ایران و عربستان؛ از «آشتی سیاسی تا جنگ‌های پشت پرده»

اعظم ملایی، محقق و پژوهشگر روابط بین الملل گفت: برخلاف دیدگاهی که در سالهای گذشته نسبت به عربستان وجود داشت و این کشور را غلام حلقه به گوش آمریکا و کشورهای غربی معرفی می کرد، امروز شاهد تصویری جدید و متفاوت از این کشور مهم جهان عرب و اسلام هستیم؛ کشوری که نادیده گرفتن آن ممکن و به مصلحت نیست.

به گزارش شفقنا، مهم‌ترین بخش‌های گفتگوی اعظم ملایی را می‌خوانید:

• ماهیت شروطی که عربستان برای تن دادن به عادی سازی روابط با اسرائیل تعیین کرده احتمال آن را تا قبل از انتخابات سال 2024 ضعیف می کند.
• آشتی دادن مهمترین کشور جهان عرب با رژیم اسرائیل می تواند یکی از این دستاوردها باشد که دولت بایدن فعلا به آن نیاز زیادی دارد.
• سیاست خارجی عربستان در سال های اخیر به طور بارزی به سمت عملگرایی سوق پیدا کرده است.
• به این معنا که همزمان با قدرت گرفتن محمد بن سلمان، ولیعهد جوان و جاه طلب این کشور، عربستان از بسیاری رویکردهای سنتی و ایدئولوژیک سابق خود فاصله گرفته و می کوشد با فرصت طلبی از هر موقعیتی برای بهبود جایگاه و افزایش قدرت نرم و سخت خود در عرصه منطقه ای و جهانی استفاده کند. 
• بهبود روابط با ایران هر چند فی نفسه منافع و مزایای متعددی برای عربستان سعودی دارد، اما مهمتر از آن یک اهرم فشار و ابزار امتیازگیری برای این کشور است..
•  مقامات سعودی از یکسو می کوشند با تشدید نگرانی دشمنان و رقبای ایران همچون آمریکا و اسرائیل از پیامدهای توسعه روابطشان با ایران، این کشورها را وادار به همراهی با اهداف و خواسته های عربستان کنند و از سوی دیگر، با تعلل در توسعه روابط و طرح مواضع جنجالی در مسائلی همچون میدان آرش و مالکیت جزایر سه گانه، جمهوری اسلامی ایران را نیز برای حفظ این رابطه تازه شکل گرفته به تکاپو و امتیاز دهی بیندازند.
• بر این اساس باید گفت برخلاف دیدگاهی که در سالهای گذشته نسبت به عربستان وجود داشت و این کشور را غلام حلقه به گوش آمریکا و کشورهای غربی معرفی می کرد، امروز شاهد تصویری جدید و متفاوت از این کشور مهم جهان عرب و اسلام هستیم.
•  کشوری که نادیده گرفتن آن ممکن و به مصلحت نیست و البته تعامل موفق با آن نیز دیگر به سادگی ایام گذشته نیست و طراحی و برنامه ریزی جدیدی منطبق با تحولات روز منطقه ای را می طلبد.
• کشورهای عربی به ویژه عربستان به این جمع بندی رسیده اند که برنامه هسته‌ای ایران متوقف شدنی نیست و در نتیجه آنها نیز باید به سمت دستیابی به این فناوری همسو با ایران حرکت کنند
• یکی از نکات کلیدی در تعیین همه سیاست ها و رویکردهای عربستان، برخورداری از قدرت رقابت و هماوردی با جمهوری اسلامی ایران است.
•  در سالهای اخیر یکی از مهمترین نگرانی عربستان احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته ای و بر هم خوردن جدی موازنه قدرت در منطقه غرب اسیا بوده است؛ مسأله ای که سبب مخالفت جدی این کشور و سایر کشورهای عرب خلیج فارس با برجام و به رسمیت شناختن حق ایران برای حفظ برنامه صلح امیز هسته ای توسط قدرتهای جهانی بوده است.
• با این وجود، ناکام ماندن آمریکا از دستیابی به اهدافش در قبال ایران، باز شدن دست کشورمان در توسعه برنامه هسته ای در اثر شکست برجام و بی اثر بودن نسبی تحریمها بر رویکرد منطقه ای ایران، کشورهای عربی به ویژه عربستان را به این جمع بندی رسانده است که برنامه هسته ای ایران متوقف شدنی نیست و در نتیجه آنها نیز باید به سمت دستیابی به این فناوری همسو با ایران حرکت کنند.
• البته قدرت هسته ای ایران تنها دلیل طرح این شرط از سوی عربستان نیست.
• از سوی دیگر با توجه به رویکردهای جدید در سیاست خارجی عربستان، رقابت جویی با قدرتهای دارای بمب هسته ای در منطقه همچون اسرائیل، پاکستان و هند و نیز می تواند از اهداف بلند مدت این کشور برای دستیابی به فناوری هسته ای باشد.
• سیاست ثابت و مشخص آمریکا در منطقه غرب آسیا در طی چند دهه اخیر، حفظ توازن قدرت به نفع همپیمانان خود و البته با حفظ برتری مشخص اسرائیل بوده است.
•  ضمن اینکه لابی قدرتمند یهودی- صهیونیستی نیز با هسته‌ای شدن یک کشور عربی و اسلامی موافقت نخواهد کرد و با اعمال فشار بر دولت آمریکا می کوشد مانع موافقت این کشور با درخواستهای عربستان شود.
• به نظر می‌رسد رویکرد، برنامه ها و موضع گیری های سیاسی ایران، یکی از عوامل کلیدی است که می‌تواند در سمت و سو دادن به تحولات آینده منطقه مهم و اثرگذار باشد.
• چنانکه ایران در مقطع فعلی رویکرد انفعالی و واکنشی اتخاذ کند و منتظر بماند تا مثلث آمریکا، عربستان و اسرائیل به یک توافق مشترک برسند، آینده و چشم انداز روشنی در انتظار منطقه و کشورمان نیست.
• با یک رویکرد واقع گرایانه، اگر ایران بخواهد عربستان را به سمت خود جذب کند، باید منافع و دغدغه های این کشور را در نظر بگیرد و تلاش کند تا راه حل هایی را پیدا کند که به نفع هر دو کشور باشد.
•  کمرنگ کردن مسائل مورد اختلاف و تمرکز بر نقاط مشترک از جمله برقراری صلح، ثبات و امنیت در منطقه، توسعه همکاری های اقتصادی، علمی و فرهنگی و مشارکت و همکاری در زمینه فناوری‌های نوین همچون هوش مصنوعی، برخی از نقاط مشترکی هستند.