علت رفت و برگشت خودرو در بورس کالا چه بود؟

پس از عرضه خودرو در تالار شیشه‌ای در هفته‌های گذشته، برخی گروه‌ها با فشار به دنبال تغییر مسیر عرضه خودرو به همان شیوه قرعه‌کشی یا بازگشت شورای رقابت بودند؛ این مهمان تازه وارد به تالار بورس سروصدای زیادی به پا کرد و دردسرهایی هم برای بورس کالا ایجاد کرد. به‌طوری‌که نامه‌ای از سمت مدیرعامل ایران خودرو طی روزهای گذشته منتشر شد که در آن درخواست توقف عرضه خودرو دنا مطرح شده بود که البته با پاسخ منفی متولی بورس کالا روبرو شد.

به گزارش روزنامه تعادل، رییس سازمان بورس در یک جوابیه علاوه بر عدم اجابت این درخواست، از ایران خودرو خواسته بود تا برنامه منظمی را برای عرضه خودروها ارایه دهد و سریعا برای پذیرش سایر خودروها در بورس کالا اقدام کند. البته سایپا اولین شرکتی بود که تقاضای لغو عرضه خودرو را به بورس کالا ارسال کرد. پس از این جوابیه، سخنگوی وزارت صمت در اظهارنظری مبهم توقف عرضه دنا در بورس را ناشی از ورود سازمان بازرسی به ماجرا دانست. از این‌رو، رییس سازمان بورس هم این‌بار با ارسال نامه‌ای به وزارت اقتصاد، خواستار ورود وزیر اقتصاد برای شفافیت و حل مساله شد. وزیر اقتصاد هم روز گذشته با ارسال نامه‌‌یی از ادامه عرضه خودرو در بورس کالا حمایت و اختیار ادامه این فرآیند را به شورای عالی بورس واگذار کرد. برهمین اساس، عرضه خودرو در بورس کالا تا این لحظه رفع تعلیق شده است. 

ورود نهاد نظارتی به عرضه خودرو!

از چند ماه پیش، مسیر جدیدی برای تنظیم بازار خودرو در پیش گرفته شد و دولت تصمیم گرفت مسیر بورس کالا را برای عرضه خودرو هموار کند. گرچه ورود خودرو به تالار شیشه‌ای بورس از ابتدای امر پیشنهاد نمایندگان مجلس بود، اما در اقدامی عجیب شاهد بودیم که در چند وقت اخیر نمایندگان خانه ملت انتقادات تندی به نحوه عرضه خودرو در بورس کالا وارد کردند. به‌طوری‌که یازده نماینده مجلس در نامه‌ای به شورای رقابت، ضمن اینکه رویه عرضه خودرو در بورس کالا را غیرقانونی و ضدرقابتی خواندند، از این شورا خواستند: «از اختیارات قانونی خود غفلت نکرده و ضمن توقف فوری رویه ضدرقابتی کنونی عرضه خودرو در بورس کالا و مجازات مدیران متخلف، نسبت به عودت سود اضافه‌درآمد صورت‌گرفته در معاملات اخیر بورس کالا تدبیر لازم را اعمال کند.» در این میان، گمانه زنی‌هایی مبنی بر بازگشت شورای رقابت به روند قیمت‌گذاری خودرو وجود داشت. اما در اقدامی جدی‌تر، سازمان بازرسی هم خواستار بازگشت شورای رقابت به قیمت‌گذاری خودرو شد. به‌طوری‌که 13 دیماه سازمان بازرسی کل کشور، مدیران ایران‌خودرو و سایپا و همچنین برخی از مسوولان دولتی، از جمله نماینده شورای رقابت، را به این سازمان احضار کرد. احمد اسدیان، معاون تولیدی سازمان بازرسی، در این جلسه تاکید کرده بود که «شورای رقابت باید در سریع‌ترین زمان ممکن به وظیفه قانونی خود در مورد قیمت‌گذاری خودرو عمل کند.»

با ممانعت از ورود دناپلاس به تالار شیشه‌ای بورس، این اقدام عملی‌تر شد. سخنگوی وزارت صمت هم در توضیح چنین اقدامی گفته بود که این وزارتخانه اختیاری در این مورد ندارد و طبق تصمیم سازمان بازرسی، این شورای رقابت است که باید در مورد قیمت‌گذاری خودرو تصمیم‌سازی‌ کند.

