چشم‌انداز توافق احیای برجام؛ کورسوی امید در زمستان دوره‌ای روابط تهران و اروپا

برخلاف بدبینی‌ها نسبت به نتیجه سفر انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران، سفر او دستاورد تازه‌ای برای ازسرگیری مذاکرات احیای برجام در وین در پی داشت، آن‌گونه که جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اروپا می‌گوید این گفت‌وگوها «نتیجه‌ای فراتر از انتظار در پی داشت.» او گفت که «مذاکرات به بن‌بست رسیده از بن‌بست خارج شده‌اند.» حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران هم در توییتی پس از این سفر از «در دسترس بودن توافق» در صورت‌ «تصمیم سیاسی در واشنگتن» خبر داده است. 

به گزارش روزنامه اعتماد، انریکه مورا، بعد از 6 هفته برای دومین‌بار به تهران سفر کرده‌ بود تا با مقام‌های تهران در مورد اختلافاتی که باعث توقف مذاکرات احیای برجام شده‌اند گفت‌وگو کند. در شرایطی که مورا در تهران حضور داشت، پایگاه خبری اکسیوس به نقل از منابعی در امریکا مدعی شد که مورا در تهران حامل هیچ پیام جدیدی از سوی واشنگتن نیست و امریکا انتظار دارد که مورا در این سفر تهران را راضی کند، پیش‌نویس به دست آمده در وین را به همین شکل کنونی امضا کند. مذاکرات مورا در تهران چهارشنبه ناتمام ماند و روز پنجشنبه ادامه یافت. با این حال به‌رغم اینکه برخی رسانه‌ها خبر داده ‌بودند، هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات برجام درخواست مذاکره با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران داده است، مذاکرات دو روزه او منحصر به همتای ایرانی، علی باقری کنی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه باقی ماند. بلافاصله بعد از ترک تهران انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات احیای برجام، جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اروپا در جمع خبرنگاران خود اعلام کرد که در پی این سفر توافق شده است تا مذاکرات برای احیای برجام بعد از دو ماه توقف دوباره از سر گرفته ‌شود. بورل هیچ تاریخی برای از سرگیری مذاکرات اعلام نکرده است و جزییاتی در مورد فرمت مذاکرات ارایه نداده است که آیا مذاکرات  همانند ۸ دور گذشته در وین بین ایران و 1+4 و به صورت جداگانه میان 1+4 و امریکا انجام خواهد شد یا فرمت جدیدی برای مذاکرات درنظر گرفته ‌شده است. 

جوزپ بورل پیش از ورود به جلسه وزرای خارجه گروه هفت به خبرنگاران گفت: «مهم‌ترین مساله نتیجه سفر او [انریکه مورا] به تهران است. مذاکرات بهتر از آنچه انتظار داشتیم پیش رفت. مذاکرات متوقف شده‌ بود، ولی حالا دوباره از سرگرفته شده است. در نتیجه این سفر بسیار پرمنفعت بود.» وی ادامه داد: «آن‌گونه که گفته‌ بودم ارزیابی من از مذاکرات در ایران بسیار مثبت است. مذاکرات برای دو ماه به خاطر اختلاف نظر در مورد سرنوشت سپاه پاسداران متوقف شده ‌بود. آقای مورا با یک پیام خیلی محکم از طرف من به ایران سفر کرد که نمی‌توان به همین شکل ادامه داد. پاسخ [ایران] به اندازه کافی مثبت بود که می‌توان تصور کرد می‌توانیم کار میان طرفین را از سر بگیریم.» بورل ادامه داد: «چنین مسائلی را نمی‌توان یک‌شبه حل کرد. 

