جنگ اوکراین برای ایران فرصت است/ هم می‌تواند در برجام امتیاز بگیرد، هم از افزایش قیمت نفت سود ببرد

حسین مسعودنیا، کارشناس مسائل بین الملل در یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: همان‌طور که از مدت‌ها پیش انتظار می‌رفت روسیه در بامداد روز پنجشنبه تهاجم نظامی خود به شرق اوکراین را به بهانه حمایت از روس‌تبارهای ساکن در دو ولایت دونتسک و لوهانسک آغاز کرد، رویه‌ای که قبلا نیز روسیه در تهاجمات نظامی خود به کریمه و برخی کشورهای واقع در قفقاز برهمین اساس رفتار کرده بود بدین‌معنا که روس‌تبارهای ساکن در این مناطق از وضع موجود ابراز نارضایتی کرده و گاه با تشکیل جمهوری خودخوانده، تقاضای کمک از دولت روسیه می‌کنند موضوع نیز در دومای روسیه مطرح و معمولا به دولت اجازه استفاده از نیروی نظامی در این مناطق برای حمایت از روس‌تبارها داده می‌شود. 

پس‌ از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین دو تحلیل درخصوص علت این لشکرکشی مطرح شد: تحلیل نخست مبتنی بر درک واقعیت‌های حاکم بر سیاست خارجی روسیه و تحلیل دوم مبتنی بر تئوری توطئه. براساس تحلیل نخست پس‌ از احیای قدرت روسیه به‌ویژه در دوران پوتین این کشور درصدد احیای نفوذ تاریخی خود در مناطق خارج نزدیک برآمده و با تحولاتی که امنیت این کشور را به مخاطره اندازد، مقابله می‌کند.

در سمت غرب منطقه کریمه و اوکراین یکی از این حوزه‌هاست که روسیه با پیوستن اوکراین به ناتو و پیشروی ناتو به شرق اروپا مخالف و آن را چالشی بزرگ فراروی امنیت ملی خود می‌داند لذا به قول پوتین پس‌ از بارها درخواست برای عدم پیشروی ناتو به شرق و هشدار به اوکراین مبنی برخودداری از پیوستن به ناتو، برای روسیه برای تامین امنیت خود راهکاری جز توسل به نیروی نظامی باقی نمانده بود.

اما در مقابل عده‌ای بر این باورند که غرب به‌ویژه امریکا علی‌رغم آگاهی از حساسیت روسیه به تحولات اوکراین، تمایلی به حل این مناقشه نداشته تا زمینه برای شکل‌گیری این بحران فراهم گردد. از نگاه طرفداران این نظریه امریکا از وابستگی اروپا از نظر انرژی به روسیه ناخشنود بوده و درصدد بود تا با ایجاد بحران در روابط اروپا و روسیه اتکاء کشورهای اروپایی از نظر انرژی به‌ ویژه گاز را به روسیه کاهش و در مقابل بازاری برای فروش انرژی از سوی خود به ‌ویژه نفت شل را فراهم کند مضافا اینکه گسترش روابط اروپا با روسیه و به ‌ویژه کشورهای محوری آن مانند آلمان و فرانسه با روسیه می‌تواند در بلندمدت سبب کاهش وابستگی کشورهای اروپایی به امریکا گردد، موضوعی که طبعا خوشایند سیاستمداران امریکایی نیست. 

ولی صرف‌نظر از علت تهاجم روسیه به اوکراین تامل در رفتار سیاسی روسیه در قبال اوکراین و پیامدهای آن بیانگر چند نکته کلیدی است: 1- روسیه در دوران پوتین تا اندازه زیادی احیا گردیده است و این کشور درصدد است تا در عرصه بین‌المللی ایفاگر نقش شوروی سابق گردد 2-  برای روسیه موضوع حفظ نفوذ سنتی خود در مناطق خارج نزدیک و تامین امنیت مرزهای این کشور از اولویت اساسی برخوردار بوده و این کشور به ‌هیچ‌وجه حاضر به مصالحه درخصوص امنیت خود در این مناطق نمی‌باشد 3-  دولت‌های غربی به ‌ویژه امریکا به این نتیجه رسیده‌اند که رویارویی با روسیه در اوکراین از نظر هزینه و عایدی قابل صرفه نیست لذا تنها به اعمال برخی تحریم‌ها اکتفا می‌کنند 4-  تامل در رفتار سیاست خارجی روسیه در مناطق خارج نزدیک بیانگر نوعی تداوم در سیاست خارجی این کشور در این مناطق صرف‌نظر از رژیم‌های سیاسی مستقر در این کشور می‌باشد بدین‌معنا که تامین امنیت، حضور در بازارهای اقتصادی و تداوم نفوذ سیاسی در این مناطق سه مولفه اصلی تاثیرگذار بر سیاست خارجی روسیه درقبال مناطق پیرامونی خود است و روسیه برای نیل به این سه هدف در این مناطق معمولا از سه مولفه اصلی تامین امنیت، ایدئولوژی و نژاد استفاده می‌کند مضافا اینکه برای حفظ نفوذ سنتی خود در این مناطق حاضر به مصالحه با غرب بر سر برخی حوزه‌های دیگر از جمله متحدین خود در خاورمیانه بوده است 5-  کارگزاران سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران باید از تحولات اوکراین به یک نکته کلیدی آگاه شوند و آن اینکه روسیه در مناطق خارج نزدیک جنوب خود یعنی قفقاز و آسیای مرکزی نیز همین حساسیت را دارد و اگرچه با جمهوری اسلامی ایران در مواردی مانند مقابله با نفوذ غرب و اسلام‌گرایی افراطی همکاری می‌کند اما نفوذ سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی ایران در حوزه جنوب را تا زمانی برمی‌تابد که منافع امنیتی و اقتصادی این کشور خدشه‌دار نشود  اما اکنون مهم‌ترین پرسشی که مطرح می‌شود این است که بحران اوکراین چه پیامدهایی برای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند داشته باشد؟