علت لغو عرضه چه بود؟

اما علت تقاضای لغو عرضه خودرو چه بود؟ پاسخ این پرسش به روزهای عرضه خودرو در تالار شیشه‌ای و استقبال متقاضیان بر می‌گردد. چراکه ایران خودرو و سایپا در حالی در خواست لغو عرضه خودرو در بورس را دارند که در آخرین عرضه محصولات خود در بورس کالا در روز دوشنبه 18 دی ماه با کاهش تقاضا خرید بالا مواجه شدند و این درحالی است که بورس کالا نیز در 17 دی ماه با تمدید زمان سفارش‌گذاری سعی در بالا بردن میزان تقاضا و افزایش رقابت در بورس برای خرید خودروها را داشت.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، در عرضه روز یکشنبه 18 دیماه تعداد 4 هزار دستگاه خودرو شاهین سفید شرکت سایپا با قیمت پایه 304 میلیون تومان عرضه شد که این خودرو مورد استقبال قرار نگرفت و تنها 1545 تقاضا برای آن ثبت شده است. بر این اساس به دلیل کمتر بودن تقاضا نسبت به عرضه خودرو شاهین با همان قیمت پایه 304 میلیون تومان معامله شد. همچنین در جریان معاملات روز دوشنبه 18 دی ماه بورس کالای ایران، تعداد 2 هزار دستگاه تارا سفید مورد معامله قرار گرفت. این تعداد خودرو با میانگین قیمتی 351 میلیون و 274 هزار تومان به فروش رسید که تنها 36.95 درصد بالاتر از قیمت پایه بود. این در حالی است که پژو 207 دستی به دلیل رقابت بالا برای خرید حدود 102 درصد بالاتر از قیمت پایه به فروش رسید که سود بالایی نصیب ایران خودرو کرد.

اما اتفاق عجیب در قیمت نهایی خودرو تارا در بورس کالا بود؛ قیمت میانگین خودرو تارا در بورس کالا حدود 27 میلیون تومان ارزان‍تر از پژو 207 سفید معامله شد، این در حالی است که قیمت تارا در بازار و کارخانه به مراتب بالاتر از قیمت پژو 207 است. علت این تفاوت قیمت می‌تواند به میزان تقاضا و رقابت بالا برای خرید خودرو 207 (6 هزار تقاضا در مقابل 4 هزار خودرو) در معاملات بورس کالا باشد. از این رو، برای عرضه 4 هزار پژو 207 حدود 6 هزار و 683 نفر به رقابت پرداختند که در نهایت این خودرو با میانگین قیمتی 375 میلیون تومان، حدود 102 درصد بالاتر از قیمت پایه به فروش رسید.

به نظر می‌رسد، کاهش تقاضا و درصد رقابت پایین برای خرید خودروهایی مانند تارا و 207 اتوماتیک باعث شده تا اهداف برنامه‌ریزی شده این شرکت محقق نشود. همچنین محصول شاهین سایپا به دلیل کمتر بودن تقاضا نسبت به عرضه با قیمت پایه به فروش رسید. البته شرایط سایپا به مراتب بدتر از ایران خودرو بود و از 4 هزار شاهین عرضه شده حتی با قیمت پایه نیز تنها توانست 1545 خودر را به فروش برساند. احتمالا اتفاقی که برای خودروهای شاهین، تارا و حتی 207 اتوماتیک در عرضه روز 18 دیماه افتاد باعث شد این دو شرکت در سیاست‌های نحوه عرضه و تعیین قیمت پایه در بورس کالا تجدید نظر کنند و در این شرایط در بورس کالا خودرو عرضه نکنند.

بر همین اساس، سایپا اولین شرکتی بود که تقاضای لغو عرضه خودرو را به بورس کالا ارسال کرد و ایران خودرو نیز احتمالا برای اینکه دناپلاس به سرنوست شاهین دچار نشود، تقاضای لغو عرضه این خودرو در بورس را داده است. این درحالی است که طبق آمار روند معاملات خودرو در بورس کالا از ابتدای عرضه یعنی ۲۸ اردیبهشت ماه تا ۱۵دی ماه نشان می‌دهد، در مجموع ۷ شرکت خودروسازی موفق به فروش ۲۵ هزار و ۷۴۲ دستگاه خودرو در بورس کالا شده‌اند که با احتساب اختلاف قیمت کارخانه با بازار آزاد، نزدیک به 7‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان منافع حاصل از فروش خودرو در بورس کالا به خودروساز، خریداران نهایی و دولت رسیده است.

از این میزان ۴.۷۴ همت ناشی از اختلاف قیمت دستوری کارخانه و قیمت کشف شده در بورس به خودروسازان، ۲.۷۵ همت ناشی از اختلاف قیمت بازار غیررسمی و قیمت بورس به مصرف‌کننده نهایی و ۴۳۰ میلیارد تومان به عنوان درآمد شناسایی شده از طریق مالیات بر ارزش افزوده به دولت رسیده است. به عبارت دیگر اگر همین حجم محدود خودرو در بورس کالا معامله نمی‌شد، ۷.۵ همت به دلیل سازوکار سراسر نادرست قرعه‌کشی و اجبار خودروسازان به فروش با قیمت‌های دستوری به جیب دلالان یا واسطه‌ها می‌رفت. 

نامه عشقی به وزیر اقتصاد و پاسخ او

اما لغو عرضه خودرو در بورس کالا باعث شد؛ رییس سازمان بورس و اوراق بهادار به این موضوع واکنش نشان دهد. مجید عشقی در نامه‌ای به وزیر اقتصاد، خواستار اقدام مناسب و فوری برای از بین بردن ابهامات عرضه و فروش خودرو در بورس کالا، که موجبات نگرانی سهامداران را فراهم آورده، شد.