چشم‌انداز توافق احیای برجام

مقام‌های ارشد در ایران و بروکسل تاکید می‌کنند که به‌رغم بدبینی‌ها، همچنان احتمال رسیدن به یک توافق نهایی برای احیای برجام وجود دارد. جوزپ بورل به خبرنگاران گفته است: «اما اجازه بدهید به شما بگویم که مذاکرات به بن‌بست خورده بود و حالا از بن‌بست خارج شده است. معنایش این است که حالا یک چشم‌انداز برای رسیدن به توافق نهایی داریم.» حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هر چند رسما از سرگیری مذاکرات وین را تایید نکرد، اما در پیامی که در حساب کاربری خود که در شبکه اجتماعی توییتر منتشر کرده است، توافق خوب را «در دسترس» توصیف کرده است. وزیر امور خارجه کشورمان نوشت: «در توافق با آقای بورل، سفر آقای مورا به تهران و گفت‌وگوهایش با همکارم آقای باقری، فرصت مجددی بود تا بر ابتکارات برای حل موضوعات باقیمانده مذاکرات وین متمرکز شویم.» ‌وی افزود: «توافق خوب و قابل اتکا در دسترس است، اگر امریکا تصمیم سیاسی خود را گرفته و به تعهداتش پایبند باشد.»

لورنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال در بروکسل به نقل از یک دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا می‌نویسد: «ما هنوز موانع سختی در مسیر رسیدن به یک توافق داریم. اما گفت‌وگوهای خوب، صریح و طولانی با طرف ایرانی نشان داد که آنها همچنان در حال تعامل هستند و امریکایی‌ها هم قطعا همچنان در حال تعامل هستند. در نتیجه هنوز مسیری برای پشت سر گذاشتن مشکلات وجود دارد. این چیزی است که ما روی آن کار می‌کنیم.»

بی‌میلی مسکو به ارایه اتاق برای مذاکرات!

به‌رغم واکنش‌های مثبت طرف‌های مذاکره‌کننده در تهران و بروکسل به سفر مورا، نماینده روسیه چندان واکنش مثبتی به نتیجه این سفر نداشت. میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در توییتی نوشت: «در شرایط متفاوت، احتما لا روسیه می‌توانست دفاتر خیلی خوبش را به طرفین اختصاص  بدهد تا توافق را نهایی کنند، اما حالا نه!» اشاره نماینده روسیه به «شرایط متفاوت» احتمالا مرتبط به اختلافات روسیه و غرب بعد از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین است. چند روز پیش از توقف مذاکرات ایران و 1+4 در وین، روسیه در اظهارنظری عجیب مدعی شده‌ بود که موافقت با احیای برجام را به لغو برخی تحریم‌های اعمال شده توسط غرب علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین مشروط می‌کند. هر چند بعدها برخی گزارش‌های خبری از کنار گذاشته ‌شدن شرط روسیه برای موافقت با احیای برجام خبر می‌داد، اما به نظر می‌رسد که روسیه همچنان آمادگی کافی برای تسهیل مذاکرات ندارد. با این‌ حال بعد از انتشار سریع برداشت‌های مختلف از اظهارات رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه در مذاکرات احیای برجام، وی توضیح بیشتری در مورد اظهارنظرش منتشر کرد. وی نوشت: «به صراحت گفتم که در شرایط حاضر ما در موقعیتی نیستیم که دفاتر خوب‌مان را برای نهایی کردن مذاکرات وین دراختیار قرار دهیم. شما اظهارات من را (به احتمال زیاد عامدانه) بد تفسیر کرده‌اید و گفته‌اید که روسیه تمایلی به کمک ندارد.» او در ادامه تفسیر اظهاراتش را «روش معمول برخی رسانه‌های جریان اصلی غرب» توصیف کرده و اظهار تاسف کرده است.

کورسوی امید در زمستان دوره‌ای روابط تهران و اروپا

سفر مورا به تهران در شرایطی انجام شد که به دلیل برخی رویدادهای تازه، روابط تهران و اروپا در حال سردتر شدن نسبت به گذشته است. وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران، هفته گذشته در بیانیه‌ای از بازداشت دو شهروند اروپایی در تهران خبر داده ‌بود: «دو فرد اروپایی که با هدف سوءاستفاده از مطالبات بحق برخی از صنوف و اقشار کشور و تغییر جهت مطالبات عادی به آشوب، بی‌نظمی اجتماعی و بی‌ثبات‌سازی جامعه وارد کشور شده بودند، توسط سربازان گمنام امام زمان(عج) شناسایی و بازداشت شدند.» در واکنش به این اقدام روز پنجشنبه وزارت خارجه فرانسه سرپرست سفارت ایران در پاریس را احضار کرد و خواستار آزادی فوری دو شهروند فرانسوی شد که به گفته این کشور با هدف «گردشگری» به تهران سفر کرده ‌بودند. براساس گزارش بی‌بی‌سی کریستوف لالاند، دبیر اتحادیه معلمان FNEC FP-FO در فرانسه، گفته است که به احتمال قوی، افراد بازداشت شده یک عضو این اتحادیه و شوهرش هستند. همزمان گزارش‌هایی از بازداشت یک شهروند سوئدی در تهران منتشر شده است و به تازگی سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرده است حکم اعدام احمدرضا جلالی شهروند ایرانی که بعد از بازداشت به اتهام جاسوسی شهروند سوئدی دریافت کرده است، قطعی شده است.

