جایگزین برجام ،جنگ و اتمی شدن ایران است

سارا معصومی - روزنامه اعتماد در شماره امروز در یک پرونده ویژه پاسخ به این پرسش را بررسی کرده که چرا باید دوباره برجام را احیا کرد؟

به گزارش اعتماد، با توجه به اینکه پروژه منزوی‌سازی ایران تا حد قابل توجهی موفق بوده، حتی در صورت احیای برجام هم بعید است که رفع تحریم‌ها در میدان واقعیت دستاورد قابل توجهی برای ایران داشته باشد چرا که به هر حال وضعیت ایجادشده پیرامون ایران ریسک هرگونه سرمایه‌گذاری یا بازگشت کمپانی‌های خارجی به داخل را افزایش داده است. از سوی دیگر انزوای سیاسی که ایران در حال تجربه آن هست نیز برخلاف سال 2015 با حل یکی از اختلاف‌ها میان ایران و غرب که مسائل هسته‌ای باشد، رفع نخواهد شد. در چنین شرایطی با چه استدلالی می‌توان گفت هنوز احیای برجام برای ایران سودمند است؟

علم صالح، استادیار مطالعات خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا در پاسخ به این پرسش «اعتماد» گفت: بزرگ‌ترین مزیت برجام این است که هیچ‌کدام از دو طرف یعنی تهران و واشنگتن پلان بی‌ یا جایگزین مناسب‌تری برای این توافق ندارند. جنگ تمام‌عیار، تنها جایگزین برجام است که در نهایت به احتمال زیاد می‌تواند به اتمی شدن ایران هم منتهی شود. براساس همین فقدان جایگزین بود که دو طرف حتی در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ که امریکا از برجام خارج شد گام‌های خود را با دقت انتخاب کردند. هرچند که این گام‌ها در حقیقت به معنی دور شدن از برجام و توافق بود اما به گونه‌ای انتخاب و اجرایی شدند که شاکله برجام محفوظ ماند.

توانمندی هسته‌ای ایران با سال 2015 تفاوت بسیار کرده است

علم صالح با اشاره به اینکه برجام حتی در صورت احیا، برجامی که در سال 2015 تا 2018 شاهد آن بودیم نخواهد بود، می‌گوید: نه فقط ایران بلکه امریکا و غرب هم به خواسته‌های خود پس از احیای برجام نخواهند رسید. در دوران پسابرجام، امریکا می‌داند که ایران امکان دستیابی به سلاح هسته‌ای را با یا بدون برجام یا بدون حمله نظامی خواهد داشت. بنابراین مساله اتمی شدن ایران آنگونه که در 2015 تا 2018 شاهد اعمال محدودیت بر آن بودیم نخواهد بود. توانمندی هسته‌ای ایران در آن زمان به گونه‌ای بود که گفته می‌شد تهران در آن مقطع زمانی حداقل یکسال تا دستیابی به سلاح هسته‌ای فاصله داشت. امروز با توجه به گام‌هایی که ایران در واکنش به خروج امریکا از برجام و عدم اجرای تعهدات برجامی از سوی سایر کشورها برداشته زمان گریز هسته‌ای آن کاهش بسیاری پیدا کرده است. البته شاید ایران بگوید که ما به دنبال تولید بمب یا سلاح هسته‌ای نیستیم اما این مهم نیست و مهم این است که امریکا و مجموعه کشورهای غربی این باور را دارند که ایران اگر بخواهد، می‌تواند به سلاح اتمی دست پیدا کند.

دستاورد اقتصادی ایران از برجام مانند سال 2015 نخواهد بود

علم صالح با اشاره به ابعاد اقتصادی احیای برجام می‌گوید: مزایای اقتصادی ایران از احیای برجام مانند دستاوردهای اقتصادی تهران در سال 2015 نخواهد بود. شرکت‌های بزرگ به خصوص غربی شاید اصلا برای بازگشت به ایران برنامه‌ریزی نکنند یا این کار را با احتیاط و تامل بسیار زیاد انجام دهند. اما نکته اینجا است که از نظر اقتصادی ضرورتا نباید فقط شرکت‌های غربی به ایران بازگردند و مطمئنا ایران جایگزین‌هایی جز غرب برای بهبود وضعیت اقتصادی خود دارد. طبیعتا بهبود بخشیدن نسبی است و بله مطمئنا اگر ایران روابط کاملا آزاد و بازی با شرکت‌های بزرگ غربی داشت بهتر بود اما با در نظر داشتن شرایط موجود، ایران می‌تواند با کشورهایی چون کشورهای عضو پیمان همکاری شانگهای یا برخی شرکای قدیمی خود همکاری اقتصادی خوبی داشته و آنها هم تا حدودی جایگزین‌هایی برای کمپانی‌های غربی باشند.

