چرا روس‌ها بند تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را از پیش‌نویس جدیدشان حذف کردند؟

لیلا پایدار- مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرنگار اعتمادآنلاین، درباره پیش‌نویس قطعنامه‌ای که از سوی روسیه درخصوص مکانیزم ماشه ارائه شده و گفته می‌شود به منافع اروپا و آمریکا نزدیک است، اظهار داشت: با توجه به اینکه فعال‌سازی مکانیزم ماشه توسط اروپایی‌ها از طریق نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت انجام شده، روس‌ها نیز، در چارچوب روابط اقتصادی خود با ایران، کوشیده‌اند ابتکار عملی را در جهت قانونمند کردن چگونگی فعال‌سازی این مکانیزم، بدون بهره‌گیری از ابزارهای فشاری که اروپایی‌ها به کار می‌گیرند، به‌کار بندند. در همین راستا، پیش‌نویسی به شورای امنیت ارائه کرده‌اند که در ابتدا، مفادی در آن گنجانده شده بود مبنی بر اینکه با تمدید دوره شش‌ماهه قطعنامه ۲۲۳۱، این قطعنامه به نوعی منقضی تلقی شود. اما به دلیل حساسیتی که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها نسبت به این موضوع داشتند، که تلاش می‌کردند از مکانیزم ماشه در قطعنامه ۲۲۳۱ حداکثر بهره‌برداری سیاسی را برای فشار بر جمهوری اسلامی ایران داشته باشند، این بند را حذف کردند.

سه پیش‌شرط آمریکا برای مذاکره با ایران چیست؟

وی در ادامه افزود: در ادامه، روس‌ها اقدام به تعدیل یا حذف آن ماده نمودند و در عوض، ایده‌ای را مطرح کردند که بر اساس آن، فضای قطعنامه ۲۲۳۱ به‌گونه‌ای تنظیم شود که پنجره مذاکرات همچنان باز بماند و طرفین بتوانند به توافقی جامع در خصوص برنامه هسته‌ای ایران دست یابند.

به گفته مکی، این رویکرد برای جمهوری اسلامی ایران از جهات مختلف حائز اهمیت است، چرا که ضمن مشروعیت‌زدایی از اقدامات اروپایی‌ها، این نکته را نیز تقویت می‌کند که این ایالات متحده و کشورهای اروپایی بودند که ابتدا تعهدات خود را نقض کردند. ایران نیز، مطابق با بند ۲۶ قطعنامه ۲۲۳۱، اقدام به تعلیق تعهدات خود در چارچوب برجام نمود و به مدت یک سال، با خویشتن‌داری، در پنج گام تعهدات خود را به حالت تعلیق درآورد. همچنین بارها تأکید کرد که چنانچه طرف‌های مقابل به تعهدات خود در برجام پایبند بمانند، ایران نیز متقابلاً به تعهدات خود بازخواهد گشت؛ امری که متأسفانه تحقق نیافت.

مکی در ادامه گفت: اروپایی‌ها، به منظور حفظ کارت مذاکره با ایران، مسئله تمدید شش‌ماهه قطعنامه ۲۲۳۱ را مطرح کرده و خواستار آغاز مجدد گفت‌وگوهای ایران با آمریکا، ادامه همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تعیین تکلیف غنی‌سازی ۶۰ درصدی شده‌اند. ایران اما تاکنون در برابر این خواسته‌ها ایستادگی کرده و هر گونه تعدیل یا پذیرش این شروط را به منزله اعطای مشروعیت به خواسته‌های طرف‌های غربی تلقی می‌کند.

کارشناس بین‌الملل تاکید کرد: اگر پیش‌نویس قطعنامه روسیه به تصویب برسد، نه‌تنها به خواسته‌های اروپایی‌ها مشروعیت نمی‌بخشد، بلکه شرایط برای گفت‌وگو و استمرار مذاکرات در بازه شش‌ماهه نیز فراهم خواهد شد. اهمیت این پیش‌نویس در آن است که در آستانه ۱۸ اکتبر، در صورتی که قطعنامه‌ای در شورای امنیت تصویب نشود، تحریم‌ها به‌طور خودکار بازخواهد گشت و مکانیزم ماشه فعال می‌شود. با توجه به مواضع اعلام‌شده اروپا و آمریکا نسبت به این پیش‌نویس، انتظار نمی‌رود آنان با آن موافقت کنند. با این‌ حال، این پیشنهاد می‌تواند به‌عنوان گزینه‌ای قابل تأمل در نظر گرفته شود. اروپایی‌ها از طریق مخالفت با این پیش‌نویس نشان می‌دهند که تعهدی جدی به ایران ندارند و در عمل از تمام ظرفیت‌های سیاسی خود برای همراهی با خواسته‌های آمریکا و اعمال فشار بر ایران بهره می‌گیرند.

در ادامه، در پاسخ به پرسشی درباره دیدار دیروز آقای پزشکیان با رؤسای جمهور چین و روسیه و احتمال تأثیر آن بر تحولات اخیر، مکی تصریح کرد: روسیه و چین، با توجه به تنش‌های چند سال اخیر خود با ایالات متحده و اروپا، پیوندهای عمیقی را در حوزه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی برقرار کرده‌اند. در قبال ایران نیز، همواره تلاش کرده‌اند در مواجهه با سیاست‌ها و اقدامات ایالات متحده و اسرائیل، همراهی‌هایی داشته باشند. اما به‌نظر نمی‌رسد این فضای همدلی و حمایت، تأثیر قابل توجهی بر مسئله مکانیزم ماشه داشته باشد، چرا که این مکانیزم به‌گونه‌ای طراحی شده است که امکان استفاده از حق وتو برای کشورهای مخالف فعال‌سازی آن وجود ندارد؛ مسئله‌ای که از اهمیت بالایی برخوردار است.

مکی در پایان گفت: با این حال، ممکن است این حمایت‌ها پس از بازگشت تحریم‌ها، تا حدی به ایران در تأمین نیازهای اقتصادی‌اش از مسیر همکاری با روسیه و چین کمک کند. اما باید توجه داشت که از جانب چین، انتظار نمی‌رود در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، حمایت همه‌جانبه‌ای از ایران صورت گیرد.

چینی‌ها همواره نشان داده‌اند که تلاش می‌کنند در چارچوب حقوق بین‌الملل و قوانین جاری بین‌المللی، در کوتاه‌مدت حمایت‌هایی سیاسی و منطقه‌ای از ایران به عمل آورند، اما در میان‌مدت و بلندمدت، حمایت‌های خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که در راستای منافع و سیاست‌های کلان بین‌المللی‌شان باشد.