امکان دارد پوتین قدرتش را از دست بدهد؟

روزنامه نیویورک‌تایمز این پرسش را مطرح کرده که آیا این امکان وجود دارد که پوتین قدرت را از دست بدهد؟ به نوشته این روزنامه بسیاری از روس‌های مرتبط با کرملین بعد از مواجهه با این واقعیت که شورش رهبر مزدوران واگنر نتوانست جرقه جنگ داخلی را در روسیه برافروزد، ابراز آرامش کرده‌اند؛ با این حال حتی همین موافقان پوتین هم اذعان دارند که جایگاه ولادیمیر پوتین ضعیف به نظر می‌رسد و این امر می‌تواند ادامه‌دار و ماندگار باشد. این در حالی است که مدت‌های مدیدی بود که پرزیدنت ولادیمیر پوتین خود را ضامن ثبات روسیه و حافظ سازش‌ناپذیر کشورش عنوان می‌کرد.

به گزارش شفقنا از روزنامه نیویورک‌تایمز؛ هفته گذشته اثری از ثبات در روسیه نبود و البته اثری از ولادیمیر پوتین نیز نبود- که بعد از یک بیانیه کوتاه در لحظات آغازین دراماتیک‌ترین چالش ایجاد شده در برابر اقتدار خود در سلطنت 23 ساله‌اش- در صبح روز شنبه گذشته- خود را از پیش چشم مردم و رسانه‌ها ناپدید کرده بود.

در غیاب پوتین، روس‌های متحیر به این موضوع فکر می‌کردند که چگونه یوگنی پریگوژین که به عنوان رهبر یک گروه شبه‌نظامی شناخته می‌شود دست به یک شورش مسلح زده بود و داشت تهدید می‌کرد که با نیروهایش مسکو را تسخیر خواهد کرد. اتفاقی که پرسش‌های ناراحت‌کننده‌ای را درباره آینده رئیس‌جمهور روسیه به وجود آورده بود- مبنی بر این که شکست پوتین در جلوگیری از شورش چه معنایی برای امنیت آن‌ها- و ماندنش در قدرت- می‌تواند داشته باشد؟

روس‌های مرتبط با کرملین بعد از مواجهه با این واقعیت که شورش رهبر مزدوران واگنر نتوانست جرقه جنگ داخلی را در روسیه برافروزد، ابراز آرامش کرده‌اند؛ با این حال حتی همین موافقان پوتین هم اذعان دارند که جایگاه ولادیمیر پوتین ضعیف به نظر می‌رسد و این امر می‌تواند ادامه‌دار و ماندگار باشد.

کنستانتین رمچوکوف سردبیر یکی از روزنامه‌های مسکو که ارتباطاتی با کرملین دارد در یک مصاحبه تلفنی گفت «چیزی که زمانی غیرقابل تصور به نظر می‌رسید اکنون امکان‌پذیر شده است: حالا دیگر افراد نزدیک به پوتین می‌توانند به دنبال این باشند که او را متقاعد کنند در انتخابات بعدی ریاست جمهوری روسیه نامزد نشود». او گفته که «با توجه به وقایع هفته گذشته آقای پوتین به طور قطعی جایگاه خود را به عنوان ضامن ثروت و امنیت نخبگان از دست داده است».

به گفته آقای رمچوکوف؛ این اتفاق این ایده را که «پوتین قدرتمند است و ثبات و امنیت را تضمین می‌کند» در چشم به‌هم‌زدنی با شکست مواجه کرد: «اگر یک ماه پیش بدون کمترین شک و تردیدی مطمئن بودم که پوتین نامزد انتخابات آینده خواهد شد- زیرا این حق او بود-؛ حالا ولی می‌بینم که نخبگان دیگر با حضور او نمی‌توانند بی قید و شرط احساس امنیت کنند».

در جریان همه‌پرسی سال 2020 کرملین با کلیدواژه «ثبات» راه را برای دو دوره دیگر حضور ولادیمیر پوتین، یعنی تا سال 2036 باز کرد. در ماجرای حمله روسیه به اوکراین نیز پوتین موضوع امنیت کشور روسیه را به عنوان انگیزه اصلی این تصمیم عنوان کرده است.

حتی در بحبوحه جنگ 16 ماهه اوکراین نیز، تمرکز کرملین بر روی عادی بودن وضعیت در داخل کشور بوده است. پوتین در برابر درخواست‌های تندروها برای اعلام حکومت نظامی یا بستن مرزهای کشور مقاومت کرده است. پوتین برای نخبگان نیز نیش تحریم‌های غرب را با فرصت‌های تجاری جدیدی که برایشان مهیا کرده، کند کرده است.

