به ابتذال کشیدن VAR در لیگ ایران با ابزارهای غیراستاندارد

وحید ذوالاکتاف| سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) از سال ۲۰۱۸ به قوانین فیفا راه یافت تا با افزایش دقت و عدالت در قضاوت بازی‌های فوتبال، اصل بازی جوانمردانه را تقویت کند، اما در ایران، استفاده از ابزارهای غیراستاندارد، مانند تصاویر پخش تلویزیونی با تعداد کم دوربین و زوایای نامناسب، VAR را از هدف اصلی‌اش- شفافیت کامل و پایان مناقشات داوری- دور کرده و به عاملی برای افزایش حاشیه‌های داوری، کاهش اعتماد هواداران و دلسردی از فوتبال تبدیل کرده است.

به گزارش روزنامه اعتماد، نمونه بارز این مشکل در بازی فولاد ۱-۱ چادرملو (لیگ برتر ایران، مرداد ۱۴۰۴) دیده شد، جایی که ادعای رییس دپارتمان VAR ایران، محسن حکیم، درباره درستی تصمیم پنالتی و اوت نبودن توپ شوت شده، بدون ارایه مدارک شفاف، به سفسطه‌ای برای توجیه ناکارآمدی سیستم منجر شد. این مقاله، با تاکید بر لزوم تعیین حداقل استانداردهای اجباری توسط تیم تخصصی VAR فیفا-که تضمین کند VAR تصمیمات داوری را بهبود می‌بخشد و اشتباهات را افزایش نمی‌دهد- به بررسی محدودیت‌های VAR استاندارد، مشکلات خاص ایران، نقد عملکرد حکیم، چالش‌های فنی و پیامدهای آن می‌پردازد. همچنین، راه‌حل‌هایی عملی برای حفظ عدالت و اعتبار فوتبال در ایران ارایه می‌شود.

 

نقش واقعی VAR به عنوان کمک‌داور

فلسفه VAR، همان‌طور که فیفا تعریف کرده، ارایه شفافیت کامل در تصمیم‌گیری‌های داوری است تا مناقشات پایان یابد و عدالت برقرار شود.

VAR تنها زمانی کمک‌داور موثری است که از استانداردهای دقیق فیفا پیروی کند. حداقل استاندارد باید تضمین کند که VAR تصمیمات داوری را بهبود می‌بخشد و اشتباهات را افزایش نمی‌دهد، با استفاده از تعداد کافی دوربین (حداقل ۸ دوربین پرسرعت)، موقعیت‌های استراتژیک و عمود بر صحنه، کیفیت تصویربرداری بالا (نرخ فریم ۱۲۸ تا ۲۴۰ فریم در ثانیه) و الگوریتم‌های پیشرفته برای انتخاب تصاویر، ادغام آنها و تولید انیمیشن‌های سه‌بعدی. فناوری نیمه‌خودکار آفساید (SAOT)، که در جام جهانی ۲۰۲۲ و لیگ برتر انگلیس (۲۰۲۴/۲۰۲۵) استفاده شد، نمونه‌ای از این استانداردهاست. SAOT با ردیابی ۵۰ بار در ثانیه موقعیت بازیکنان و توپ، دقت آفساید را از ۸۵ (داوری انسانی) به ۹۸درصد افزایش داد. برای مثال، در بازی ژاپن و اسپانیا (۲۰۲۲)، SAOT با انیمیشن سه‌بعدی و ۱۸ دوربین عمود بر دروازه نشان داد که توپ به‌ طور میلی‌متری از خط عبور نکرده بود، تصمیمی که بدون این فناوری غیرممکن بود و شفافیت را برای همه تضمین کرد.

 

محدودیت‌های VAR استاندارد: فاصله تا کمال

با وجود پیشرفت‌ها، VAR استاندارد کامل نیست. تاخیر در بررسی‌ها (گاه تا ۳۰ ثانیه یا بیشتر)، خطاهای انسانی در تفسیر تصاویر برای تصمیمات ذهنی (مانند هند یا خطاها) و عدم توانایی دوربین‌ها در ثبت تصاویر کاملا سه‌بعدی، از جمله اشکالات آن هستند. برای مثال، در یک بازی لیگ برتر انگلیس در ۲۰۲۴، بررسی آفساید به دلیل زاویه مسدود دوربین با تاخیر انجام شد که اعتراض هواداران را برانگیخت. همچنین، داوران ممکن است تحت فشار تماشاگران یا خستگی دچار خطا شوند، همان‌طور که پیش از VAR در هند تیری آنری (فرانسه-ایرلند، ۲۰۰۹) دیده شد. با این حال، VAR استفاده می‌شود، زیرا اشتباهات را به ‌طور قابل‌توجهی کاهش داده است. فیفا گزارش داده که VAR دقت کلی تصمیمات را از ۸۲ به ۹۶درصد افزایش داده و تعداد کارت‌های قرمز نادرست را ۸.۵درصد کاهش داده است.