اتفاق عجیب برای نماینده اتحادیه اروپا در فرودگاه فرانکفورت

انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا در مسیر بازگشت از تهران به بروکسل، روز جمعه در فرودگاه فرانکفورت به دلایل نامشخص توسط پلیس آلمان متوقف شد. این خبر را نخستین‌بار انریکه مورا در نخستین توییتش بعد از سفر به تهران اعلام کرد. به نوشته پولیتیکو، مورا همراه با استفان کلمنت، سفیر اتحادیه اروپا در وین و برونو اسکول، مدیر کارگروه ایران در اتحادیه اروپا در فرودگاه برای ساعاتی بازداشت شده‌اند. انریکه مورا در توییتر خود نوشت: «بدون هیچ توضیحی پلیس آلمان در فرودگاه فرانکفورت در مسیر بروکسل من را متوقف کرد. یک مقام اتحادیه اروپا که پاسپورت دیپلماتیک اسپانیایی دارد. [آنها] تلفن‌ها و پاسپورت مرا برده‌اند.» پولیتیکو به نقل از یک دیپلمات اتحادیه اروپا نوشته است که این دیپلمات‌های اروپایی در صف کنترل پاسپورت به دفتر پلیس هدایت شده‌اند، به‌رغم درخواست چندباره انریکه مورا، پلیس هیچ توضیحی در مورد دلیل این بازداشت ارایه نداده است. مورا با تایید آزادی‌اش، صبح جمعه نوشت: «ما را جدا نگه داشته ‌بودند. ... عدم ارایه هرگونه توضیح [برای بازداشت] خلاف کنوانسیون وین [در مورد روابط سیاسی] به نظر می‌رسد.» پیتر سانتو، سخنگوی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا به خبرنگاران گفته است: «با مقام‌های آلمانی در تماس هستیم، اما در حال حاضر توضیح بیشتری نمی‌دهیم.» سخنگوی وزارت داخله آلمان گفته است که پلیس فدرال آلمان در حال بررسی موضوع است.

رکوردشکنی بازرسی‌های آژانس

در شرایطی که مذاکرات ایران و طرف‌های برجامی برای احیای اجرای تعهدات این توافق متوقف مانده‌ بود براساس گزارش بلومبرگ، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که تعداد بازرسی‌های آژانس از تاسیسات اعلام شده هسته‌ای ایران در ماه گذشته رکورد شکسته است. براساس گزارش محدودی که بلومبرگ به آن دست یافته است بازرسان آژانس در طول سال گذشته بیش از یک بار در روز از ۲۱ محل هسته‌ای اعلام شده در ایران بازرسی کرده‌اند. براساس این گزارش تعداد بازرسی‌های آژانس به ۴۹۴ مورد رسیده است که ۶۸ بازرسی بیشتر از سال ۲۰۲۱ بود و نسبت به سال ۲۰۱۸ که دولت ایالات متحده امریکا از برجام خارج شد، بیش از ۱۰۰ مورد افزایش یافته است. افزایش تعداد بازرسی‌های در طول سال ۲۰۲۱ در حالی اتفاق می‌افتد که از ابتدای این سال، مجلس شورای اسلامی با مصوبه‌ای اجرای داوطلبانه پروتکل‌های الحاقی NPT را توسط دولت جمهوری اسلامی ایران ممنوع اعلام کرد و اجازه بازرس‌های سرزده را از بازرسان آژانس سلب کرد.