زمان بازگشایی یکی از گران‌ترین مجموعه‌های هنری ایران همچنان نامشخص است/ کرونا، خانه‌تکانی موزه هنرهای معاصر را هم متوقف کرد/ 15 درصد از مرمت بازسازی موزه باقی مانده است/ احسان آقایی: رشد عجیب قیمت آثار هنری باعث شده بهای شاهکارهای گنجینه از بودجه سالانه م

اعتمادآنلاین| سحر آزاد- عملیات بازسازی موزه هنرهای معاصر که قرار بود پنج یا 6 ماه بعد از اردیبهشت 97 به اتمام برسد بعد از حدود یک سال و نیم به سمت تمام شدن پیش می‌رفت، اما شیوع کرونا در ایران در اسفندماه گذشته بازگشایی موزه را به سال 99 و تاریخی نامعلوم موکول کرد.

موزه هنرهای معاصر تهران که در خیابان کارگر شمالی قرار دارد، از اردیبهشت سال 97 برای بازسازی به روی عموم بسته شد. هر چند قرار بود این موزه بعد از گذشت پنج یا 6 ماه بازگشایی شود، اما در مهر سال 97 هادی مظفری، مدیر کل مرکز هنرهای تجسمی، اعلام کرد «تا این تاریخ پروژه بازسازی موزه هنرهای معاصر تهران 40 درصد پیشرفت داشته است.»

او درباره چرایی طولانی شدن روند بازسازی این مکان گفت که «در ابتدا مدیران وقت مرکز هنرهای تجسمی و موزه هنرهای معاصر پیش‌بینی کرده بودند این پروژه ظرف چهار پنج ماه به پایان می‌رسد ولی در زمان‌بندی دو نکته محاسبه نشده بود.»

مظفری در توضیح این دو دلیل گفته بود:«نخست اینکه برنامه زمان‌بندی حدسی بوده و مدیریت پروژه و جبهه‌های کاری در آن لحاظ نشده بود و دوم پیش‌بینی مالی پروژه بود که در این مدت دچار نوسانات شد.»

بعد از گذشت حدود یک سال و نیم از شروع بازسازی موزه هنرهای معاصر همچنان درهای این مکان روی بازدیدکنندگان بسته است. هر چند به گفته احسان آقایی، مدیر این موزه، تاکنون 85 درصد از فعالیت‌های عمرانی انجام شده و این امیدواری وجود داشت که تا پایان سال 98 پروژه مرمت به اتمام برسد اما با شیوع کرونا، کارگاه‌های ساختمانی نیز تحت تاثیر این موضوع قرار گرفتند و به همین دلیل امور مربوط به کارگاه‌ها تعطیل و اسفندماه سال پیش عملیات با کندی پیش رفت.

به گفته او با توجه به شرایط پیش آمده درباره بیماری کرونا و پیش‌بینی‌ناپذیری زمان افول کرونا، نمی‌توان به طور قطع گفت که 15 درصد باقیمانده از روند بازسازی موزه چه زمانی انجام می‌شود.

سه رویکرد برای نمایش آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران

آقایی درباره اینکه بعد از اتمام این فاز، آیا قرار است پروزه مرمت در فازهای بعدی ادامه پیدا کند یا نه، به اعتمادآنلاین گفت:«در این مرحله بخش‌هایی مرمت شدند که نیازمند تعطیلی موزه بود، اما بخش‌های دیگری هم هستند که می‌توان حین فعالیت موزه مرمت کرد.»

او همچنین درباره رویکرد موزه نسبت به نمایش آثار هنری بعد از بازگشایی عنوان کرد:«چون تنها فضای استاندارد نمایش برای هنر مدرن و معاصر این موزه است، مجبوریم نمایشگاه‌های متفاوتی را طراحی کنیم که بخشی از آن جریان‌های هنر معاصر جهان است و در سال‌های گذشته هم نمونه آن را داشتیم؛ مانند نمایشگاه هنرمندان شناخته شده جهانی. بخشی از نمایشگاه‌ها هم به بررسی جریان‌های هنر معاصر ایران اختصاص دارد که می‌تواند به عنوان نمایشگاه انفرادی از هنرمندان همچون علی اکبر صادقی و ایران درودی یا بررسی جریان‌های هنری ارائه شود. بخشی هم نماش آثار گنجینه موزه است که می‌تواند با نگاه‌های متفاوتی کیوریت شود.»

