در سودان چه خبر است؟

شهاب شهسواری- روز شنبه، بعد از هفته‌ها تنش میان ارتش و گروه نظامی موسوم به نیروهای پشتیبانی سریع، درگیری‌های نظامی میان این دو گروه نظامی رقیب در خارطوم پایتخت و نقاط دیگر سودان آغاز شد. رسانه‌ها گزارش داده‌اند که در سراسر شهر خارطوم صدای تیراندازی و انفجارهای شدید شنیده‌ می‌شود. گروه نیروهای پشتیبانی سریع، به رهبری محمد حمدان دقلو، مشهور به حمیدتی، ادعا کرده‌اند که روز شنبه کاخ جمهوریت (محل‌اقامت رییس‌جمهور)، فرودگاه بین‌المللی خارطوم و پایگاه هوایی شهر مروی را تصرف کرده‌اند.

در برابر ارتش سودان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است که نیروهای پشتیبانی سریع یک گروه شورشی تلقی می‌شود و تاکید کرده است که هیچ مکان مهمی در تصرف این گروه قرار نگرفته است. براساس بیانیه ارتش، ژنرال عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش، در سلامت کامل قرار دارد و در مکان امنی بر عملیات ارتش نظارت می‌کند. هر دو طرف یکدیگر را به تلاش برای کودتا متهم می‌کنند.

بعدازظهر شنبه رسانه‌ها از عملیات جت‌های جنگنده ارتش برای هدف قرار دادن پایگاه‌های نیروهای پشتیبانی سریع خبر دادند. تصاویر منتشر شده از خارطوم پایتخت سودان نشان‌دهنده استقرار واحدهای ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع در خیابان‌ها و بلند شدن دود غلیظ از نقاط مختلف این شهر است. بلافاصله بعد از آغاز درگیری‌ها در سودان، کشورهای مختلف خواستار توقف فوری درگیری‌ها شدند. امارات متحده عربی، مصر و روسیه در بیانیه‌هایی جداگانه خواستار خویشتنداری طرفین شدند و ایالات‌متحده امریکا خواستار توقف فوری درگیری‌ها شد.

هر چند ارتش سودان به رهبری ژنرال عبدالفتاح برهان و نیروهای پشتیبانی سریع به رهبری محمد حمدان دقلو سال ۲۰۲۱ در کودتا علیه حکومت انتقالی سودان به صورت مشترک وارد عمل شدند، اما در ماه‌های اخیر اختلاف‌ها میان این دو گروه نظامی بر سر نحوه انتقال قدرت به غیرنظامیان افزایش پیدا کرده است. از زمانی که سال ۲۰۱۹ بعد از ماه‌ها اعتراض‌های گسترده مردمی، حکومت سی ساله کودتایی عمر البشیر در سودان سقوط کرد تاکنون این کشور دچار نابسامانی حکومتی است.

در حالی که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ براساس توافق فرآیند ۷ ساله انتقال به دموکراسی، قدرت بین نظامیان و دولت غیرنظامی عبدالله حمدوک تقسیم شده‌ بود، سال ۲۰۲۱ ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع با اقدام با کودتا غیرنظامیان را از دولت کنار گذاشتند. در طول ماه‌های گذشته مذاکراتی برای ازسرگیری فرآیند انتقال به دموکراسی و واگذاری قدرت به غیرنظامیان در سودان آغاز شده‌ بود که به نظر می‌رسد بار دیگر در سایه درگیری‌های نظامی میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع، بار دیگر فرآیند گفت‌وگوها برای بازگشت قدرت غیرنظامیان در سودان به تاخیر بیفتد. ائتلاف گروه‌های غیرنظامی با صدور بیانیه‌ای این درگیری‌های را محکوم کرده است و آن را باعث «سقوط کامل کشور» توصیف می‌کند. در این بیانیه آمده است:  «اکنون کشور در یک نقطه عطف تاریخی قرار دارد... این جنگی است که هیچ کس در آن برنده نخواهد شد و کشور ما را برای همیشه از بین می‌برد.»

ریشه درگیری‌های ارتش و نیروهای حمایت سریع

تازه‌ترین تنش‌ها بین ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع که سال ۲۰۱۹ در برکناری عمر البشیر، دیکتاتور پیشین سودان با هم همکاری می‌کردند، به دلیل اختلاف‌نظرها در مورد سند انتقال قدرت به حکومت غیرنظامی اتفاق افتاده است.

براساس سندی که هنوز به امضای سران نظامی و غیرنظامی سودان نرسیده است، قرار است نیروهای پشتیبانی سریع، به رهبری محمد حمدان دقلو مشهور به حمیدتی، در ارتش سودان ادغام شوند. ادغام این دو نیروی نظامی در یکدیگر یکی از اصلی‌ترین شروط سند جدید انتقال قدرت است. با این حال دو نیروی ارتش رسمی سودان و نیروهای پشتیبانی سریع، از دوران حکومت عمر البشیر با یکدیگر رقابت داشتند. نیروهای پشتیبانی سریع یک دهه پیش در دوران جنگ دارفور از شبه ‌نظامیان مشهور به جنجاوید که به نیابت از دولت مرکزی سودان در دارفور علیه مردم می‌جنگیدند، تحت رهبری محمد حمدان دقلو شکل گرفت. دقلو به دلیل اقدامات نیروهای تحت رهبری‌اش در دارفور از سوی گروه‌های حقوق بشری به جنایت علیه بشریت متهم شده است.

