افزایش خوش‌بینی‌ها در آستانه از سرگیری مذاکرات/ ضرورت و فوریت برای احیای برجام

بعد از یک هفته توقف، دور هشتم مذاکرات ایران و ۱+۴ و امریکا در وین از سر گرفته‌ می‌شود؛ مذاکراتی که به گفته شرکت‌کنندگان به نظر می‌رسد در «مرحله پایانی» قرار گرفته است و می‌تواند به یک توافق «فوری» برسد.

به گزارش روزنامه اعتماد، نشانه‌های زیادی مبنی بر نزدیک شدن توافق در اخبار و گزارش‌ها پیرامون مذاکرات هسته‌ای وجود دارد و به نظر می‌رسد طرف‌های مذاکره احساس فوریت بیشتری برای رسیدن به توافق دارند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه کشورمان روز گذشته از آمادگی ایران برای توافق فوری خبر داد. وی در نشست خبری مشترک با وزیر خارجه فنلاند گفت: «با خوش‌بینی، حسن‌نیت و جدیت به تلاش‌های خود برای رسیدن به توافق خوب و حتی فوری ادامه می‌دهیم.» نماینده اتحادیه اروپا نیز روز گذشته بر لزوم نتیجه‌گیری فوری و توافق سریع در مذاکرات جاری تاکید کرد. انریکه مورا، رییس مشترک کمیسیون مشترک برجام نیز در پیامی توییتری با اشاره به از سرگیری مذاکرات و ضرورت ایجاد روحیه انعطاف در طرفین تاکید کرد: «با توجه به روندهای مختلف نامطلوبی که علیه برجام در جریان هستند، ضروری است که مذاکرات هرچه سریع‌تر به نتیجه برسند.» اظهارات مقام‌های ایرانی نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین موضوع‌های مد نظر طرف ایرانی، یعنی «تضمین برای عدم خروج مجدد امریکا از توافق» در حال رفع و رجوع است. سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از رسیدن به «برخی توافق‌ها در خصوص تضمین‌های عدم خروج مجدد امریکا از برجام» خبر می‌دهد، اما تاکید می‌کند که تا پیش از آنکه روی همه‌چیز توافق شود، بر هیچ‌چیز توافق نخواهد شد. خبرگزاری ریانووستی هم به نقل از مقام‌های آگاه در وزارت خارجه روسیه از پیشرفت جدی در مذاکرات احیای برجام خبر داده است، هرچند تاکید کرده است که موضع روسیه عدم تعیین ضرب‌الاجل برای پایان مذاکرات است. میخاییل اولیانف، نماینده روسیه در دفاتر سازمان ملل متحد در وین اتریش و رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه در کمیسیون مشترک برجام روز گذشته در پیامی توییتری نوشت که «مذاکرات ظاهرا در مرحله نهایی است.»

همزمان با اظهارات مقام‌های طرفین مذاکره‌کننده، خبرگزاری رویترز هم در گزارشی از بازار نفت می‌نویسد که شواهد نزدیک شدن تهران و واشنگتن به یک توافق برای احیای برجام را می‌توان در بازار جهانی نفت خام هم مشاهده کرد. به نوشته این خبرگزاری درحالی‌که قیمت نفت برنت و نفت متوسط تگزاس با عبور از مرز ۹۰ دلار در هر بشکه به سمت ۱۰۰ دلار حرکت می‌کردند و روز جمعه به بالاترین قیمت‌های خود در چند سال اخیر رسیده‌بودند، با شنیده شدن اظهارنظرها در مورد احتمال احیای برجام و برداشته‌شدن تحریم‌ها علیه ایران، کاهش تدریجی قیمت‌های‌شان آغاز شد. 

