تولد دوباره داعش افغانستان

اعتمادآنلاین| در «راهنمای استراتژیک موقت امنیت ملی امریکا» که سوم مارس 2021 منتشر شد،کاخ سفید وعده داد ضمن پایان دادن به «جنگ‌های بی‌پایان» ایالات متحده، اطمینان حاصل خواهد کرد که افغانستان به «بهشتی برای فعالیت تروریست‌ها» تبدیل نمی‌شود. با این وجود در حالی که از اعلام راهبرد امریکا مبنی بر خارج کردن 2500 نفر از نظامیان باقیمانده این کشور از افغانستان همچنین تحویل دادن مدیریت یگان‌های ضدتروریستی تربیت‌ شده تحت نظر سازمان سیا به دولت افغانستان مدت زمان زیادی نمی‌گذرد، شواهد نشان می‌دهد که فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در این کشور آسیای غربی رو به افزایش است؛ چنانکه در یک انفجار تروریستی در روز شنبه 50 دختر دانش‌آموز کشته شدند و رییس‌جمهور افغانستان، طالبان را مسوول این اتفاق دانست اما سران طالبان انگشت اتهام را به سوی داعش نشانه گرفتند.

به گزارش روزنامه اعتماد، جو بایدن، رییس‌جمهور ایالات متحده کار سختی برای دستیابی به این هدف پیش رو دارد و بازیگران متعدد صحنه سیاست و جنگ در افغانستان هرکدام می‌توانند نقش بخصوصی در این حوزه داشته باشند؛ از دولت افغانستان گرفته که تلاش می‌کند قدرت و توانایی خود را برای تامین امنیت شهروندان باز یابد تا طالبان که درگفت‌وگو با ایالات متحده و دولت افغانستان برنامه‌های خود را دنبال می‌کند. دولت‌های منطقه و نظامیان خارجی مستقر در افغانستان نیز بخش دیگری از پازل سیاست و جنگ در افغانستان هستند اما یکی از بازیگرانی که تاکنون چندان درکانون توجه بین‌المللی نبوده اما می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای آینده افغانستان و منطقه باشد؛ تروریست‌های داعش که با نام دولت اسلامی خراسان (ISK) در افغانستان فعالیت می‌کنند.

در مقاله مشترکی که عبد السعید پژوهشگر مستقل گروه‌های جهادی و امیرا جادون، استاد تبارشناسی گروه‌های تروریستی در دانشگاه ارتش امریکا (وست پوینت) در اینستیک منتشر کرده‌اند، این گروه که در حال حاضر براساس گزارش‌های امنیتی امریکا از امکانات و نیروی انسانی قابل توجهی برای حمله به اهداف غربی در افغانستان بهره نمی‌برد و نمی‌تواند بازیگر موثری باشد، در صورتی که توانایی و ظرفیتی پیدا کند از حمله به هیچ هدفی از جمله اهداف غربی دریغ نخواهد کرد. ارزیابی‌های جدید تحلیلگران حوزه تروریسم در افغانستان نشان می‌دهد هرچند داعش در این کشور با ضربات متعددی مواجه شده اما به تدریج در حال بازسازی توان خود است و در این مسیر همکاری با گروه‌های دیگر به منظور تامین مالی و تقویت نیروی انسانی را یک فرصت می‌بیند.

داعش افغانستان؛ تهدید غیرقابل اغماض

آغاز عملیات‌های رسمی این گروه تروریستی در منطقه افغانستان- پاکستان به اوایل سال 2015 میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان با فاصله کوتاهی از اعلام رسمی فعالیت داعش، موج بزرگی از حملات خونبار علیه شهروندان عادی درکابل، برخی دیگر از مناطق افغانستان همچنین بلوچستان پاکستان صورت گرفت، نیروهای امنیتی دولتی و ارتش افغانستان و افراد و مواضع نیروهای غربی نیز بخش دیگری از اهداف دولت اسلامی خراسان بودند. در آن زمان کارزار ضد تروریستی بزرگی علیه داعش به راه افتاد و ضربات متعددی بر این گروه تروریستی در افغانستان و پاکستان وارد آمد که تا حد زیادی باعث تحلیل رفتن توان عملیاتی ISK در سال 2019 شد. براساس داده‌هایی که پیرامون حملات صورت‌گرفته از سوی این گروه وجود دارد، حجم عملیات‌های داعش پس از حملات کارزار ضدتروریستی به ‌شدت کاهش یافت و توان مالی این گروه تا حد زیادی از بین رفت اما به‌رغم تمام این ضربات دولت اسلامی خراسان همچنان پابرجاست و به فعالیت خود در افغانستان و بخش‌هایی از پاکستان ادامه می‌دهد.