نیروهای تحت رهبری دقلو با ده‌ها هزار نیروی شبه نظامی از همان زمان با ارتش در رقابت بودند. سال ۲۰۲۱ و دو سال بعد از برکناری عمر البشیر از قدرت، ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع با همکاری مشترک فرماندهان‌شان عبدالفتاح برهان و محمد حمدان دقلو، کودتایی را علیه دولت انتقالی غیرنظامی انجام دادند و فرآیند انتقال قدرت از نظامیان به غیرنظامیان در سودان را که قرار بود تا سال ۲۰۲۶ تکمیل شود، متوقف کردند. در طول ماه‌های اخیر اختلاف بین ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع علنی شده است.

دو طرف بیانیه‌هایی با محتوای متناقض با یکدیگر منتشر می‌کنند، به شکل گسترده و علنی نیروهای خود را در نقاط شهری مستقر کرده‌اند و رهبران آنها به صورت موازی با یکدیگر به کشورهای مختلف برای جلب حمایت سفر می‌کنند. سفر محمد حمدان دقلو به روسیه و اعلام آمادگی او برای ایجاد یک پایگاه نظامی برای روسیه در دریای سرخ، سال گذشته خبرساز شده‌ بود. اختلاف‌نظر میان ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع در این مورد است که فرآیند ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش به چه صورت، تحت مدیریت کدام طرف و ظرف چه مدت انجام شود. ارتش و فعالان مدنی بر ادغام نیروی واکنش سریع در ارتش اصرار می‌کنند اما این موضوع با مخالفت دقلو مواجه شده است. قرار بود سند تشکیل حکومت انتقال جدید دو هفته پیش میان ارتش و گروه‌های مدنی امضا شود، اما به دلیل اختلاف‌های باقی مانده با نیروهای پشتیبانی سریع، امضای این سند به تاخیر افتاده است.

حمیدتی: برهان را به دست عدالت می‌سپاریم

محمد حمدان دقلو، مشهور به حمیدتی، معاون شورای حاکمیتی سودان، روز شنبه با صدور بیانیه‌ای ضمن متهم کردن عبدالفتاح برهان، رییس شورای حاکمیتی سودان به تلاش برای مانع‌تراشی در مقابل فرآیند انتقال به دموکراسی گفت: «ما اعلام کردیم هیچ دشمنی با ارتش نداریم. ما متاسفیم با فرزندان مردم خود نبرد می‌کنیم اما یک جنایتکار ما را به این کار مجبور کرد. وضعیت ما خوب است و کنترل همه مقرهای خود را در دست داریم. آنها یک طرح جنایتکارانه دارند و به ‌دنبال بازگشت به کودتا هستند.»

به گزارش فارس، حمیدتی تاکید کرد: «ما از افراد شریف در نیروهای مسلح می‌خواهیم که به مردم بپیوندند. این نبرد طی روزهای آتی به پایان می‌رسد. نیروهای ما مجبور به ورود به این درگیری شدند. آنچه اکنون در جریان است، بهای دموکراسی است.» وی گفت: «نیروهای پشتیبانی سریع وارد درگیری شدند و تلاش کردند کنترل فرودگاه‌های خارطوم و مروی را به دست گیرند. ما برای حمایت از دموکراسی و مردم سودان فعالیت می‌کنیم.» حمیدتی تصریح کرد: «من به کمیته چهارجانبه و گروه میانجیگر گفتم این مرد (برهان، رییس شورای حاکمیتی)، دروغگو است و سودان را نابود خواهد کرد. از ارتش می‌خواهیم به مردم بپیوندد. ما به تعقیب البرهان و تحویل او به عدالت ادامه خواهیم داد.»

درگیری ساختگی

درحالی که روز شنبه درگیری‌هایی به‌ شدت در خیابان‌ها و نقاط حساس پایتخت سودان ادامه داشت، برخی تحلیلگران معتقدند که درگیری میان ارتش و نیروی پشتیبانی سریع ساختگی و با هدف امتیاز گرفتن از نیروهای سیاسی غیرنظامی است.

خلود خیر، از اندیشکده کانفلوئنس ادوایزری در خارطوم به الجزیره می‌گوید: «نشانه‌هایی وجود دارد که دو طرف تلاش می‌کنند تنش را تا حد ممکن افزایش دهند و این افزایش تنش را علنا به نمایش بگذارند تا به این وسیله بتوانند از نیروهای دموکراسی‌خواه امتیاز بگیرند و بعد از آن تنش‌ها را کاهش دهند. در طول چند سال گذشته این چرخه ادامه داشته است.»

وی می‌گوید: «درگیری مسلحانه به دلیل رقابت و جنگ قدرت میان برهان و حمیدتی همواره ممکن و محتمل است. وقتی که لازم بود جلوی دستاوردهای دموکراتیک و اصلاحات مقاومت کنند، با هم متحد می‌شوند. وقتی چیزها مطابق میل‌شان نباشد، تنش‌ها تشدید می‌شود. آنچه این‌بار متفاوت است این بود که ارتش صراحتا اقدامات نیروی پشتیبانی سریع را اقدام جنگی معرفی کرده است، مساله‌ای که برای مردم بسیار نگران‌کننده است.»