آقایی درباره اینکه بودجه‌ای برای خرید آثار هنری و به روز کردن گنجینه در برنامه موزه قرار دارد یا نه، اظهار کرد:«موزه‌ها در سطح دنیا به دلیل رشد عجیب قیمت آثار هنری، نمی‌توانند کار را به شیوه گذشته انجام دهند، چرا که کارهای شاهکار آنقدر قیمت بالایی دارند که گاهی از بودجه سالانه یک موزه فراتر می‌رود. عموماً در دنیا مرسوم است مجموعه‌داران یا هنرمندان، اثری را به موزه‌ها هدیه می‌کنند، اما در حوزه هنرمندان جوان اگر موزه تشخیص ‌دهد آن هنرمند در آینده در تاریخ هنر اثرگذار خواهد بود، اثرش را می‌خرد.»

چند ماه برای ماشینری کردن گنجینه

موزه هنرهای معاصر تهران که در سال 1356 افتتاح شد تا به امروز به این شکل مورد مرمت قرار نگرفته بود. یکی از بخش‌هایی که در این بازسازی، تمرکز بیشتری روی آن صورت گرفت، مرمت گنجینه و افزوده شدن فضای آن بود.

گنجینه موزه هنرهای معاصر آثاری از شناخته‌شده ترین هنرمندان دنیا و ایران را در اختیار دارد که آثار خارجی آن بیشتر به هنرمندان مدرن اختصاص دارد.

تابلوها و مجسمه‌هایی از گوگَن، رنوار، پیکاسو، ماگریت، ارنست، پولاک، وارهول، جاکومتی و آثاری از هنرمندان ایرانی همچون بهمن محصص، پرویز کلانتری، حسین زنده‌رودی، محمود فرشچیان، مارکو گریگوریان و... از نمونه‌هایی هستند که در این گنجینه نگهداری می‌شوند و همین آثار این مجموعه را به یکی از ارزشمندترین و گران‌ترین مجموعه‌های هنری ایران تبدیل کرده‌اند، تا جایی که موضوع بیمه شدن این گنجینه و توانایی شرکت‌های بیمه داخلی برای محافظت از این آثار همواره با تردید روبه‌رو بوده است.

وضعیت گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به عنوان فضایی برای نگهداری آثار به خصوص در سال‌های اخیر با نگرانی‌هایی همراه بود که به گفته زهرا نوروزی، سرپرست دفتر طرح‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در مرحله مرمت نه تنها به معیارهای امروزی برای استاندارد کردن موزه توجه شد، بلکه فضای بیشتری نیز به آن اختصاص یافت.

به گفته او برای مرمت موزه از نظر یک شرکت مشاور تخصصی استفاده شده است، چون گنجینه یکسری مطالعات تخصصی از نظر «اعلان و اطفا» و «تاسیسات» داشته است. ضمن اینکه ساختمان موزه، ثبت میراث فرهنگی است و باید به این بُعد قضیه هم توجه می‌شد.

او درباره مراحلی که تاکنون انجام شده است به اعتمادآنلاین گفت:«قبلاً تاسیسات گنجینه با تاسیسات بخش اداری یکی بود. سیستم هواسازها و گرمایش و سرمایش هم یکی بودند، اما الان این سیستم‌ها تغییر کرده‌اند. سیستم هوارسان نیز تخصصی شده است.»

نوروزی با بیان اینکه دمای در نظر گرفته شده برای گنجینه حدود 18 درجه سانتی‌گراد است، افزود: «گنجینه را طوری طراحی کردیم که از نظر ورودی و خروجی بیومتریک شود؛ به این معنا که تنها افرادی که تعریف می‌شوند، توانایی ورود و خروج به گنجینه را داشته باشند. زیرسازی‌های مربوط به اعلان و اطفا نیز انجام شده است. همچنین زیرسازی‌های مجهز به سیستم کنترل هوشمند برای اعلان حریق در نظر گرفته شده‌اند.»