دست‌هایی پر از تصمیم‌های  سیاسی؟

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان هم روز گذشته در نشست هفتگی خود با خبرنگاران با تاکید بر لزوم تصمیم سیاسی امریکا برای حل مسائل باقیمانده در مذاکرات گفت: «اگر [امریکایی‌ها] با یک دستورکار مشخص و با دستورکار سیاسی برای رفع تحریم‌ها و انجام تعهدات‌شان بیایند، قطعا در کوتاه‌ترین زمان ممکن رسیدن به توافق ممکن است.» پیش از آنکه هیات‌های ۶ کشور حاضر در مذاکرات وین، برای مشورت به کشورهای خود بازگردند، انریکه مورا، دبیر کل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و رییس مشترک کمیسیون مشترک برجام در پیامی نوشته ‌بود که مذاکرات در شرایطی قرار گرفته است که به تصمیم‌های سیاسی برای توافق نیاز است. این اصطلاح را می‌توان به این معنا بررسی کرد که مسائل فنی توافق تقریبا تمام‌شده هستند و طرفین برای انعطاف در مقابل مسائل باقیمانده باید تصمیم‌های سیاسی اتخاذ کنند.

پیش از بازگشت مذاکره‌کنندگان ایران به هتل کوبورگ وین برای مذاکرات، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در پیامی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی توییتر تاکید کرد که علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و رییس هیات مذاکره‌کننده ایران در وین، دستورالعمل کاملی برای مذاکرات پیش رو در تهران دریافت کرده است. شمخانی نوشت: «دستور کار مذاکره‌کنندگان ایرانی برای ادامه دور هشتم گفت‌وگوها به دقت مشخص شده است.» او در ادامه با استفاده از هشتگ #توافق_خوب نوشت: «توافقی که طی آن تحریم‌های شکل‌دهنده فشار حداکثری رفع نشود، موجب شرطی شدن اقتصاد کشور شده و نمی‌تواند مبنای توافق خوب باشد.»

رییس هیات امریکایی نیز که به صورت غیر مستقیم و با واسطه در وین با ایران مذاکره می‌کند، در گفت‌وگویی تاکید کرده است که عزم سیاسی در واشنگتن برای احیای برجام وجود دارد. رابرت مالی نماینده ویژه امریکا در امور ایران روز یکشنبه در گفت‌وگو با یک شبکه تلویزیونی امریکایی بدون اشاره به تاریخ دقیق حضور هیات امریکا در وین گفت که به زودی برای ادامه مذاکرات وین، به پایتخت اتریش بازخواهد گشت. به گزارش مهر، وی در گفت‌وگو با خبرگزاری ام‌اس‌ان‌بی‌سی مدعی شد: «رییس‌جمهور بایدن همچنان از ما می‌خواهد که به مذاکره در وین ادامه دهیم. هفته آینده به آنجا بازمیگردیم. این نشانه و نمادی است از تداوم باور ما به اینکه آن (برجام) هنوز نمرده است- اینکه باید آن را احیا کنیم چرا که (این کار) به نفع ما است.»

امیرعبداللهیان: امیدواریم در این مرحله به توافق  نهایی نزدیک شویم

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان روز گذشته در نشست خبری مشترک با پکا هاویستو، وزیر خارجه فنلاند، در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات در وین و پیش‌بینی حصول نتیجه نیز خاطرنشان کرد: «ما بر آخرین متونی که در نتیجه مذاکرات ایران با گروه ۱+۴ و همچنین Non-Paper‌هایی که از طریق آقای مورا تبادل شده بود تمرکز کردیم. در مرور آخرین متون به دست آمده از مذاکرات وین، ما هنوز در حوزه رفع تحریم‌ها، بخش‌هایی از مطالبات‌مان مورد توجه قرار نگرفته است.» امیرعبداللهیان اضافه کرد: «همکارم آقای علی باقری و کارشناسان ارشد مذاکره‌کننده در روزهای آینده در وین بر سندی که قرار است مورد توافق قرار گرفته شود، تمرکز خواهند کرد و در آن سند طرف‌های مختلف بازگشت و پایبندی خودشان را به تعهدات در برجام اعلام کنند.» رییس دستگاه دیپلماسی خاطرنشان کرد: «امیدواریم بتوانیم در این مرحله به توافق نهایی نزدیک شویم، اینکه آیا می‌توانیم در روزهای آینده مذاکرات را به یک توافق خوب منجر کنیم، اکنون بستگی به ابتکار، نیت و رفتار سه کشور اروپایی و طرف امریکایی دارد.» وی ادامه داد: «اینکه طرف امریکایی و سه کشور اروپایی عضو برجام، آیا به معنای واقعی با حسن‌نیت و جدیت به دنبال رسیدن به توافق هستند، یا نه موضوعی است که در طرف مقابل باید جست‌وجو کرد.» وزیر خارجه بیان کرد: «آنچه به جمهوری اسلامی ایران برمی‌گردد با خوش‌بینی، حسن‌نیت و جدیت به تلاش‌های خودمان برای رسیدن به یک توافق خوب و حتی فوری ادامه خواهیم داد.»