 

مشکلات VAR در ایران: استفاده از ابزارهای غیراستاندارد

سیستم VAR زمانی غیرقابل ‌اعتماد می‌شود که به جای ابزارهای استاندارد، از تصاویر پخش تلویزیونی استفاده کند. این تصاویر، با ۴ تا ۸ دوربین طراحی‌شده برای سرگرمی، نرخ فریم پایین (۳۰ تا ۶۰ فریم در ثانیه) و زوایای سلیقه‌ای، نمی‌توانند نیازهای داوری را برآورده کنند. در ایران، این مشکل در بازی‌هایی مانند فولاد و چادرملو مشهود شد، جایی که نبود زوایای عمود و کمبود دوربین‌ها باعث تصمیم‌گیری‌های مبهم شد. این روش مانند استفاده از پول تقلبی به جای پول واقعی است-ظاهری مشابه دارد، اما دقت و اعتبار لازم را ندارد. چنین رویکردی نه تنها با اصل بازی جوانمردانه فیفا در تضاد است، بلکه اعتماد هواداران را به سیستم داوری و حتی خود فوتبال کاهش می‌دهد. نمونه بارز این ناکارآمدی در بازی فولاد ۱-۱ چادرملو (لیگ برتر ایران، مرداد ۱۴۰۴) دیده شد.

محسن حکیم، رییس دپارتمان VAR ایران، ادعا کرد که اعلام اوت نبودن شوت و تصمیم پنالتی در این بازی درست بوده، اما هیچ فیلم، انیمیشن، یا مدرک شفافی برای اثبات این ادعاها ارایه نکرد. این رویکرد، که به سفسطه برای توجیه ناکارآمدی سیستم شباهت دارد، با فلسفه VAR-یعنی شفافیت کامل و پایان مناقشات داوری- در تضاد است. در ایران، VAR با تعداد کمی دوربین (احتمالا ۴ تا ۸) غیرتخصصی غیرثابت، کم‌سرعت و دارای رزولشن پایین، با زوایای غیرعمود و غیراستاندارد و با بهره‌گیری از نیروی انسانی غیرمتخصص و بدون الگوریتم و نرم‌‌افزارهای تخصصی انجام می‌شود. این مشکلات نشان می‌دهد که VAR ایران، با تکیه بر تصاویر پخش تلویزیونی، نه تنها تصمیمات را بهبود نمی‌بخشد، بلکه حاشیه‌های داوری را افزایش و اعتماد هواداران را کاهش می‌دهد. حکیم نیز با ادعای درستی تصمیم‌ها بدون ارایه مدرک، به جای حل مناقشه، به بدبینی‌ها دامن زد.

 

انگیزه‌های فدراسیون ایران برای استفاده از VAR غیراستاندارد

فدراسیون فوتبال ایران، مانند برخی فدراسیون‌های دیگر، به دلیل هزینه‌های بالای VAR استاندارد (مانند دوربین‌های پرسرعت و سرورهای AI) به تصاویر تلویزیونی روی آورده است. این موجب صرفه‌جویی مالی می‌شود، در عین حال فدراسیون فکر می‌کند که با آن می‌تواند فشارها برای همگام شدن با لیگ‌های بزرگ، تقاضای هواداران برای مدرن شدن و الزامات فیفا را پاسخ دهد، اما این روش، همان‌طور که در بازی فولاد و چادرملو دیده شد، به جای کاهش خطاها، حاشیه‌ها را افزایش داده و ادعاهای بدون پشتوانه، مانند اظهارات حکیم، به بی‌اعتمادی بیشتر منجر شده است.

 

پیامدهای استفاده از VAR غیراستاندارد

استفاده از تصاویر تلویزیونی نه تنها اشتباهات داوری را کاهش نمی‌دهد، بلکه می‌تواند آنها را افزایش دهد. در ایران، بازی فولاد و چادرملو نمونه‌ای از افزایش حاشیه‌های داوری به دلیل VAR غیراستاندارد است. در سطح بین‌المللی، در فصل ۲۰۲۴/۲۰۲۵، لیگ برتر انگلیس ۱۳ خطای VAR گزارش کرد که برخی به دلیل زوایای ناکافی بودند. این خطاها اعتماد هواداران را به داوری، فدراسیون و حتی VAR استاندارد کاهش می‌دهد. پست‌های دارای هشتگ‌هایی مانند #VARout در ایران و جهان نشان‌دهنده دلسردی هواداران است که می‌تواند به کاهش تماشاگران و درآمد منجر شود. این آسیب به اعتبار فوتبال، با اصل بازی جوانمردانه در تضاد است و به نوعی خیانت به روح ورزش محسوب می‌شود.

