیزه مالی متهم کرد و قول داد «هرچه که باشد» از کشور فرار نکند.

روز یکشنبه، شرکت بزرگ نفتی آمریکا، شورون که مالک 50 درصد سهام شرکت مشترک است که میدان نفتی غول‌پیکر تنگیز قزاقستان را اداره می‌کند، گفت به دلیل مشکلات لجستیکی ناشی از اعتراضات در این تاسیسات، تولید خود را پس از کاهش آن به حالت عادی بازمی‌گرداند. ظرفیت تولید ۶۰۰ هزار بشکه در روز است.

آیا سابقه تحول در قزاقستان وجود داشته است؟

اعتراض عمومی در قزاقستان به ندرت اتفاق می‌افتد، جایی که مخالفت به طور گسترده مورد استقبال یا تحمل واقع نمی‌شود. با این حال تظاهرات گسترده درست قبل از روی کار آمدن توکایف در ژوئن 2019 شروع شد. او به عنوان جانشین رئیس‌جمهور قدیمی و مستبد نورسلطان نظربایف، که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 بر قزاقستان حکومت می‌کرد، انتخاب شد.

منتقدان محلی انتخاب توکایف را غیردموکراتیک خواندند زیرا به دیگر نامزدها فرصت منصفانه داده نشد. بسیاری از قزاق‌ها مدت‌هاست احساس می‌کنند از روند تصمیم‌گیری سیاسی دور مانده‌اند.

این تحولات برای روسیه چه معنایی دارد؟

قزاقستان یک اتحادیه کارگری و سایر شراکت‌های استراتژیک با روسیه دارد. توکایف و سلف او، نظربایف، که به اعمال نفوذ سیاسی در پشت صحنه ادامه داده است، هر دو از حمایت ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برخوردارند.

وزارت خارجه روسیه هفته گذشته اعلام کرد، مسکو از «راه‌حل مسالمت‌آمیز برای همه مشکلات در چارچوب قانون اساسی و زمینه قانونی و گفت‌وگو و نه از طریق شورش‌های خیابانی و نقض قوانین» حمایت می‌کند.

ناآرامی در مرز جنوبی روسیه در حالی رخ می‌دهد که پوتین تلاش می‌کند آنچه را «تجاوز غرب به حوزه نفوذ سنتی مسکو در بلاروس و اوکراین» توصیف می‌کند دفع کند.

رهبر روسیه ده‌ها هزار نیرو در مرز با اوکراینی جمع‌آوری کرده که به دنبال روابط نزدیک‌تر با غرب است. پوتین از ایالات متحده و متحدانش در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی خواسته تا از هرگونه گسترش شرق به سمت مرزهای روسیه خودداری کنند، چیزی که به چالش امنیتی مهمی برای دولت بایدن تبدیل شده است.