پکا هاویستو، وزیر خارجه فنلاند نیز در این نشست خبری از مذاکرات در وین و همچنین از اقدامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران و همچنین همکاری ایران با این نهاد استقبال کرد و گفت‌: «ما حامی برجام هستیم و امیدواریم برجام احیا شود و توافق خوبی حاصل شود و فنلاند از تلاش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حمایت می‌کند و می‌دانیم ایران همکاری‌های خوبی با آژانس دارد و در نهایت نتیجه مذاکرات موفق برجام می‌تواند فرصتی برای افزایش تبادلات بین دو کشور باشد.»

فرصت بی‌سابقه برای بایدن

درحالی‌که هنوز مخالفت‌هایی از سوی نمایندگان تندروی کنگره امریکا علیه توافق هسته‌ای با ایران صورت می‌گیرد که برجسته‌ترین آن هفته گذشته از سوی باب منندز، سناتور دموکرات ایالت نیوجرسی در جلسه سنا بیان شد، اما به اعتقاد کارشناسان مشغولیت ذهن سیاستمداران و رسانه‌های امریکا به شرایط اوکراین و جنگ احتمالی میان روسیه و اوکراین، فرصتی بی‌نظیر برای دولت جو بایدن ایجاد کرده است که بی‌سر و صدا و با کمترین مخالفت به برجام بازگردد. 

ولی نصر، استاد دانشگاه جان هاپکینز و مشاور رییس‌جمهور اسبق امریکا معتقد است: «با توجه به اینکه نگاه‌ها در واشنگتن بر موضوع اوکراین متمرکز شده است، دولت بایدن برای توجیه توافق هسته‌ای با ایران در داخل کشور شرایط ساده‌تری دارد. این یک انگیزه مضاعف برای طرفین ایجاد می‌کند تا در دور جاری به یک توافق برسند.» او توییت فارسی متعاقب این توییت هم نوشت: «توافق هرچه زودتر برای گذشتن از بن‌بست برای هر دو طرف بهتر است.»

مخالف اصلی  توافق

به‌رغم اظهارات امیدوارکننده طرف‌های مذاکره‌کننده برجام، گروهی از مقام‌های منطقه‌ای و بین‌المللی هم هستند که چندان تمایلی به موفقیت مذاکرات هسته‌ای در وین ندارند. شاید همین افراد و گروه‌ها هستند که انریکه مورا از آنها با عنوان «روند‌های مختلف نامطلوب علیه برجام» یاد کرده است. در راس مخالفان احیای برجام، رژیم اسراییل قرار گرفته است. نخست‌وزیر رژیم اسراییل، نفتالی بنت روز یکشنبه در سخنانی هشدار داده‌ بود که احیای توافق هسته‌ای در شرایط کنونی «نتایج فاجعه‌باری برای منطقه» در پی خواهد داشت. بنت در جلسه هفتگی کابینه رژیم اسراییل در قدس اشغالی گفته ‌بود: «موضع ما برای همه روشن است: یک توافق براساس شرایط مشخص کنونی، به ظرفیت مقابله با برنامه هسته‌ای [ایران] آسیب می‌زند.» این مقام رژیم اشغالگر ادامه داد: «هر کسی که تصور کند یک توافق باعث افزایش ثبات می‌شود، اشتباه می‌کند.» او ادامه داد: «هرچند توافق توانایی غنی‌سازی هسته‌ای ایران را به شکل موقت به تاخیر می‌اندازد، ‌اما همه ما در منطقه به شکل غیرمتناسبی هزینه سنگین برای آن پرداخت می‌کنیم.» وی اشاره‌ای به هزینه‌های مدنظر او و اینکه خود را با چه دولت‌هایی در منطقه «ما» خطاب کرده است، نکرد. بنت تاکید کرد که بزرگ‌ترین تهدید برای اسراییل، ایران است.

