پیدا و پنهان چالش در روابط باکو ـ مسکو؛ شرایط به کدام سمت و سو می‌رود؟

طی چند روز اخیر رسانه‌های جهانی از شکل‌گیری تنش‌های فزاینده بین روسیه و آذربایجان خبر داده، و آن را در کنار رخدادها درگیری سه ساله روسیه و اوکراین و شاید یکی از پیامدهای آن توصیف کرده‌اند.

به گزارش اعتمادآنلاین، رسانه‌های منطقه‌ای هم به این امر پرداخته و کارشناسان این رسانه‌ها، به ویژه رسانه‌های عربی تاکید کردند، این وخامت در روابط، اولین مورد از نوع خود نیست و پیش از این نیز تنش‌هایی زمینه‌ساز نوعی سردی بین دو کشور شده بود.

تحولات اخیر اما به این وضعیت شتاب بیشتری داده و چشم‌اندازهایی بدبینانه ایجاد کرده است.

اگرچه احتمال رویارویی نظامی بسیار بعید به نظر می‌رسد، اما صرف مطرح شدن این سناریو از سوی برخی کارشناسان نشان می‌دهد که این تنش‌ها گذرا نبوده و نشانه‌ای از تحول مهمی در موازنه قدرت در فضای پساشوروی است.

از نگاه رسانه‌های منطقه‌ای این وضعیت همچنین از ظهور قدرت‌های منطقه‌ای حکایت دارد که اکنون قادر به ارسال پیام‌های مستقیم چالش‌برانگیز به کرملین هستند.

روابط بین مسکو و باکو پس از موج گسترده بازداشت اتباع آذربایجانی در روسیه به شدت متشنج شد.

در ۲۸ ژوئن، وزارت خارجه آذربایجان، پیوتر ولکوویچ، کاردار سفارت روسیه در باکو را به دلیل بازداشت ۵۰ شهروند آذربایجانی در یکاترینبورگ احضار کرد.

رسانه‌های آذربایجانی گزارش‌هایی از بازداشت‌های خشن همراه با آزار و تحقیر بازداشت‌شدگان منتشر کردند.

روایت رسمی روسیه این بازداشت‌ها را به پیگیری متهمان جرایم سنگین، از جمله قتل، مرتبط دانست.

بر اساس اطلاعات اداره تحقیقات منطقه سوردلوفسک، این اقدام در راستای کشف فعالیت‌های یک «گروه تبهکار قومی» بود که مظنون به ارتکاب چند مورد قتل و تلاش برای تعدادی دیگری عنوان شده است.

با این حال، این توضیحات برای طرف آذربایجانی قانع‌کننده نبود، به ویژه که برخی از جرایم ادعایی به حدود ۲۵ سال پیش بازمی‌گردد، امری که شبهاتی درباره انگیزه‌های واقعی این اقدامات ایجاد کرد.

وزارت خارجه آذربایجان با ابراز مراتب «اعتراض شدید» خود، اعلام کرد که دو شهروند آذربایجانی در جریان عملیات نیروهای امنیتی روسیه «به طرز وحشیانه‌ای» کشته شده‌اند.

در روزهای بعد، تحولات به سرعت پیش رفت. نیروهای امنیتی آذربایجان به دفاتر «اسپوتنیک آذربایجان» یورش بردند  و چند روزنامه‌نگار روس را بازداشت کردند؛ اقدامی که واکنش تند وزارت خارجه روسیه را در پی داشت.

نکته قابل توجه، ظهور سریع «عامل اوکراینی» در این ماجرا بود.

مسکو هشدار داد که اوکراین در تلاش است تا روابط روسیه و آذربایجان را متشنج کند، در حالی که رسانه‌های روس و برخی تحلیلگران برجسته به باکو هشدار دادند که در حال حرکت به سمت «سناریوی اوکراینی» است که مبتنی بر قطع پیوندها، تضعیف پایه‌های مشترک روابط و قرار گرفتن دو کشور در مسیر تقابل نظامی است.

فرهاد محمدوف، رئیس مرکز تحقیقات قفقاز جنوبی، در گفت‌وگویی با روزنامه الشرق الاوسط، در این رابطه گفت، معتقد است که روابط روسیه و آذربایجان به شدت به ارتباطات شخصی بین رهبران دو کشور وابسته است.

او اشاره کرد که از زمان سقوط هواپیمای مسافربری آذربایجانی در دسامبر ۲۰۲۴، تنها یک تماس تلفنی بین روسای جمهور دو کشور برقرار شده است.

محمدوف افزود که باکو از واکنش مسکو به این حادثه رضایت نداشت، به گونه‌ای که الهام علی‌اف در آخرین لحظه از حضور در رژه پیروزی در مسکو خودداری کرد.

نبود گفت‌وگوی مستقیم بین دو رئیس‌جمهور به تشدید رویدادهای منفی و پیچیدگی‌هایی منجر شده که در سطح وزرای خارجه قابل حل نیست.

او هشدار داد که این «گرداب تقابل» روز به روز عمیق‌تر می‌شود.

آرکادی دوبنوف، کارشناس امور کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، هم در اظهار نظری که در رسانه های عربی منتشر شد گفت:  «اعتراف به اشتباه و عذرخواهی از ویژگی‌های رهبری روسیه نیست»، او معتقد است که امروزه آذربایجان برای روسیه اهمیت بیشتری دارد تا روسیه برای آذربایجان.

دوبنوف تاکید کرد که قدرت آذربایجان صرفاً به حمایت ترکیه وابسته نیست، بلکه آنکارا اکنون باکو را به عنوان یک پشتیبان مهم می‌بیند.

اکثر کارشناسان احتمال وخامت بیشتر در این تنش را کم می‌دانند، اما تاکید دارند که تنش کنونی نشانه‌ای از موازنه جدید قدرت در منطقه است.

مکسیم ترودولیوبوف، تحلیلگر موسسه کنان در واشنگتن هم  خاطرنشان کرد که آمادگی باکو برای به چالش کشیدن مسکو نشان‌دهنده تغییری در موازنه قدرت منطقه‌ای است.

به گفته او، باکو دیگر حاضر به ایفای نقش شریک کوچک و فرمانبردار نیست. این تحول برای سیاست‌گذاران خارجی اهمیت دارد، زیرا نقاط ضعف مسکو را آشکار کرده و نشان می‌دهد که چگونه قدرت‌های منطقه‌ای شروع به چالش کشیدن نفوذ آن کرده‌اند.