او در ادامه یکی از مسائل مربوط به گنجینه را «ماشینری کردن» آن عنوان کرد: «مساله اصلی، قفسه‌های ماشینری گنجینه بود که شاید چندین ماه طول کشید. نمونه قفسه‌های گنجینه مربوط به گذشته است که از خارج وارد شده بود. از همان نمونه در ایران وجود نداشت، اما مشاور با چندین شرکت ایرانی صحبت کرد و در نهایت یک شرکت ایرانی انتخاب شد و آنها سیستم را طراحی بهینه کردند.»

نوروزی در توضیح بیشتر این سیستم گفت: «شرکت «تک ماشین» ماشینری قفسه‌ها را طراحی و نصب کرد. تا الان این سیستم در ایران ساخته نشده بود، اما این شرکت آن را ساخت. سه ماه کارهای ساخت مربوط به قفسه‌ها طول کشید و در این راه از نظرات کارشناسان هنری موزه هم استفاده شد.»

همچنین در گذشته فاصله میان ریل‌ها حدود 45 سانتی‌متر بود که با طراحی جدید به 25 سانتی‌متر کاهش یافته و از این طریق، فضای گنجینه هم افزایش پیدا کرده است.

نوروزی درباره دیگر اقدامات مربوط به گنجینه موزه اظهار کرد: «سقف گنجینه در جاهایی پایین‌تر است و جا برای قراردادن تابلوهای بزرگ، سخت بود. ما فضایی را که سقف بلندتری داشت برای قفسه‌بندی تابلوهای بزرگ در نظر گرفتیم. در گذشته ریل‌ها روی کف زمین بود که بعد از مدتی مستهلک شده بود و باعث لرزه‌هایی می‌شد که برای تابلو مضر بود، اما الان بست ریل‌ها از بالاست و البته شیاری در پایین قرار دارد.»

یکی از مشکلات گنجینه رطوبت آن بود. به گفته نوروزی دیوارها عایق‌کاری شده و سقف هم بازسازی شده است: «مساله اصلی گنجینه رطوبت بود. سقف تا سطح بتن ساخته نشده و همین باعث شده بود بار اضافی به فضا تحمیل شود چون دو لایه سقف کار شده بود. بعد از اینکه وارد اجرا شدیم متوجه این موضوع شدیم. بنابراین کل سقف‌ها تا سقف بتن برداشته شد تا در وهله اول بار سازه‌ای از ساختمان کم شود.»

طی عملیات بازسازی، فضای جدید هم به گنجینه افزوده شده است. بخشی از موزه که پیش از این به عنوان بخش خدمات نمایشگاهی به کار گرفته می‌شد، در اختیار فضای گنجینه گذاشته شده است تا فایل‌های مربوط به صفحات کاغذی و... که نباید روی هم قرار بگیرند، در این بخش باشد.

ضمن اینکه در این بخش به دلیل داشتن سقف بلند، تابلوهای بزرگ هم نگهداری می‌شوند. همچنین بخشی از این فضا برای عکاسی از تابلوهای بزرگ در نظر گرفته شده تا تابلوها برای عکاسی از این فضا بیرون نیایند.

مرمت بخش‌های دیگر موزه پیش از شروع بازسازی موزه انجام شد که به عنوان نمونه می‌توان به دوجداره کردن پنجره‌ها، ساب زدن قرنیزها، شست‌وشوی موکت‌ها، نحوه نورپردازی و به کار گیری دوربین‌های محافطتی اشاره کرد.

آن‌طور که رئیس موزه هنرهای معاصر تهران می‌گوید تنها 15 درصد از عملیات بازسازی موزه باقی است که اگر کرونا شیوع پیدا نکرده بود، امکان داشت بازگشایی موزه انجام شود.

با این حال به دلیل اینکه هنوز وضعیت فروکش کردن بحران کرونا و عادی شدن امور مشخص نیست، تاریخ بازگشایی موزه نیز همچنان نامشخص است.