بیانیه پنج عضو شورای امنیت در خصو گسترش سلاح‌های هسته‌ای همزمان با مذاکرات:
«زمان» از جدی‌ترین چالش‌ها در مسیر ادامه مذاکرات
در شرایطی که تنش و احتمال بروز درگیری نظامی میان قدرت‌های بزرگ در بسیاری از مناطق نظیر دریای چین جنوبی و شرق اروپا هر روز بیشتر می‌شود، اعضای دایم شورای امنیت در بیانیه‌ای بر جلوگیری از گشترش سلاح هسته ای تاکید کردند.
37 سال پس از بیانیه مشترک رونالد ریگان و میخاییل گورباچف درباره خطرات جنگ هسته‌ای برای آینده جهان و همزمان با آغاز مرحله دوم دور هشتم گفتوگوها برای احیای توافق هسته‌ای با ایران در وین، 5 عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد اذعان کردند که «جنگ هسته‌ای برنده‌ای ندارد و چنین جنگی هیچ‌گاه نباید در بگیرد.»
به گزارش روزنامه اعتماد، در شرایطی که تنش و احتمال بروز درگیری نظامی میان قدرت‌های بزرگ در بسیاری از مناطق نظیر دریای چین جنوبی و شرق اروپا هر روز بیشتر می‌شود، اعضای دایم شورای امنیت در بیانیه‌ای کم سابقه و دور از انتظار تاکید کردند: «ما جدا بر این باوریم که باید از هر گونه گسترش سلاح‌های هسته‌ای در جهان جلوگیری کرد.» رهبران ایالات متحده، روسیه، چین، بریتانیا و فرانسه در بیانیه خود اعلام کردند: «هر یک از ما قصد داریم اقدامات ملی‌مان برای جلوگیری از استفاده غیرمجاز یا ناخواسته از سلاح هسته‌ای را حفظ و تقویت کنیم. همچنین بر تمایل‌مان برای همکاری با همه کشورها به منظور ایجاد محیطی امن و مساعد برای پیشرفت در زمینه خلع سلاح با هدف نهایی دستیابی به جهانی عاری از سلاح هسته‌ای با امنیت کامل برای همه تاکید داریم.»
این بیانیه مشترک در حالی صادر شده که کشورهای غربی روسیه را متهم می‌کنند که قصد تجاوز نظامی به اوکراین را دارد و از احتمال استفاده چین از قوای نظامی علیه تایوان حرف می‌زنند. یک مقام ارشد امریکایی در این خصوص گفته است: «با وجود جو تنش‌آلود، ماه‌ها زمان برد که چنین بیانیه‌ای به دست آید.» به گفته او، «اینکه کشورها نگاه‌شان را درخصوص تهدیدها مطرح کنند و بپذیرند که جهان باید از چه خطراتی دور بماند، دستاوردی قابل توجه است.» 37 سال قبل در نوامبر 1985 رونالد ریگان رییس‌جمهور وقت ایالات متحده و دیمیتری گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی پس از نشستی دوجانبه بر تعهد دو کشور امریکا و شوروی برای حمایت از نظام منع اشاعه تاکید کردند و در بیانیه پایانی از توافق برای ادامه گفتوگوها درباره کاهش سلاح‌های هسته‌ای گفتند.
صدور این بیانیه هرچند از نگاه کارشناسان یک گام رو به جلو محسوب می‌شود و نشان می‌دهد اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد از ضرورت خلع سلاح هسته‌ای آگاه هستند، اما در عرصه عمل و با توجه به عدم اتخاذ سیاست‌های مناسب در برابر کشورهایی که حاضر به پیوستن به پیمان NPT نیستند و اقدام به ساخت سلاح هسته‌ای کرده‌اند، انتظار پیشرفت چندانی در زمینه همکاری‌های چندجانبه در راستای کاهش خطر جنگ هسته‌ای وجود ندارد. در حال حاضر سه کشور هند، پاکستان، کره‌شمالی و رژیم اسراییل بدون پذیرش پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اقدام به ساخت این نوع تسلیحات کرده‌اند.
