نمایشگاه مجازی کتاب تهران برگزار می‌شود؟

اعتمادآنلاین| سحر آزاد- از زمان شیوع ویروس کرونا در زمستان 98 و نزدیک شدن به نوروز 99 نگرانی بسیاری از ناشران و کتابفروشان همچون بسیاری دیگر از کسب‌وکارها آغاز شد. هرساله با نزدیک شدن به نوروز، فروش کتاب نیز رونق می‌گیرد و بسیاری از علاقه‌مندان به کتابخوانی برای تعطیلات نوروز یا هدیه دادن اقدام به خرید کتاب می‌کنند، اما کرونا روی این موضوع هم تاثیر گذاشت و کتابفروشی‌ها نیز همچون دیگر مشاغل مجبور به تعطیلی و فروش آنلاین کتاب شدند.

با آغاز سال نو موضوع برگزاری نمایشگاه کتاب که هرساله در ادریبهشت‌ماه برگزار می‌شود و چشم امید ناشران برای رونق و توجه بیشتر به کتاب است مطرح شد.

ایوب دهقانکار، مشاور اجرایی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که اواخر فروردین در برنامه «تقاطع فرهنگ» در رادیو شرکت کرده بود، گفت: «در ماه نخست سال به سر می‌بریم و زمان زیادی تا پایان سال فرصت داریم. امیدواریم نمایشگاه کتاب را به ‌صورت حضوری و فیزیکی شاهد باشیم. در صورت صدور این اجازه یا از اواخر نیمه اول سال یا در نیمه دوم سال نمایشگاه را برگزار می‌کنیم. نمایشگاه کتاب تهران به قدری بزرگ است که ارزش صبر کردن برای برپایی را داشته باشد.»

او همچنین عنوان کرد که وزارت ارشاد و خانه کتاب وظیفه دارند حالت‌های جایگزین را برای ناشران در نظر بگیرند و قطعاً سیاست حمایتی وزارت ارشاد بر این است که حتی‌الامکان در صورت عدم برپایی نمایشگاه، حالات جایگزین را در نظر بگیرد و برپایی مجازی یکی از پیشنهادهاست. این موضوع هم در دست بررسی است که یارانه چگونه به ‌دست کتابفروشان و ناشران برسد.

لغو نمایشگاه فیزیکی

اما چند ماه بعد در 29 تیرماه دهقانکار از برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران خبر داد: «بنا بر اعلام صریح دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تکلیف همگانی در پیشگیری از شیوع ویروس کرونا و در راستای مصوبات ستاد ملی مقابله با کرونا، توصیه‌های وزارت بهداشت مبنی بر ضرورت رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و پرهیز از برگزاری هرگونه تجمع در سطح کشور و همچنین نبود چشم‌انداز روشن در امکان برگزاری نمایشگاه در ماه‌های آتی، شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران برگزاری این دوره از نمایشگاه را در سال جاری منتفی دانست.»

گرچه دهقانکار به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به عنوان راهکار اشاره کرده بود، از همان ماه‌های ابتدایی سال که برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت فیزیکی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته بود، فعالان این حوزه و رسانه‌ها نیز پیشنهاد برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را می‌دادند و حتی اردیبهشت‌ماه خبرگزاری «مهر» از پژوهش و پیشنهادهایی برای برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی از سوی دفتر توسعه کاربردهای تجارت الکترونیکی واقع در مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صمت خبر داد.

البته در همین اوضاع و احوال، روابط عمومی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در روز 21 مردادماه اعلام کرد، در پی انتشار فراخوان‌هایی مبنی بر برگزاری نمایشگاه‌های کتاب به صورت فیزیکی و مجازی، به اطلاع جامعه نشر کشور می‌رساند طی استعلام به‌عمل‌آمده از معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، تاکنون هیچ مجوزی درباره برگزاری نمایشگاه کتاب اعم از فیزیکی یا مجازی در سال جاری صادر نشده است.

نمایشگاهی که جایگزین سی و سومین دوره نیست

هرچند موضوع برگزاری نمایشگاه کتاب به شیوه آنلاین هر از گاهی دوباره به میان می‌آمد، اما خبرهایی رسمی‌ مبنی بر آن منتشر نشده بود تا اینکه علیرضا اسماعیلی مشاور اجرایی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگویی که روز 20 شهریور با خبرگزاری «کتاب» انجام داد اظهار کرد که مقرر شده‌ است نخستین نمایشگاه مجازی کتاب بعد از طرح پاییزه کتاب 99 برگزار شود و مدت یک هفته برای برگزاری این نمایشگاه پیش‌بینی و احتمال تمدید آن‌ نیز در نظر گرفته شده ‌است.

او درباره جزئیات بیشتر این موضوع گفت: «نمایشگاه مجازی کتاب هیچ‌گاه جای سی‌‌‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را نمی‌گیرد؛ چراکه نمایشگاه کتاب تهران دارای ویژگی‌هایی است که تنها در قالب فیزیکی قابل اجراست، اما از آنجا که کتاب ناشران خارجی متقاضی حضور در نمایشگاه سی‌وسوم وارد گمرک شده‌ بود و با شیوع ویروس کرونا نمایشگاه برگزار نشد، تلاش می‌کنیم بخش خرید خارجی را نیز در قالب نمایشگاه مجازی سامان‌ دهیم.»

