پاتریمونیالیسم چیست؟

اعتمادآنلاین| مینا جزایری- پاتریمونی از لفظ پاتر (Pater) یعنی پدر می‌آید. این اصطلاح را ماکس وبر، جامعه‌شناس آلمانی، ابداع کرده است.

پاتریمونیالیسم از انواع سلطه سیاسی سنتی است که ماکس وبر عمدتاً برای کشورهای خاورمیانه مطرح ساخت.

حکومت در نظام پاتریمونیال، قلمرو شخصی و خصوصی فرمانرواست و با توسعه دستگاه‌های نظامی و اداری، اقتدار سنتی به صورت نظام موروثی تکامل پیدا می‌کند.

قدرت سیاسی حاکم پاتریمونیال به نیروی نظامی آن بستگی دارد.

نظام اداری در این‌ دست از نظام‌ها به طور کلی جدایی حوزه خصوصی و عمومی را که مشخصه نظام‌های دیوانسالار عقلانی است از بین می‌برد.

در این ساختار، حاکم همچنین می‌تواند به گونه‌ای بلامنازع در صحنه اقتصادی جولان دهد و هیچ تعهدی نیز نسبت به موانع منزلتی نداشته باشد.

ماکس وبر شکل دیگری از سلطه اقتدارگرایانه را در قالب پاتریمونیالیسم مطرح می‌کند و آن را نئوپاتریمونیالیسم می‌نامد. نئوپاتریمونیالیسم شکل تکامل‌یافته پاتریمونیالیسم است.

وبر خودکامگی و تمرکز فوق‌العاده قدرت را نزد حاکم و بی‌قیدی او نسبت به قیدوبندها یا محدودیت‌های سنتی را شاخص اصلی نئوپاتریمونیالیسم قلمداد می‌کند.

حاکم در چنین حکومتی می‌کوشد تا نقش پدرانه‌ای بازی کند و خود را ابوالمله جلوه دهد.

عمومی‌ترین ویژگی‌های نظام‌های نئوپاتریمونیال به این شرح است:

1- شخصی بودن قدرت: قدرت سیاسی و ابزارهای اعمال آن در اختیار شخص حاکم قرار دارد.

2- سطح پایین نهادمندی سیاسی: حاکم اجازه شکل‌گیری نهادهای مردم‌سالارانه برای مشارکت موثر جامعه در امور سیاسی را نمی‌دهد.

3- انحصار سیاسی: تصمیم‌گیری سیاسی تنها به لایه نازکی از نزدیکان و وابستگان حاکم محدود می‌شود.

4- شبکه خاصه‌بخشی و فساد: اعطای مناصب سیاسی و مزایای اقتصادی به عنوان ابزاری کارآمد در اختیار افراد و خویشاوندان هیات حاکمه قرار دارد که نتیجه آن شیوع فساد در ساختار سیاسی و اجتماعی است.

5- حمایت خارجی: این نوع دولت‌ها معمولاً به دلیل فقدان پایگاه مردمی به قدرت‌های خارجی روی می‌آورند.