اهداف ISK بر مبنای آمار

از میانه سال 2020 تغییرات زیادی در ساختار داعش افغانستان اتفاق افتاد. فردی به نام شهاب المهاجر از سوی مرکزیت داعش به عنوان «امیر» دولت اسلامی خراسان (ISK) انتخاب شد که براساس گزارش اینستیک تجارب بسیاری در جنگ شهری داشت و به علت برخی اقدامات نظامی در حوزه افغانستان و پاکستان به شهرت زیادی دست یافته بود. تحلیلگران نقش او را در تغییر استراتژی نظامی داعش در فضای سیال افغانستان بسیار مهم ارزیابی می‌کنند. او که سابقه محاصره 20 ساعته زندان جلال‌آباد همچنین صدور عفو سراسری برای داعشیانی که در ننگرهار تسلیم قوای دولتی شده بودند درکارنامه خود دارد، تمرکز اقدامات نظامی داعش را روی حمله به مناطق بسیار حساسیت برانگیز نظیر بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها و مدارس گذاشته است تا به این وسیله صدای گروه تروریستی داعش را بلندتر از همیشه به گوش جهانیان بسپارد. حملاتی نظیر کشتار در بیمارستان کابل، هدف قرار دادن معبد سیک‌ها و قتل 3 زن شاغل در رسانه‌ها در مارس 2021 از جمله این اقدامات بود که ناظران معتقدند با هدف ایجاد سر و صدای تبلیغاتی و بازیابی توان جذب نیرو از سوی داعش صورت گرفتند. بر اساس داده‌هایی که از اقدامات تروریستی ISK در سال 2020 وجود دارد و به تایید وب‌سایت منتسب به این گروه یعنی النبأ رسیده ISK مسوولیت دست‌کم 80 حمله را در این سال پذیرفته است؛ 41 حمله در ولایت ننگرهار، 23 حمله در کابل و 7 حمله در نزدیکی ولایت پروان. از میان این حملات در 32 حمله نیروهای دولتی افغانستان نظیر کارکنان سازمان‌های اطلاعاتی، پلیس و ارتش هدف اصلی حمله بوده‌اند.

باقی حملات داعش در این سال اغلب علیه اقلیت‌ها (بیشتر شیعیان و در درجه دوم سیک‌ها) و نیروهای غربی بوده که عموما حملات علیه اقلیت‌ها قربانیان بسیار بیشتری گرفته است. مقایسه آمارهای این گروه در سال 2020 با آمارهای این گروه در دوره اوج فعالیت‌هایش در افغانستان و پاکستان(2017 و 2018) نشان می‌دهد نه تنها این گروه در آستانه نابودی قرار ندارد بلکه توانسته گام‌های بلندی در مسیر بازیابی توان خود بردارد. آمارها نشان می‌دهد در سال 2017 ISK مجموعا حدود 100 حمله و در سال 2018 مجموعا 84 حمله انجام داده بود که تعداد این حملات در سال 2019 تا حد زیادی کاهش یافت. با این وجود روند موجود بیانگر آن است که در سال 2021 باید بار دیگر شاهد افزایش حملات در مقایسه با سال 2020 باشیم.
تنها در دو ماهه نخستین سال، دولت اسلامی خراسان مسوولیت 47 حمله را پذیرفته که اگر این روند در ماه‌های آتی ادامه داشته باشد به معنای گسترش خیره‌کننده آمار حملات در مقایسه با یک سال گذشته خواهد بود.

