بازگشت باقری از وین به تهران به منظور مشورت / دو روز سرنوشت ساز

یارا معصومی در روزنامه اعتماد نوشت: 12 روز مذاکره بی‌وقفه و فشرده برای احیای برجام در پایتخت اتریش همچنان ادامه دارد. علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران زنجیره‌ای از دیدارهای دو و چندجانبه با روسای هیات‌های روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا، آلمان و نماینده اتحادیه اروپا را همزمان با دیدارهای دو و چندجانبه رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده با این کشورها پیش می‌برد.

رایزنی‌ها برای احیای توافق هسته‌ای ایران از فروردین‌ماه 1400 آغاز شده و تاکنون که هشتمین دور این مذاکرات در جریان است، روسای هیات‌های ایران و ایالات متحده با یکدیگر دیداری نداشته و پرچم امریکا نیز بیرون از گعده ترکیب اولیه اعضای برجام (1+5) باقی مانده است.

علی باقری و رابرت مالی نظرات تهران و واشنگتن را به صورت مکتوب در اختیار واسطه‌ها که عمدتا انریکه مورا (معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) است، قرار داده و به این شکل مذاکره غیرمستقیم را پیش می‌برند. روشی که برخی آن را زمانبر می‌دانند و تاکید دارند که اگر روسای هیات‌های ایران و امریکا رودرروی یکدیگر در وین بنشینند دست واسطه‌هایی که طبیعتا تامین منافع خود را بر منافع ایران ارجح می‌دانند، کوتاه خواهد شد. با این‌همه به نظر نمی‌رسد که فعلا تغییری در تصمیم تهران مبنی بر دور نگه داشتن هیات امریکایی از اتاق مذاکره مستقیم گرفته شده باشد. این در حالی است که سخنان هفته گذشته رهبری با این جمله‌بندی که «اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود به معنای تسلیم شدن در مقابل آن نیست، همچنانکه تاکنون تسلیم نشده و از این پس نیز نخواهیم شد»، از سوی بسیاری احتمال دیدار مستقیم دو هیات ایرانی و امریکایی را افزایش داد.   همزمان با مذاکرات اعضای اولیه برجام با یکدیگر، دیدارهای حاشیه‌ای دو جانبه رابرت مالی با هیات‌های سایر کشورها از کره جنوبی تا عربستان سعودی و همچنین دیدار چندجانبه با دیپلمات‌های کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس هم ادامه دارد.

وزیرخارجه روسیه: ایران واقع‌بین و امریکا خویشتندار باشد 

در حالی که غروب جمعه وزارت خارجه ایران اعلام کرد از روز شنبه به مدت دو روز مذاکرات در سطح کارشناسی ادامه پیدا خواهد کرد و روسای هیات‌ها برای مشورت به پایتخت‌ها باز می‌گردند، جو حاکم بر مذاکرات ساعتی ابری و ساعتی دیگر آفتابی گزارش می‌شود. «پیشرفت اندک» ترکیبی است که در چند روز اخیر مقام‌های کشورهای درگیر در این مذاکرات همگی بر حصول آن صحه گذاشته‌ و همزمان بر لزوم رسیدن به توافق در آینده‌ای نزدیک تاکید کرده‌اند. 

تشکیل نخستین جلسه گروه ترتیبات اجرایی در دور هشتم می‌تواند نشانه‌ای از کاهش اختلاف‌های ایران با طرف مقابل در دو حوزه هسته‌ای و رفع تحریم باشد اما مقام‌های کشورهای ایران، ایالات متحده و 1+4 در ابراز خوش‌بینی و امیدواری درباره حصول توافق احتیاط به خرج داده و همچنان از باقی ماندن برخی اختلاف‌ها سخن می‌گویند. سخنان سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه درباره وضعیت مذاکرات وین در 48 ساعت اخیر انعکاس خبری قابل توجهی یافت. وزیر خارجه روسیه در نشست خبری که با حضور خبرنگاران رسانه‌های روس و بین‌المللی برگزار شد با انتقاد از برخی فضاسازی‌های رسانه‌ای توسط غرب با بیان اینکه غرب نباید در اجرای برجام تنش روانی ایجاد کند، گفت: در موضوع احیای برجام پیشرفت‌های واقعی حاصل شده و من خوش‌بین هستم. در این روند شاهد پیشرفت و تمایل واقعی در وهله اول بین ایران و امریکا برای درک نگرانی‌های یکدیگر هستیم. این نگرانی‌ها در یک بسته جمع شده و مهم است که در یک مجموعه مورد توجه قرار می‌گیرد. برجام خود توافقی در قالب یک بسته جامع است. برای این امر لازم است که شرکای ایرانی همچنان به‌طور حداکثری واقع‌بین باشند و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کنند و طرف امریکایی نیز خویشتندار باشد.