 

لزوم تعیین حداقل استانداردهای فیفا

برای جلوگیری از این مشکلات، فیفا باید حداقل استانداردهای اجباری برای VAR تعیین کند که تضمین کند این سیستم تصمیمات داوری را بهبود می‌بخشد و اشتباهات را افزایش نمی‌دهد. این یک مساله دقیق فنی است که باید به تیم تخصصی VAR فیفا، متشکل از کارشناسان فناوری و داوری، سپرده شود. با این حال، چالش‌هایی مانند ابهام در معیارهای فنی (مانند تعداد دقیق دوربین‌ها، نرخ فریم، یا نوع الگوریتم) و چگونگی سنجش عینی بهبود تصمیمات (مثل درصد کاهش خطاها یا تست‌های عملی) وجود دارد. برای مثال، در ایران، نبود معیارهای مشخص باعث شده فدراسیون از تصاویر تلویزیونی استفاده کند که به جای بهبود، حاشیه‌ها را افزایش داده است، همان‌طور که در سفسطه حکیم درباره بازی فولاد و چادرملو (مثل اوت نبودن شوت) دیده شد. حداقل استانداردها می‌توانند شامل ۸ دوربین پرسرعت (با نرخ فریم ۱۲۸ فریم در ثانیه)، الگوریتم‌های هماهنگ با SAOT‌ و آموزش تکنیسین‌ها باشند. این سیاست از استفاده غیراستاندارد جلوگیری می‌کند و با اصل بازی جوانمردانه همخوانی دارد. با این حال، هزینه‌های بالا و کمبود زیرساخت در ایران چالش‌هایی هستند که فیفا باید آنها را برطرف کند.

راه‌حل‌های عملی برای بهبود VAR در ایران

تعیین حداقل استانداردها توسط فیفا: تیم VAR فیفا باید معیارهای مشخصی (مثل حداقل ۸ دوربین، نرخ فریم ۱۲۸ فریم در ثانیه و الگوریتم‌های استاندارد) تعیین کند و اجرای آنها را اجباری کند، با آزمایش‌های عملی (مثل شبیه‌سازی آفساید) برای سنجش بهبود تصمیمات.

حمایت مالی و فنی فیفا: ارایه کمک مالی یا تجهیزات به فدراسیون ایران برای پیاده‌سازی VAR استاندارد، مانند نسخه‌های ارزان‌تر SAOT. پروتکل‌های موقت برای ایران: استفاده محدود و نظارت ‌شده از تصاویر تلویزیونی (با حداقل ۶ دوربین و نرخ فریم مشخص) تا آماده‌سازی زیرساخت‌ها، به‌ویژه برای استادیوم‌های کوچک‌تر. آموزش و نظارت: آموزش فدراسیون فوتبال ایران درباره خطرات VAR غیراستاندارد و نظارت دقیق فیفا بر اجرا، به ‌ویژه برای جلوگیری از ادعاهای بدون مدرک مانند اظهارات حکیم. فناوری‌های آینده: سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی مانند ویدیوی حجمی برای بهبود بازسازی سه‌بعدی صحنه‌ها. اتوماسیون تصمیمات عینی: تسریع در خودکارسازی آفساید و عبور از خط با SAOT‌ و حذف قضاوت انسانی برای هند و خطاها.

 

نتیجه‌گیری

استفاده از ابزارهای غیراستاندارد مانند پخش تلویزیونی، به ‌ویژه در ایران، VAR را از هدفش دور کرده و با اصل بازی جوانمردانه در تضاد است. نمونه‌هایی مانند بازی فولاد و چادرملو، که در آن محسن حکیم بدون ارایه مدرک شفاف (مثل عکس اوت نبودن شوت با زاویه غیرعمود و خطای بصری) ادعای درستی تصمیم‌ کرد، نشان می‌دهد که نبود دوربین‌های کافی و زوایای عمود، شفافیت را از بین برده و حاشیه‌های داوری را افزایش می‌دهد. این روش نه تنها دقت را بهبود نمی‌بخشد، بلکه اعتماد هواداران را کاهش می‌دهد و به دلسردی از فوتبال منجر می‌شود. تعیین حداقل استانداردهای اجباری توسط تیم تخصصی VAR فیفا، که تضمین کند VAR تصمیمات را بهبود می‌بخشد و اشتباهات را افزایش نمی‌دهد، همراه با حمایت مالی و نظارت دقیق، می‌تواند VAR را به ابزاری موثر و عادلانه تبدیل کند. چالش‌هایی مانند ابهام در معیارهای فنی و سنجش عینی بهبود تصمیمات نیاز به تخصص فنی دارند و باید به فیفا سپرده شوند. با این رویکرد، VAR در ایران به جای آسیب به اعتبار فوتبال، به افتخار آن خواهد افزود و از بدبینی و دلسردی هواداران جلوگیری خواهد کرد.