همزمان با صدور این بیانیه در روز دوشنبه، مرحله دوم دور هشتم گفت‌وگوهای مستقیم میان ایران و کشورهای 1+4 و مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا برای احیای برجام -که یکی از مهم‌ترین توافق‌های قرن بیست و یکم در زمینه منع اشاعه به حساب می‌آید- آغاز شد. براساس اعلام وزارت خارجه ایران، شامگاه دوشنبه علی باقری مذاکره‌کننده ارشد ایرانی با انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا دیدار کرد. او پس از این دیدار، نشستی چهارجانبه با نمایندگان سه کشور اروپایی عضو برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان) داشت.
مرحله اول دور هفتم گفت‌وگوهای ایران و 1+4 در شرایطی پایان یافت که تهران با ارایه دو سند پیشنهادی جدید که طرف مقابل آن را «حداکثری» می‌دانست، تلاش کرد امتیازهای بیشتری را از تروییکای اروپایی و ایالات متحده طلب کند و مواضع ناامیدانه دیپلمات‌های اروپایی نشان می‌داد امیدها برای دستیابی به توافق کمتر شده است، اما در پایان مرحله دوم دور هفتم گفتوگوها و با ظهور نشانه‌های پیشرفت در گفتوگوها شرایط تاحدودی تغییر کرد، چنانکه در پایان نشست آغازین کمیسیون مشترک برجام در دور هشتم به گفته میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه همه طرف‌ها توافق کردند تا روند این مذاکرات را شدت بخشند تا «بتوان هر چه زودتر به توافق دست یافت.» با پایان مرحله اول دور هشتم گفتوگوها هم ایران، هم اروپایی‌ها و هم چین و روسیه به پیشرفت در روند گفتوگوها اذعان کردند. به گفته علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران در این مرحله از گفت‌وگو، مذاکرات روی مساله رفع تحریم‌ها و راستی‌آزمایی این مساله بود با این وجود پیش از آغاز مرحله دوم دور هشتم، دیپلمات‌های اروپایی تصریح کردند که زمان تمرکز روی مساله تحریم‌ها و راستی‌آزمایی به پایان رسیده و از این پس تمام مسائل اصلی باید به موازات هم پیش بروند.
از نگاه کشورهای غربی یکی از جدی‌ترین چالش‌ها در مسیر ادامه مذاکرات «مساله زمان» است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی امریکا دو هفته پیش به هاآرتص گفت که امریکا و دیگر قدرت‌های جهانی پشت درهای بسته در مذاکرات وین یک ضرب‌الاجل تعیین کرده‌اند که زمان آن دور نیست. او ادعا کرد که تا چند هفته دیگر مذاکره‌کنندگان متوجه خواهند شد که آیا ایران برای راه‌حل دیپلماتیک آماده است یا خیر. منابع غربی در اظهارنظرهایی که به عنوان منبع آگاه مطرح کرده‌اند، موعد فرا رسیدن پایان این ضرب‌الاجل را انتهای ژانویه / ابتدای فوریه اعلام کرده‌اند. انریکه مورا هفته گذشته در کنفرانس خبری پس از پایان جلسه کمیسیون مشترک، نظرات شنیده شده در مورد اینکه امریکا و کشورهای اروپایی تا پایان ژانویه یا اوایل فوریه برای به نتیجه رسیدن مذاکرات فرصت قائل شدند را رد کرد، اما گفت: «همه بر این نظرند که در دوره زمانی کوتاهی باید عملی شود و آن یعنی چند هفته.» با این وجود، روز دوشنبه لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال براساس «درک خود از مطالب مطرح شده از سوی دیپلمات‌های غربی» نوشت که اگر ایران نتواند با ایده‌هایی واقعی و موثر درباره مسائلی مثل سانتریفیوژها به میز مذاکرات بازگردد، کار برای احیای برجام بسیار سخت خواهد شد.
شبکه «اسکای‌نیوز» به نقل از یک منبع ایرانی حاضر در مذاکرات وین گزارش داده هیچ مهلت و ضرب‌الاجلی برای حصول توافق وجود ندارد و آنچه در این باره از سوی منابع امریکایی و اروپایی به بیرون درز کرده، نادرست است.