در بخشی از این نامه آمده است: «تاکنون تنها ۳۶۰۰۰ انواع خودرو در بورس کالا مورد معامله قرار گرفته و رانتی بیش از ۱۱ همت از بین رفته است؛ در حالی که این تعداد خودرو درصد بسیار کمی از کل تولید خودرو در کشور است که نسبت آن به کل تولید رانت بیش از ۱۰۰ همت را در این بازار نشان می‌دهد.»

عشقی در نامه خود تاکید کرده است: «علاوه بر حذف رانت، واقعی شدن تقاضا، رشد قیمت سهام خودروسازان و تاثیر آن بر بازار سرمایه (به عنوان نمونه قیمت سهام ایران خودرو در تاریخ ۲۰ تیرماه تا تاریخ ۲۰ دیماه با عرضه خودرو در بورس کالا از ۱۹۰ تومان به ۳۴۸ تومان رسیده، که رشد حدود ۷۵ درصد را ثبت کرده است.)»

وزیر اقتصاد هم در پاسخ به نامه عشقی در خصوص تعیین تکلیف ادامه پذیرش و عرضه خودروهای جدید در بورس نوشت: «سیاست وزارت امور اقتصادی و دارایی حمایت از سرمایه‌گذاران و افزایش شفافیت است. با توجه به مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار و عدم دریافت مصوبه از سایر نهادها، عرضه خودرو در بورس طبق روال گذشته ادامه یابد و در صورت دریافت هر درخواست از سوی سایر دستگاه‌ها و نهادها موضوع مجددا در شورای عالی بورس و اوراق بهادار مطرح گردد.»

همانطور که در نامه عشقی به خاندوزی آمده تاکنون تنها ۳۶۰۰۰ دستگاه انواع خودرو در بورس کالا مورد معامله قرار گرفته است و رانتی بیش از ۱۱ همت از بین رفته است؛ در حالی که این تعداد خودرو درصد بسیار کمی از کل تولید خودرو در کشور است که نسبت آن به کل تولید رانت بیش از ۱۰۰ همت را در این بازار نشان می‌دهد.

وزارت صمت مخالف نیست

در همین حال، سخنگوی وزارت صمت هم در واکنش به موافقت وزارت اقتصاد، عنوان کرده که وزارت صمت مخالفتی با عرضه خودرو بورس کالا ندارد و فرآیند عرضه خودروهای جدید در بورس کالا در چارچوب نظر شورای رقابت و وزارت صمت صورت خواهد گرفت.

امید قالیباف توضیح داده: با اتمام مهلت قانونی مصوبه سران قوا در تعیین قیمت خودرو توسط ستاد تنظیم بازار، شورای رقابت به حوزه تعیین دستورالعمل قیمت‌گذاری خودرو ورود پیدا کرده که همین موضوع عرضه خودرو در بورس کالا را با ابهاماتی همراه ساخته است.

او در مورد عرضه خودروهای جدید در بورس کالا، هم اینطور گفته که فرآیند عرضه خودروهای جدید در بورس کالا در چارچوب نظر شورای رقابت و وزارت صمت صورت خواهد گرفت.

او همچنین در رابطه با عرضه خودروی دنا پلاس در بورس کالا، هم گفته که مدیرعامل ایران خودرو در مکاتبه‌ای با سازمان بورس خواستار لغو عرضه دنا در بورس کالا شده بود که پس از موافقت بورس کالا با فروش دنا پلاس، این موضوع اجرایی خواهد شد. در همین راستا اگر ایران خودرو مشکلی نداشته باشد عرضه دنا امروز (25دیماه) انجام می‌شود.

با این حال، اگرچه عرضه خودرو در تالار شیشه‌ای گامی مهم در جهت حذف قیمت‌گذاری دستوری است و چنانچه خودروها به صورت مرحله‌ای راهی بورس کالا می‌شدند و قیمت سومی بین قیمت کارخانه و بازار کشف می‌شد، خودروسازان می‌توانستند از ورطه زیان‌دهی خارج شوند، اما اتفاقی که در عمل افتاد چنین نبود. چراکه عرضه بسیار محدود در بورس کالا کمک چندانی به بازار خودرو نکرد؛ چراکه در این مدت شاهد افزایش قیمت قابل‌توجه قیمت خودروها در بازار بودیم.

البته نباید بورس کالا را مقصر این افزایش قیمت دانست. چراکه این گرانی که دامن بازار خودرو را گرفته است، بیشتر متاثر از فاکتورهای کلان اقتصادی، مانند تورم افسارگسیخته، جهش نرخ ارز و به دنبال آن سقوط ارزش پول ملی است. اما مزیت عرضه خودرو در بورس کالا، سودرسانی به خودروسازان وتاحدی کوتاه کردن دست دلالان است.