ساعتی بعد از این اظهارات، خبر گفت‌وگوی تلفنی میان بنت و جو بایدن رییس‌جمهور امریکا منتشر شد. به نوشته رسانه‌ها در این تماس تلفنی دو طرف در مورد مسائل مختلف سوریه، کشتن رهبر داعش و اوکراین صحبت کرده‌اند. موضوع دیگر این گفت‌وگوی تلفنی ایران بود. در حالی که نخست‌وزیر رژیم اسراییل صبح یکشنبه خواهان توقف مذاکرات احیای برجام و عدم بازگشت به توافق هسته‌ای شده‌ بود، رییس‌جمهور امریکا از زمان انتخابش به مقام ریاست‌جمهوری وعده بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران را داده است. در این گفت‌وگو جو بایدن وعده داده است که در طول سال جاری میلادی به سرزمین اشغالی فلسطین سفر کند. جزییات بیشتری از محتوای گفت‌وگو دو مقام منتشر نشده است.

خطیب‌زاده: به توافق‌هایی در زمینه تضمین‌ها رسیده‌ایم

روز گذشته سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه درباره از سرگیری دور هشتم مذاکرات وین گفت: «هیات مذاکراتی جمهوری اسلامی ایران که برای مشورت‌های لازم چند روزی در تهران بود، سه‌شنبه عازم وین خواهد بود. انتظار است که همه هیات‌ها فردا به وین برگردند و گفت‌وگوها از سر گرفته شود.» وی ادامه داد: «طبیعی است که جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد که تصمیمات لازم و ضروری در طرف‌های مقابل به ویژه در واشنگتن اتخاذ شده باشد، موضوع رفع تحریم‌ها و انتفاع جمهوری اسلامی ایران از ابعاد رفع تحریمی و ابعاد اقتصادی برجام بسیار کلیدی است و خط قرمز ایران در حوزه رفع تحریمی است. انتظار ما این است هیات‌ها و از جمله هیات امریکا با دستورالعمل روشن در خصوص عمل به تعهداتش در چارچوب برجام و حوزه رفع تحریمی برگردد.»

خطیب‌زاده بیان کرد: «موضوعات قابل توجهی همچنان در دستورکار است که جز در تصمیم‌های سیاسی در واشنگتن احتمالا گشایشی در آن متصور نیست. امیدواریم آنچه به عنوان اظهارات مثبت شنیده می‌شود در عمل تبدیل به تعهدات شود و بتوانیم به یک توافق خوب و قابل اتکا در وین دسترسی پیدا کنیم.» وی تاکید کرد: «پیشرفت‌های قابل توجهی داشتیم از جمله در بحث تضمین‌ها، در بخش‌های مختلف که تضمین‌ها متصور است ایده‌هایی مطرح و مکتوب شده است و امروز چارچوب توافق و چشم‌انداز متنی توافق کاملا روشن است.» وی در مورد توافق‌های مذکور با اشاره به اینکه نمی‌تواند در مورد مسائل جاری مذاکرات توضیح دهد، گفت: «ابعاد مختلف اخذ تضامین اعم از سیاسی و حقوقی با راهکارهای خلاقانه‌ای و با ابتکاراتی بحث شده و توافقاتی حاصل شده ولی فراموش نکنید هیچ‌چیز توافق نمی‌شود، مگر همه‌چیز توافق شود و ما تا آن روز فعلا هیچ توافقی را نداریم و منتظر هستیم این توافق حاصل شود.»

وی ادامه داد: «آنچه بیش از همه ارزش دارد این است که وقتی هیات امریکایی به وین برمی‌گردد با یک دستورکار مشخص و گرفتن تصمیمات لازم و تصمیماتی که شاید خودشان فکر کنند سخت است، ولی به واقع بازگشت به تعهدات ساده‌ترین کار برای یک دولت مسوول است.» وی گفت: «جمهوری اسلامی ایران و طرف‌های برجامی تصمیمات سخت خود را همان سالی گرفتند که در برجام ماندند و اجازه دادند این توافق بین‌المللی زنده بماند، امروز برای امریکا موقعیتی است که به جای فرافکنی و به جای اقداماتی که کمک موثری به نشان دادن تغییر رفتار در امریکا نمی‌کند، با دستورکار مشخص به وین بیایند.»