چند روز پس از آن هم محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در روز 25 شهریورماه، موسسه کتاب و ادبیات ایران را به‌ عنوان مسئول برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران تعیین کرد.

نیمه‌های آبان نیز موسسه خانه کتاب اعلام کرد که در نظر دارد نمایشگاه مجازی کتاب تهران را در اواخر آذرماه سال جاری برگزار کند که زمان ثبت‌نام اولیه، شرایط و ضوابط حضور و ثبت‌نام پس از بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران اعلام می‌شود.

بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران از 24 مهر آغاز شد و ایوب دهقانکار، مدیر موسسه خانه کتاب و دبیر هفته کتاب که به همین مناسبت روز 27 مهر در برنامه «در انتهای الوند» در تلویزیون شرکت کرده بود، اظهار امیدواری کرد که تا آخر آذر شاهد برپایی نمایشگاه باشیم، هرچند به گفته او زمان دقیق برگزاری آن هنوز مشخص نیست.

او در ادامه گفته بود، معمولاً در نمایشگاه فیزیکی تهران هزینه برپایی و یارانه برابر بود، اما قاعدتاً نمایشگاه مجازی هزینه کمتری دارد و امیدواریم شرایط قانونی این اجازه را به ما بدهد.

دوم آذر خانه کتاب اعلام کرد که ناشران متقاضی حضور در نمایشگاه مجازی کتاب تهران باید برای کنترل اطلاعات کتاب‌های خود به سامانه موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مراجعه و نسبت به اعلام وصول کتاب‌ها اقدام کنند.

تاخیر در برپایی

اواسط آذرماه فرا می‌رسید، اما هنوز جزئیات بیشتری درباره نمایشگاه مجازی کتاب تهران اعلام نشده بود که محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روز 18 آذر به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «نمایشگاه مجازی کتاب دی‌ماه برگزار می‌شود. تعطیلات 2هفته‌ای ادارات باعث شد روند تدارک برنامه نمایشگاه با تاخیر طی شود. به همین دلیل زمان برگزاری نمایشگاه تغییر کرد.»

او همچنین گفت که خوشبختانه یارانه اختصاص‌یافته به نمایشگاه مجازی کتاب نسبت به دوره‌های قبل افزایش یافته است.

البته پیش از نمایشگاه مجازی کتاب تهران، قرار است اولین نمایشگاه مجازی استانی کتاب از 29 آذر تا سوم دی در جنوب کرمان برگزار شود و به همین مناسبت خانه کتاب و ادبیات ایران شرایط حضور، ثبت‌نام، خرید، ارسال و بن خرید در نمایشگاه‌های مجازی کتاب را اعلام کرد.

از جمله موارد در نظر گرفته‌شده در این متن نحوه دریافت یارانه است چراکه یکی از نگرانی‌های اهل کتاب در مورد برگزاری نمایشگاه مجازی، اختصاص یارانه و میزان آن بود و این دغدغه وجود داشت که در صورت تخصیص نیافتن یارانه، علاقه‌مندانی که هرساله باعث رونق نمایشگاه کتاب می‌شدند تمایلی به شرکت در شکل مجازی این رویداد نداشته باشند و همین مساله امید ناشران را برای فروش کتاب‌هایشان کمرنگ کند.

میزان اختصاص یارانه در این سازوکار نیز بدین نحو تعیین شده است: «در نمایشگاه مجازی استانی همه خریداران تا سقف اعتبار در نظر گرفته‌شده می‌توانند از یارانه خرید 30 درصدی تا سقف 200 هزار تومان استفاده کنند. افرادی که موفق به ثبت‌نام و دریافت یارانه شده‌اند می‌توانند با پرداخت 140 هزار تومان، 60 هزار تومان یارانه خرید دریافت و تا سقف 200 هزار تومان خرید کنند. در نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز مشمولان دریافت بن خرید کتاب اعم از دانشجویان، طلاب، استادان حوزه و دانشگاه و اهل قلم همچون نمایشگاه فیزیکی مشمول دریافت بن خرید کتاب خواهند شد.»

همچنین نحوه دریافت کتاب‌ها بدین شکل است که ناشران می‌توانند با مراجعه به پنل (غرفه مجازی) خود لیست کتاب‌های خریداری‌شده و فهرست خریداران را مشاهده کنند و موظف‌اند ظرف مدت 24 ساعت نسبت به ارسال کتاب‌ها به آدرس خریداران از طریق شرکت ملی پست ایران یا سایر سامانه‌های معتبر اقدام کنند.

در حالی قرار است اولین نمایشگاه مجازی استانی برگزار شود که در ابتدا گفته شده بود آذرماه زمان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران است. هرچند در اولین اقدام سازوکار شرایط حضور، ثبت‌نام، خرید، ارسال و بن خرید در نمایشگاه‌های مجازی کتاب مشخص شد که خود همین موضوع می‌تواند آزمون و خطای مربوط به نمایشگاه تهران باشد و معایب برطرف شوند، اما از آنجا که زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به دی‌ماه موکول شده و هنوز جزئیات بیشتری از تاریخ دقیق یا تعداد ناشران و... ارائه نشده است، همچنان باید منتظر ماند تا دید تاریخ بعدی وعده داده‌شده، قطعی خواهد بود یا باز هم قرار است به هفته‌های آینده موکول شود.