 لاوروف در ادامه نشست خبری گفت: وضعیت بهبود یافته و کشورهای غربی با شرایط برای ازسرگیری مذاکرات در مورد برنامه هسته‌ای ایران موافقت کرده و از مطرح کردن شرایط درباره برنامه موشکی ایران و نیز رفتار این کشور در منطقه خودداری کردند. ما مخالف سرسخت این رویکرد بودیم و آن را غیرصادقانه می‌خواندیم. در مورد دو شرط مطرح‌شده در مورد ایران شامل محدود شدن برنامه موشکی این کشور و رفتار تهران در منطقه باید بگویم که همه کشورهای این منطقه به یکدیگر ایرادهایی دارند. ایران به کشورهای عربی و این کشورها به ایران و تهران و امریکا و کشورهای غربی به‌طور متقابل در مورد یکدیگر ادعاهایی دارند. در این منطقه (خلیج‌فارس) کشورهایی وجود دارند که خارج از مرزهای ملی ادعاهایی دارند که از جمله در مورد سوریه، جیبوتی و یمن است. روسیه طرح امنیتی خلیج‌فارس را مطرح کرد و از کشورهای منطقه خواست تا نگرانی‌های خود را در قالب گفت‌وگوها در این طرح امنیتی در کنفرانسی مطرح کنند. این کنفرانس بین‌المللی می‌توانست کشورهای منطقه را گرد هم آورد. علاوه بر ایران کشورهای عربی هم موشک دارند و این کشورها نیز مسائلی که سبب نگرانی می‌شود، دارند.

وزیر خارجه روسیه افزود: باوجود اینکه همه‌گیری کرونا اجازه برگزاری نشست بین‌المللی را نمی‌دهد طرح امنیت خلیج‌فارس روسیه همچنان در اولویت قرار دارد. این طرح شامل کشورهای منطقه خلیج‌فارس و نیز پنج عضو دایمی شورای امنیت است. ایران نیز در گذشته طرح امنیتی هرمز را مطرح و چین نیز در این زمینه طرحی را ارایه کرده است.

همزمان با این سخنان وزیر خارجه روسیه در حمایت از احیای برجام، «اوفر جندلمان» سخنگوی عربی نخست‌وزیر رژیم اسراییل اعلام کرد که «نفتالی‌بنت» نخست‌وزیر این رژیم با «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهور روسیه تلفنی گفت‌وگو کرده است. به گفته سخنگوی نخست‌وزیر این رژیم، بنت بر «اهمیت ایستادگی قاطعانه در برابر پیشرفت‌هایی که ایران در برنامه هسته‌ای خود به دست آورده»، تاکید کرده است.