پولیتیکو روز سه‌شنبه در گزارشی به قلم استفانی لی‌یش‌تنستن، خبرنگار خود در وین منتشر کرد که در این باره آورده است: «دیپلمات‌های غربی گفتند هنوز کاملا مطمئن نیستند که آیا ایران واقعا علاقه‌مند به مذاکره برای بازگشت به توافق است یا صرفا برای پیشبرد برنامه هسته‌ای خود جهت زمان بازی می‌کند. با توجه به کاهش جدول زمانی، یک دیپلمات ارشد غربی گفت که از این هفته تمامی موضوعات باید به صورت موازی مورد مذاکره قرار گیرند.»
پولیتیکو همچنین تلاش کرده تا براساس روایت طرف غربی، تصویری از نقطه آغاز مذاکرات در مرحله دوم دور هشتم و چالش‌های پیش روی این گفتوگوها ارایه کند. از نگاه این نشریه، در حوزه هسته‌ای اصلی‌ترین اختلاف بر سر مساله سانتریفیوژهاست؛ گفتوگوها در مورد پرونده هسته‌ای بسیار فنی است، زیرا باید مراحلی مشخص شود که برنامه هسته‌ای ایران را به جایی که در سال ۲۰۱۵ بود، برمی‌گرداند. در مورد برخی مسائل، راه‌حل‌هایی دیده می‌شود. در مورد دیگر مسائل، اوضاع پیچیده‌تر است. برای مثال، یکی از راه‌های رهایی از مواد مازاد هسته‌ای ایران، ارسال آن به روسیه است. این کار زمان‌بر است، اما امکان‌پذیر و در گذشته انجام شده است. چیزی که بسیار دشوارتر است و هنوز بر سر آن توافق نشده، نحوه برخورد با بسیاری از سانتریفیوژ‌های پیشرفته ایران است؛ ماشین‌هایی که با سرعت زیادی برای غنی‌سازی اورانیوم می‌چرخند. براساس برجام، ایران مجاز به غنی‌سازی اورانیوم تا ۳،۶۷درصد با تعداد محدودی از سانتریفیوژ‌های نسل اول خود در کارخانه زیرزمینی غنی‌سازی سوخت نطنز بود. اکنون، ایران صد‌ها سانتریفیوژ پیشرفته را در هر دو نیروگاه اصلی خود در فردو و نطنز نصب کرده است که بسیار کارآمدتر و قدرتمندتر هستند. به گفته دیپلمات‌های غربی، برخی کشورها از ایران می‌خواهند سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌اش را نابود کند، اما ایران ترجیح می‌دهد آنها را در انبار نگه دارد. یکی از راه‌حل‌ها می‌تواند از بین بردن زیرساخت‌هایی مانند کابل‌ها و سایر تاسیسات الکترونیکی باشد که برای راه‌اندازی سانتریفیوژ‌های پیشرفته مورد نیاز است. نصب مجدد این زیرساخت ماه‌ها طول می‌کشد و می‌تواند به افزایش زمان گریز هسته‌ای کمک کند. یکی از جنبه‌های کلیدی در این بحث، نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان، ناظر هسته‌ای سازمان ملل است که وظیفه بررسی پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای خود را برعهده دارد.
به نوشته این نشریه امریکایی، در حالی که راستی‌آزمایی در بحث تعهدات هسته‌ای توافق توسط آژانس انجام می‌شود، هیچ نهاد مربوطه‌ای در مورد نظارت بر رفع تحریم‌ها وجود ندارد. بنابراین، مذاکره‌کنندگان باید در مورد چگونگی انجام این کار به توافق برسند. این یکی از موانعی است که باید به سرعت حل شود. دیپلمات‌های غربی گفتند که منتظرند ایران در این هفته در وین پیشنهاداتی ارایه کند. یکی از گزینه‌ها این است که دفتر کنترل دارایی‌های خارجی ایالات متحده دستورالعملی در مورد نحوه انجام تجارت با ایران منتشر کرده و همچنین لغو دستورات اجرایی مربوطه را صادر کند. ابزار دیگر می‌تواند انعقاد قرارداد‌های صادرات نفت یا افتتاح حساب بانکی خارجی باشد. از آنجایی که ایالات متحده به‌طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد، این واشنگتن است که احتمالا باید «گام اول معنادار» را بردارد، همان‌طور که یک دیپلمات ارشد غربی بیان کرد و برخی تحریم‌ها را قبل از اینکه تهران اقداماتی برای جبران گام‌های هسته‌ای خود انجام دهد، بردارد.