تاثیر خروج نظامیان امریکایی

در پی کاهش جدی حملات داعش در سال 2019 امیدواری‌هایی زیادی برای مهار این گروه تروریستی ایجاد شده بود اما مجموعه‌ای از فاکتورها که در راس آن خروج تعداد قابل توجهی از نظامیان امریکایی از افغانستان قرار داشت، باعث شد این شرایط بار دیگر تغییر کند و در سال 2020 بار دیگر بر تعداد و شدت حملات ISK افزوده شود. خروج نظامیان امریکایی، وضعیت وخیم اقتصادی کشور در پی ناکارآمدی مدیریتی و شیوع ویروس کرونا همچنین ناپایداری وضعیت سیاسی به عنوان اصلی‌ترین دلایل این تغییر وضعیت برشمرده می‌شوند. دونالد ترامپ رییس‌جمهور پیشین امریکا اصرار داشت که نظامیان ایالات متحده هرچه سریع‌تر و بدون در نظر گرفتن شرایط امنیتی افغانستان از این کشور خارج شوند و تلاش کرد این هدف را در توافق با طالبان عملی کند. بر مبنای اطلاعاتی که پنتاگون تاکنون منتشر کرده، تنها از ماه آگوست سال 2020 به این سو تعداد نظامیان امریکایی مستقر در افغانستان از 8 هزار نفر به 2 هزار و 500 نفر کاهش یافته که تحلیلگران معتقدند تاثیر زیادی بر فعالیت دوباره داعش داشته است.

همکاری طالبان با دیگرگروه‌های تروریستی

از جمله دیگر مواردی که باعث می‌شود اقدام ایالات متحده در ترک سریع افغانستان غیرمسوولانه به نظر ‌آید، در نظر گرفتن توافق با طالبان به عنوان مبنای این خروج است. ایالات متحده در توافق با طالبان از این گروه خواسته بود که روابط خود را با دیگر گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان قطع کند اما ارزیابی‌ها نشان می‌دهد نه تنها این اتفاق نیفتاده بلکه به نظر می‌آید طالبان به این فضا به عنوان یک فرصت برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های تروریستی و نپذیرفتن مسوولیت این اقدامات نگاه می‌کند.

ان‌بی‌سی نیوز درگزارشی که فوریه 2021 منتشر شد به نقل از یک مقام سازمان ملل متحد که در افغانستان فعالیت دارد، نوشت که «طالبان به شبه‌نظامیان گروه‌های تروریستی اجازه می‌دهد در افغانستان آموزش ببینند و حتی در بعضی موارد در کنار طالب‌ها به جنگ بروند.» این در حالی است که مایک پمپئو، وزیر خارجه پیشین ایالات متحده ادعا کرده بود، طالبان «پیوندهای خود را با دیگر گروه‌های تروریستی گسسته است.» ادموند فیتوند براون هماهنگ‌کننده پنل سازمان ملل متحد در افغانستان که مسوولیت پیگیری فعالیت‌های طالبان و سایرگروه‌های تروریستی را بر عهده دارد در این باره می‌گوید:«به وضوح هنوز ارتباطات آشکاری میان طالبان با سایرگروه‌های تروریستی نظیر القاعده دیده می‌شود.»

این شبکه خبری همچنین به نقل از مقامات اطلاعاتی امریکا نوشته است که هنوز دیگر گروه‌های تروریستی یک تهدید فعال در افغانستان باقی ‌مانده‌اند.کارشناسان معتقدند نگاهی به اهداف حملات تروریستی نشان می‌دهد که تا چه اندازه طالبان از این اقدامات سود می‌برد. حمله به شیعیان که از حامیان ساختار سیاسی در افغانستان هستند یا ایجاد رعب و وحشت درکابل برای تضعیف جایگاه دولت در مذاکرات، همه و همه کمک می‌کنند تا طالبان در شرایط فعلی دست بالا را پیدا کند و راحت‌تر از همیشه به اهداف خود برسد. در این میان و با توجه به همکاری‌های طالبان با سایر گروه‌های تروریستی می‌توان احتمال مطرح‌شده از سوی رییس‌جمهور افغانستان در خصوص حمله اخیر به یک مدرسه دخترانه که طالبان در پس از این حمله بوده را جدی دانست چراکه داعش به عنوان گروهی که طالبان آن را مسوول حمله می‌خواند، می‌تواند به آسانی و در ازای دریافت امکانات (امنیت، پول یا نیروی انسانی) اقداماتی در راستای منافع طالبان انجام دهد.