مقام‌های دولت امریکا: همه‌چیز تقصیر ترامپ است 

عمر دولت جو بایدن در کاخ سفید تا چند روز دیگر یک‌ساله می‌شود. جو بایدن و اعضای کابینه او نه در 365 روز گذشته بلکه حتی پیش از آن و در جریان رقابت‌های انتخاباتی هم خروج امریکا از برجام را اشتباه و سیاست فشار حداکثری علیه تهران را شکست‌خورده خوانده بودند. با این وجود، سیاستی که دولت دموکرات بایدن در یک سال اخیر دنبال کرده تداوم همان سیاست فشار حداکثری است. بایدن نه تنها از حجم تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران نکاست بلکه بر دامنه تحریم‌های به اصطلاح غیرهسته‌ای هم افزود. در چنین شرایطی همزمان با افزایش تحرکات سیاسی دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده و سالروز تحولات بی‌سابقه‌‌ای چون حمله طرفداران ترامپ به ساختمان کنگره در اعتراض به پیروزی جو بایدن، اعضای کابینه بایدن بر حجم انتقادها از سیاست‌های دولت پیشین این کشور افزوده‌اند. در دو روز اخیر ما شاهد سخنان مقام‌های متفاوت دولت بایدن در مقصر خواندن ترامپ در وضعیت رابطه میان تهران و واشنگتن بودیم. «آنتونی بلینکن»، وزیر امور خارجه کابینه بایدن، خروج از برجام را یکی از بدترین تصمیم‌های سیاست خارجی امریکا دانست. بلینکن که با رادیو «ان.پی.آر» گفت‌وگو می‌کرد در پاسخ به سوال مجری مبنی بر اینکه امریکا چگونه قصد دارد حرکت ایران برای دستیابی ایران به «سلاح هسته‌ای» را متوقف کند، گفت: «ما آنها را متوقف کرده بودیم. توافق هسته‌ای که چند سال پیش در دولت اوباما حاصل شد برنامه هسته‌ای ایران را مهار می‌کرد «یکی از بدترین اقدامات در سیاست خارجی اخیر امریکا خروج از آن توافق بود که در نتیجه آن ما الان در موقعیت چالش‌انگیزی قرار داریم که به جای حاصل شدن توافقی جدید و اصطلاحا بهتر، ایران برنامه هسته‌ای خودش را به صورتی خطرناک پیش برده است.»  «جنیفر ساکی»، سخنگوی کاخ سفید طی نشست خبری بامداد پنجشنبه، بار دیگر دولت سابق امریکا به ریاست «دونالد ترامپ» را مسوول مشکلات کنونی با ایران معرفی کرد.

ساکی در این باره توضیح داد: «آنچه ما می‌خواهیم به مردم یادآوری کنیم، این است که چرا اکنون در این نقطه هستیم. اگر رییس‌جمهور سابق از توافق با ایران خارج نمی‌شد، هیچ‌یک از چیزهایی که اکنون با ایران می‌بینیم، اتفاق نمی‌افتاد. ترامپ بدون فکر کردن به اتفاقات بعدی، از توافق با ایران خارج شد و در نتیجه برنامه هسته‌ای ایران دیگر تحت کنترل و مهار شده نیست. به‌دلیل تصمیم دولت ترامپ برای خروج از توافق با ایران بود که برنامه هسته‌ای ایران اکنون به سرعت در حال افزایش است.»

