پاکستان در برابر انتخاب دشوار: درگیری نظامی یا کنترل بحران با طالبان؟

لیلا پایدار- مصطفی زندیه، کارشناس ارشد مسائل جنوب آسیا، در گفت‌وگو با خبرنگار اعتمادآنلاین درباره ریشه‌های تنش‌ها و آینده درگیری‌های افغانستان و پاکستان توضیح داد: این موضوع را می‌توان از چند منظر بررسی کرد. نخست، از بُعد منطقه‌ای باید گفت که هم‌زمان با تلاش هند برای نقش‌آفرینی بیشتر در صحنه‌ی سیاسی و داخلی افغانستان، به‌طور طبیعی چین و پاکستان نسبت به این حضور واکنش نشان داده‌اند. پیش از روی‌کارآمدن طالبان، هند در افغانستان حضوری فعال داشت و پروژه‌های متعددی را دنبال می‌کرد، اما پس از به‌قدرت‌رسیدن طالبان، این حضور به حداقل رسید و حتی سفارت هند در کابل تعطیل شد.

او ادامه داد: با بازگشت طالبان به قدرت، کشورهای همسایه‌ی افغانستان  از جمله چین، روسیه، ایران و پاکستان  تلاش کردند شرایط به‌گونه‌ای پیش نرود که ایالات متحده بار دیگر حضور مستقیم در افغانستان پیدا کند. در این میان، پاکستان بیشترین حساسیت را نسبت به نقش و نفوذ هند در افغانستان دارد. از همین‌رو، پس از استقرار طالبان، روابطی میان این گروه و هند شکل گرفت. طالبان در آغاز، انتظار داشت از سوی قدرت‌های منطقه‌ای به رسمیت شناخته شود، اما چین و پاکستان نسبت به حضور دوباره‌ی هند در افغانستان واکنش منفی نشان دادند.

به گفته زندیه، در ماه‌های اخیر، سازوکاری سه‌جانبه میان چین، پاکستان و طالبان ایجاد شده تا با واردکردن حکومت طالبان در چارچوب همکاری‌های اقتصادی، از گسترش نقش هند در افغانستان جلوگیری شود. بااین‌حال، طالبان برای مشروعیت‌یابی بین‌المللی و منطقه‌ای، به شناسایی از سوی همه‌ی قدرت‌های منطقه نیاز دارد.

در همین راستا، پس از نشست «فرمت مسکو»، امیرخان متقی، وزیر خارجه‌ی طالبان، سفری یک‌هفته‌ای به هند انجام داد. نفسِ این سفر نشان‌دهنده‌ی تمایل هند به تعامل گسترده با طالبان بود. پس از پایان این سفر، هند اعلام کرد که قصد دارد سفارت خود در کابل را بازگشایی کند؛ اقدامی که برای پاکستان بسیار ناخوشایند و غیرقابل‌پذیرش بود، چراکه اسلام‌آباد همواره افغانستان را به‌نوعی حیاط خلوت خود تلقی کرده و حضور رقیب دیرینه و دشمن ایدئولوژیک خود در این فضا را تهدیدی جدی می‌داند. از این‌رو، یکی از اصلی‌ترین دلایل حمله‌ی اخیر پاکستان به کابل در شب پنجشنبه را می‌توان همین سفر امیرخان متقی و گسترش روابط هند و طالبان دانست.

عامل مهم دیگر، حمایت احتمالی طالبان افغانستان از «تحریک طالبان پاکستان» یا همان TTP است. این حمایت‌ها، که به‌گفته‌ی منابع آگاه با اطلاع بخشی از ساختار طالبان صورت می‌گیرد، خشم اسلام‌آباد را برانگیخته است. طالبان اما با تکیه بر پیوندهای قومی و قبیله‌ای، به‌ویژه بر اساس سنت دیرینه‌ی «پشتون‌ولی»  که پناه دادن و حفاظت از پناه‌جویان را امری غیر قابل چشم پوشی می‌داند  از اعضای جنبش طالبان پاکستانی حمایت می‌کند. همان‌گونه که در گذشته نیز القاعده بر پایه‌ی همین قاعده از طالبان پناه گرفت، امروز نیز شماری از اعضای طالبان پاکستانی پس از فرار به داخل افغانستان، مورد حمایت طالبان افغانستان قرار گرفتندو از آنجا عملیات خود علیه پاکستان را هدایت می‌کنند.

این کارشناس مسائل جنوب آسیا بیان کرد: برای پاکستان، این وضعیت به‌ویژه در شرایط کنونی که تمرکز منطقه بر ژئو‌اکونومی و همکاری‌های اقتصادی است، غیرقابل‌پذیرش است؛ زیرا امنیت ملی‌اش را تهدید می‌کند و درعین‌حال پروژه‌های بزرگ اقتصادی چین در خاک پاکستان، از جمله طرح‌های مرتبط با کریدور اقتصادی چین و پاکستان، را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. از سوی دیگر، مقامات پاکستانی در مواضع اخیر خود بارها تأکید کرده‌اند که هند از طریق افغانستان از عوامل بی‌ثبات‌کننده در داخل پاکستان حمایت می‌کند.

آیا ایران ممکن است میانجی‌گری میان دو کشور را بر عهده بگیرد؟ به‌گمان من، احتمال میانجی‌گری ایران چندان زیاد نیست. پاکستان معمولاً تمایل دارد کشورهای دیگر را در کنار خود ببیند، اما در عین حال، پذیرای مداخله‌ی مستقیم آنان در چنین منازعاتی نیست. جمهوری اسلامی ایران از ثبات و امنیت در افغانستان و پاکستان حمایت می‌کند، اما بعید است بخواهد مستقیماً وارد این مناقشه شود. برای پاکستان نیز پذیرش میانجی‌گری خارجی دشوار است؛ به‌ویژه وقتی که طرف مقابل، یعنی طالبان، گروهی است که خودِ پاکستان در شکل‌گیری و قدرت‌یافتن آن نقش اساسی داشته است.

زندیه در پایان خاطرنشان کرد: در نهایت باید گفت که تصمیم‌گیر اصلی در این موضوع نه دولت غیرنظامی پاکستان، بلکه ارتش این کشور است. ارتش پاکستان معمولاً با رویکردی تهاجمی و مبتنی بر ابزارهای سخت‌افزاری وارد عمل می‌شود تا طالبان را وادار کند از حمایت و پناه دادن به اعضای تحریک طالبان پاکستان دست بردارد. نتیجه این که به نظر می رسد پاکستان در آستانه یک تصمیم بزرگ قرار دارد: یا ورود به درگیری های مستقیم مرزی با طالبان یا عقب نشینی سیاسی برای کنترل بحران داخلی.