به نظر می‌رسد پیشرفت‌ها در حوزه رفع تحریم در مرحله اول دور هشتم چشمگیر بوده، چنانکه خبرگزاری «یونهاپ» روز سه‌شنبه خبر داد: «چوی جونگ کان»، معاون وزیر خارجه کره‌جنوبی وارد فرودگاه بین‌المللی «اینچئون» در غرب سئول شد تا برای دیدار با نمایندگان کشورهای عضو برجام و امریکا عازم وین شود. این رسانه کره‌ای گفته این سفر به منظور حل مساله دارایی‌های مسدود شده ایران در کره‌جنوبی است. بدهی کره‌جنوبی به ایران در ازای خرید میعانات گازی، مجموعا به ارزش بیش از هفت میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از سال ۲۰۱۸ و به بهانه تحریم‌های امریکا پرداخت نشده است.
در حوزه ارایه تضمین نیز ابتکارهای متفاوتی مطرح شده است. تهران اصرار دارد که امریکا به عنوان کشوری که در سال 2018 یک‌بار از برجام خارج شد مورد اعتماد نیست و باید تضمین دهد دیگر چنین اتفاقی تکرار نخواهد شد تا ایران بتواند از مواهب اقتصادی برجام استفاده کند. برخی کارشناسان «توسعه همکاری‌های اقتصادی» را یک نوع تضمین قلمداد می‌کنند و می‌گویند این مساله می‌تواند خروج دوباره احتمالی امریکا از برجام را با مشکل مواجه کند. برخی دیگر از کارشناسان راه‌حل را در به تصویب رسیدن برجام در کنگره جست‌وجو می‌کنند که در شرایط کنونی و با توجه به فضای سیاست داخلی ایالات متحده عملی نیست و برخی دیگر پیشنهاد می‌کنند راهکار اجازه دادن به ادامه حیات قرارداد‌ها در دستور کار قرار گیرد و برای مثال تا چند سال پس از خروج دوباره امریکا از برجام معافیت‌هایی برای همکاری اقتصادی با ایران در نظر گرفته شود. چینی‌ها می‌گویند تلاش تمامی طرف‌ها برای پیشبرد مذاکرات در وین ضروری است. روز گذشته فو کونگ مدیر اداره کنترل تسلیحات وزارت امور خارجه چین و از مذاکره‌کنندگان این کشور در وین در این باره گفت: «از تمامی طرف‌های مذاکرات برای احیای برجام درخواست می‌کنیم که به منظور دستیابی هرچه سریع‌تر به نتیجه و رسیدن به پیشرفت، انعطاف بیشتری از خود نشان دهند.»
آتش مخالفان برجام تندتر می‌شود
همزمان با تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای برجام، مخالفان نیز به حملات خود برای جلوگیری از احیای این توافق که با برداشتن فشار تحریم‌ها از روی دوش ایران به تهران در عبور از چالش‌های اقتصادی کمک خواهد کرد، شدت بخشیده‌اند.
روز گذشته یاییر لاپید، وزیر خارجه رژیم اسراییل در گفت‌وگو با روزنامه «چوسان ایلبو» کره‌جنوبی مدعی شد که «ایران نمی‌تواند اجازه داشته باشد که با زمان بازی کند و میلیاردها دلار در نتیجه رفع تحریم‌ها دریافت کند و جهان را فریب دهد و به صورت پنهانی برنامه هسته‌ای خود را توسعه دهد. این کاری است که آنها در گذشته نیز انجام داده‌اند و این‌بار نیز انجام خواهند داد.» او در ادامه بار دیگر خواهان تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران شد و گفت: «تحریم‌ها را تشدیدتر کنید و نظارت را تشدیدتر کنید. هرگونه مذاکره از موضع قدرت انجام شود و تهدید نظامی معتبر روی میز باشد.» «فیصل بن فرحان»، وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «نیکلاس دندیاس» همتای یونانی در آتن مدعی شد، عربستان سعودی از «تخلفات ایران به ویژه در زمینه برنامه هسته‌ای» نگران است. براساس گزارش شبکه «العربیه»، بن فرحان گفت: تخلفات ایران با آنچه تهران درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود اعلام کرده در تضاد است.
دیدگاه تان را بنویسید