ساکی در ادامه مدعی شد: «ایران پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، توانایی‌ها و مداخلات خود را از طریق جنگ‌های نیابتی افزایش داد. با خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، ما قدرتمندترین رژیم بازرسی را که تا به حال مذاکره شده است، از دست داده‌ایم.» ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز در سخنانی مشابه با جنیفر ساکی ضمن مقصر خواندن دولت پیشین امریکا گفت: «ما وضعیتی را به ارث برده‌ایم که هیچ‌یک از ما آرزوی آن را نداشتیم، وضعیتی که در آن ایران در برنامه هسته‌ای خود تاخت‌وتاز می‌کند، از قید‌وبندهای هسته‌ای که قبلا داشت رها شده. باید بگویم با ایالات متحده به دلیل مسیری که دولت قبلی در پیش گرفته بود، از نظر دیپلماتیک منزوی‌تر از ایران است. من فکر می‌کنم اگر از کسی در این دولت بپرسد که آیا ما ترجیح می‌دادیم در بیستم ژانویه با برنامه هسته‌ای ایران به‌طور قابل راستی‌آزمایی و برای همیشه محدود شده باشیم و ایران برای همیشه از دستیابی به سلاح هسته‌ای منع شده بود، پاسخ کاملا مثبت خواهد بود. اگر شما، همان‌طورکه قبلا اشاره کردم، از شرکای شورای همکاری خلیج‌فارس بپرسید که آیا آنها این کار را ترجیح می‌دهند، اظهاراتی که اخیرا از آنها شنیده‌اید نشان می‌دهد که آنها نیز چنین خواهند کرد. شما اظهاراتی را از درون تشکیلات امنیتی و دفاعی اسراییل شنیده‌اید مبنی بر اینکه مزایای عدم اشاعه حاصل از برجام نیز بر امنیت اسراییل تاثیر مثبت گذاشته است. شما اظهارات مشابهی را از کشورهای سراسر جهان شنیده‌اید - لازم نیست در مورد ۱+۵ صحبت کنید.» همزمان با این هجمه کاخ سفید علیه سیاست دولت پیشین ایالات متحده در قبال ایران، بیش از ۱۰۰ قانونگذار امریکایی با ارسال نامه‌ای به وزارت خارجه این کشور از «جو بایدن» خواسته‌اند مذاکرات با ایران بر سر برنامه هسته‌ای این کشور را ترک کند. به گزارش خبرگزاری فارس، این نامه به ابتکار «مایکل مک‌کاول»، عضو ارشد کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان تنظیم شده و ۱۰۹ همکار دیگر او، نامه را امضا کرده‌‌اند. نمایندگان امریکایی که همگی از حزب جمهوری‌خواه هستند در این نامه خطاب به بایدن نوشته‌اند: «ما این نامه را نوشته‌ایم تا از شما بخواهیم فورا مذاکرت بی‌حاصل برای بازگشت به «برنامه جامع اقدام مشترک» را متوقف کرده و به جای آن با قدرت تحریم‌های موجود علیه ایران، به خصوص تجارت نفت میان ایران و چین را اجرا کنید.» به گزارش «اعتماد»، مساله ضمانت یکی از اصلی‌ترین مطالبه‌های ایران در هشت دور مذاکره برای احیای برجام در 9 ماه گذشته در وین بوده است. مطالبه‌ای که خروج ایالات متحده از برجام در سال 2018 میلادی و اصرار این روزهای جمهوری‌خواهان بر تکرار این سناریو در صورت راهیابی مجدد آنها به کاخ سفید، ضرورت تحقق آن را اثبات می‌کند. با این‌همه دولت جو بایدن ادعا می‌کند که در صحنه بین‌المللی و رایزنی‌های دیپلماتیک چیزی به اسم ضمانت وجود ندارد. مقام‌های ایران می‌گویند که چند ابتکار برای تحقق بحث ضمانت روی میز گذاشته‌اند. 

وزارت خارجه ایران عصر روز گذشته اعلام کرد که روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و سه کشور اروپایی به منظور گفت‌وگو با پایتخت‌ها با اعلام وقفه‌ای دو روزه در مذاکرات موافقت کرده‌اند. براساس این خبر، مذاکرات در سطح کارشناسی همچنان ادامه خواهد داشت. با توجه به مذاکرات فشرده میان دو طرف در قریب به دو هفته اخیر، به نظر می‌رسد که هیات‌ها پس از چکش‌کاری مطالبه‌های حداکثری و مبنا قرار دادن خطوط قرمز تعیین‌شده از سوی پایتخت‌ها اکنون در موقعیت سبک و سنگین کردن داده‌ها و ستانده‌هایی هستند که می‌تواند توافق بازگشت به برجام را نهایی کند. هرچند که اختلاف‌های ایران و امریکا به عنوان دو عضو اصلی توافق اولیه برجام، به ظاهر در دو حوزه رفع تحریم و تعهدات هسته‌ای بوده و گفته می‌شود که به تفاهم فنی نیاز دارد اما ماهیت پرونده اختلاف هسته‌ای ایران با غرب از ابتدا سیاسی بوده و در تمام مقاطع در نتیجه یک تصمیم سیاسی حل‌وفصل یا ادامه پیدا کرده است. در روزهایی که همه از ضرب‌الاجل اواسط فوریه برای رسیدن به توافق سخن می‌گویند و حتی یک مقام ایرانی نیز در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز برای رسیدن به توافق تا بازه زمانی گفته شده ابراز امیدواری کرده شاید رفت‌وبرگشت رییس هیات مذاکره‌کننده ایران به تهران بتواند به تحولی قابل توجه در مذاکرات پشت درهای بسته در چند روز آتی منتهی شود.