به ‌نظر می‌رسد این بحران برای دیپلماسی و اقتصاد جمهوری اسلامی ایران هم یک فرصت است و هم یک چالش. برای دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران درحالی که این روزها مهم‌ترین موضوع مذاکرات احیای برجام در وین است بحران اوکراین می‌تواند به دو دلیل یک فرصت باشد: 1-  این بحران شکاف میان روسیه و غرب را تشدید کرده و اکنون جمهوری اسلامی ایران بهتر می‌تواند از این شکاف به نفع خود در مذاکرات استفاده کرده و بیشتر از حمایت دولت‌های روسیه و چین برخوردار شود 2-  بحران اوکراین طرف‌های غربی مذاکره‌کننده با ایران در وین را در حال حاضر با دو بحران مواجه کرده است؛ یکی موضوع اوکراین و دیگر بحران هسته‌ای ایران لذا به‌ نظر می‌رسد از آنجا که در حال‌ حاضر دغدغه اصلی آنها بحران اوکراین است جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از شرایط به وجود آمده برای پاک کردن پرانتزهای باقی‌مانده در مذاکرات و اتمام آن در کوتاه‌ترین زمان ممکن استفاده نماید، چراکه تامل در تاریخ سیاست خارجی غرب به‌ویژه امریکا بیانگر این مهم است که این کشور و متحدین آن به‌ندرت خود را همزمان درگیر دو بحران خارجی می‌کنند. اما بحران اوکراین علاوه‌بر بعد دیپلماتیک، از نظر اقتصادی نیز می‌تواند به نفع جمهوری اسلامی ایران به سه دلیل باشد 1-  شکل‌گیری این بحران و درگیر شدن امریکا در آن سبب کاهش توجه امریکا به موضوع تحریم‌های ایران گردیده و این فرصت را در اختیار مقامات جمهوری اسلامی ایران قرار داده است تا با توجه به اختلال ایجادشده در بازار انرژی و نیاز جامعه جهانی به نفت با فراغ بال بیشتری اقدام به صادرات نفت بیشتری نماید 2-  فراهم شدن فرصت برای جمهوری اسلامی ایران جهت اطمینان دادن به جامعه جهانی به ‌ویژه اروپای غربی مبنی ‌بر داشتن آمادگی برای تامین انرژی به ‌ویژه در حوزه گازی و عدم استفاده از آن به عنوان یک ابزار سیاسی برخلاف دولت روسیه. 3- افزایش جهانی قیمت نفت و فراهم شدن فرصت برای افزایش صادرات نفت برای ایران امکان بهبود وضعیت ارزی ایران و فراهم شدن فرصت برای دولت جهت مقابله با مشکلات اقتصادی را فراهم کرده است. اما به‌رغم فرصت‌های دیپلماتیک و اقتصادی که بحران اوکراین فراروی جمهوری اسلامی ایران قرار داده است این بحران می‌تواند به یک چالش بزرگ نیز تبدیل شود، چراکه تجربه تاریخی بیانگر این مهم است که ممکن است غرب با روسیه بر سر موضوع اوکراین به توافق و نوعی سازش برسند‌‌‌؛ به زبان ساده‌تر غرب با روسیه در موضوع اوکراین سازش کند چراکه خوب می‌داند که اوکراین اولویت اول سیاست خارجی روسیه است و حاضر به گذشت در این‌ موضوع نیست و در مقابل روس‌ها از کارت‌های خود در خاورمیانه برای معامله با غرب استفاده کنند بدون تردید یکی از این کارت‌ها ایران و دیگر سوریه است لذا کارگزاران سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باید به‌ دقت اوضاع بین‌المللی را رصد و این سناریو را هم مدنظر قرار دهند که ممکن است روسیه در قبال سازش و کوتاه آمدن غرب درقبال بحران اوکراین حاضر به مصالحه درخصوص موضوع هسته‌ای ایران و مذاکرات برجام شود لذا باید از فرصت به وجود آمده نهایت استفاده را برده و سعی در پاک کردن پرانتزهای باقیمانده در مذاکرات وین و به نتیجه رساندن مذاکرات در کوتاه‌ترین زمان ممکن با تامین حداکثر با تامین حداکثری منافع ملی جمهوری اسلامی ایران کنند.