اما چالشی که پریگوژین در هفته گذشته برای اقتدار کرملین به وجود آورد، این محاسبات را تغییر داده است. رهبر گروه شبه‌نظامی واگنر با نیروهایش مقر نظامی روسیه را در جنوب تسخیر کرد و سپس ستونی از نیروهایش را به شمال به سمت مسکو فرستاد و دستور داد وارد پایتخت روسیه شوند. این بحران البته اواخر روز شنبه- زمانی که پریگوژین در ازای توافقی که او و نیروهایش را از پیگرد قانونی مصونیت می‌داد موافقت کرد نیروهایش را عقب بکشد- خنثی شد.

این یک بن‌بست پرتنش بود. یک قیام مسلحانه در روسیه- به رهبری یوگنی پریگوژین رئیس شرکت نظامی خصوصی واگنر- که جهان را حیرت‌زده کرد و بزرگترین چالش حکومت ولادیمیر پوتین در تمام طول 23 سال رهبری او را به وجود آورد.

آنچه باید در مورد این شورش بدانید، در ادامه آمده است:

چگونه آغاز شد: پریگوژین با ارسال مجموعه‌ای از پست‌های اجتماعی در 23 ژوئن، انگیزه‌های کرملین برای جنگ در اوکراین را زیر سوال برد و وزیر دفاع روسیه سرگئی شویگو را متهم کرد که دستور حملات هوایی مرگبار به رزمندگان واگنر را صادر کرده است. تنش بین پریگوژین و ارتش روسیه ماه‌ها بود که افزایش یافته بود.

تشدید سریع: ساعاتی پس از گفته‌های پریگوژین، مقامات روسی رهبر مزدوران واگنر را محکوم کردند و تحقیقاتی را علیه او به اتهام شورش مسلحانه آغاز کردند. در پاسخ نیز نیروهای واگنر در فردای آن روز یعنی در تاریخ 24 ژوئن یک مقر نظامی در شهر روستوف را در جنوب روسیه تصرف کردند و پس از آن هم ستونی از نیروهایشان را به سمت مسکو حرکت دادند.

دخالت غافلگیرکننده: ساعاتی بعد رسانه‌های دولتی بلاروس اعلام کردند که الکساندر لوکاشنکو رهبر این کشور با پریگوژین مذاکره کرده و به طور غیرمنتظره‌ای موافقت او برای توقف پیشروی نیروهایش به پایتخت روسیه را کسب کرده است. کرملین نیز اعلام کرد که اتهامات علیه پریگوژین کنار گذاشته شده- و او به بلاروس خواهد رفت.

چه اتفاقی خواهد افتاد؟ پس از پایان شورش پوتین در اظهاراتی تلاش کرد بر وحدت و ثبات روسیه تاکید کند، و این در حالی است که پریگوژین نیز ادعا کرد که تلاشی برای سرنگونی رئیس‌جمهور روسیه انجام نداده است. از آن‌جایی که آینده واگنر در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، مشخص نیست که آیا این ارتش مزدور هم‌چنان در اوکراین خواهد جنگید یا خیر.

به هر حال فعلا تهدید عاجل و فوری برطرف شده است. اما در جریان این روند، پوتین نیز بخش اعظمی از اعتبار خود را برای ایجاد ثبات از دست داد: این واقعیت نیز که پریگوژین و نیروهایش مجازات نشدند، شهرت پوتین را به عنوان رهبری قاطع که بی‌وفایی را تحمل نمی‌کند، بیش از پیش از بین برد.

این تصور را گزارش‌های وبلاگ‌نویسان نظامی روس که ادعا کردند نیروهای پریگوژین هواپیماهای جنگی روسیه را سرنگون کر‌ده‌اند، تشدید خواهد کرد. به خصوص که پوتین پس از آغاز شورش، پریگوژین را خائن خوانده بود. حالا ولی تمام این‌ها باعث شده به عقیده کارشناسان مشخص شود که آقای پوتین بسیار کمتر از آن‌چه قبلاً گفته و وانمود می‌شد کنترل دولت روسیه را در اختیار دارد. و این موضوعی است که دشمنان خارجی نیز به سرعت دستمایه حملات کلامی‌شان به روسیه قرار داده‌اند.