برجام می‌تواند نقطه شروع مذاکرات موردی بیشتر  باشد

علم صالح در ادامه این گفت‌وگو با اشاره به اینکه احیای برجام مزایایی فراتر از اقتصادی هم خواهد داشت، گفت: در مرحله نخست از انزوای ایران در منطقه و سطح بین‌المللی کاسته خواهد شد. بسیاری از کشورهای عربی به خصوص عربستان سعودی منتظر مشخص شدن فرجام احیای برجام هستند تا بتوانند به‌طور نهایی روابط خود را با ایران بازتعریف کنند. این مساله در مورد برخی کشورهای اروپایی هم مصداق دارد. نکته مهم‌تر این است که برجام خود شروعی است برای مذاکرات بیشتر. مذاکرات موردی در موارد متفاوت با امریکا یا کشورهای اروپایی یا مجموعه آنها در مورد دغدغه‌های آن کشورها و البته دغدغه‌های ایران. ایران می‌تواند با ادامه این مذاکرات به خصوص مذاکرات مستقیم با امریکا تا حدود زیادی این دغدغه‌ها را رفع کرده و همزمان مزایای بیشتر و فراتری از مزایای برجامی به دست آورد. بزرگ‌ترین دستاورد احیای برجام برای تهران می‌تواند ادامه مذاکرات درباره موضوعات بیشتر و امتیازهای بیشتر باشد.

ایران و غرب مسائل غیربرجامی را وارد این مذاکرات نکنند

علم صالح با اشاره به اینکه ایران نباید فقط به موضوع احیای برجام از دید اقتصادی نگاه کند، می‌گوید: مساله برجام برای ایران فقط یک مشکل نیست بلکه مجموعه‌ای از مشکلات مرتبط به هم، زنجیره‌وار و در هم تنیده شامل مشکلات داخلی (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی) و منطقه‌ای است. ما امروز با خاورمیانه متفاوتی از یک دهه یا دو دهه پیش روبه‌رو هستیم که در آن تغییرات بسیاری رخ داده و لازم است که رویکرد جدیدی در تهران نسبت به مسائل سیاسی، اقتصادی و امنیتی در خاورمیانه جدید اتخاذ شود. در سطح بین‌المللی نیز تغییرات بسیار بزرگی انجام شده که ایران می‌تواند از این فرصت برای بهبود بخشیدن به وضعیت سیاسی و اقتصادی خود استفاده کند. مهم‌ترین این تغییرات رویارویی روسیه با غرب در اوکراین است که می‌توان آن را یک شروع برای نظم نوین جهانی در دوران پساجنگ سرد دانست. در چنین شرایطی ایران باید بسیار دقیق‌تر به موضوع برجام نگاه کند. یکی از دلایلی که برجام تا به امروز امضا نشده شکاف‌های داخلی سیاسی در تهران و واشنگتن است. مخالفان قوی که با برجام در تهران و واشنگتن مخالفت می‌کنند، تحلیل‌های نادرستی نسبت به مسائل بین‌المللی داشتند. به عنوان نمونه برخی نسبت به تبعات جنگ اوکراین تحلیل‌های اشتباه داشتند و فکر می‌کردند که این مساله منجر به امتیاز‌گیری ایران از اروپا در زمستان سخت اروپا خواهدشد. همان‌گونه که غرب نباید مسائل غیربرجامی را در مذاکرات وین دخیل می‌کرد تهران نیز به‌شدت باید مراقب باشد که مسائل غیربرجامی را وارد حوزه مذاکرات برجامی نکند. یکی از دلایل اینکه برجام در سال 2015 با موفقیت امضا شد این بود که دو طرف مسائل غیربرجامی را از این مذاکرات دور نگاه داشتند.

توافق بد بهتر از نبود توافق است

علم صالح در پایان با تاکید مجدد بر اینکه برجام جایگزینی ندارد و شاید تنها جایگزین، جنگ و ایران اتمی است، افزود: این درست است که برجام به هیچ‌وجه نمی‌تواند قدرت و تاثیرگذاری‌ای که در 2015 داشت را داشته باشد اما این بدان معنا نیست که باید دور انداخته شود و قطعا وجود یک توافق بد بهتر از نبود توافق است. احیای برجام می‌تواند شروعی برای ایجاد حس اعتماد از میان رفته و ادامه مذاکرات درباره سایر موارد اختلافی باشد. همزمان احیای توافق می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی ایران از یک سو و برطرف شدن ضمنی دغدغه غرب نسبت به پیشرفت‌های اتمی در ایران از سوی دیگر منتهی شود.