مذاکره در جاده‌یک‌طرفه / مذاکرات با آژانس هنوز به پایان نرسیده است
ظاهر امر حاکی از آن است که رایزنی‌های فشرده در وین برای جبران تبعات خروج ایالات متحده امریکا از برجام در سال 2018 میلادی ادامه دارد اما گره در جزییات این رایزنی‌ها نهفته است.
اعتمادآنلاین| هفت روز از آغاز مرحله دوم هفتمین دور رایزنی‌ها برای احیای برجام در پایتخت اتریش (وین) می‌گذرد اما فضا پیرامون آنچه پشت درهای بسته اتاق‌های مذاکره در هتل کوبرگ می‌گذرد، مبهم است. هرچند که در این دور از مذاکرات به نسبت دور قبل کمتر شاهد مذاکره طرفین در رسانه‌ها و فضای مجازی بودیم اما به نظر می‌رسد که با تطویل مذاکرات باز هم دو طرف برای تغییر فضا به رسانه‌ها متوسل شده‌اند.
به گزارش روزنامه اعتماد، از روز پنجشنبه ایران و 1+4 رایزنی‌ها در سه کارگروه رفع تحریم، تعهدات هسته‌ای و ترتیبات اجرایی را با تشکیل جلسه افتتاحیه نشست کمیسیون مشترک آغاز کردند و تاکنون علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران چند دور با انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روسای هیات‌های سه کشور اروپایی و روسای هیات‌های روسیه و چین دیدارهای متنوعی را برگزار کرده است. همزمان هیات‌های 1+4 هم در چند نوبت بدون حضور ایران با یکدیگر رایزنی داشتند و البته هیات امریکایی به ریاست رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا در امور ایران هم از روز یکشنبه به جمع 1+4 در کوبرگ ملحق شده است.
چرا بازگشت اعضای اولیه برجام به اجرای تعهدات سخت است؟
ظاهر امر حاکی از آن است که رایزنی‌های فشرده در وین برای جبران تبعات خروج ایالات متحده امریکا از برجام در سال 2018 میلادی ادامه دارد اما گره در جزییات این رایزنی‌ها نهفته است. ایران و 1+4 به‌علاوه ایالات متحده متن توافق هسته‌ای را روی میز دارند که در ماه جولای سال 2015 (تابستان 1394) در همین هتل کوبرگ پس از بیش از دو هفته رایزنی 24 ساعته مداوم به دست آمد و برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) نامیده شد. در نگاه نخست موجود بودن متن توافقی بالغ بر 140 صفحه با تمام جزییات فنی، حقوقی و اقتصادی، بازگشت به اجرای مفاد را آسان نشان می‌دهد اما مشخص کردن نحوه این بازگشت چندان هم آسان نیست.
اراده سیاسی در تمام طرف‌ها از ایران تا ایالات متحده و 1+4 برای بازگشت به اجرای بند به بند برجام، فاکتور لازم و ضروری بود که ظاهرا با خروج دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده از کاخ سفید فراهم شده است. در مرحله بعد بیشترین بار مسوولیت برعهده ایران و ایالات متحده است. ایالات متحده پس از خروج از برجام هر تحریم هسته‌ای و غیرهسته‌ای ممکنی را که در چنته داشته بر ایران تحمیل کرده و البته اعضای دولت دونالد ترامپ به صراحت هدف از اعمال سیاست فشار حداکثری را وادار کردن ایران به خروج از برجام و پایان دادن به این توافق اعلام کرده بودند.
یران نیز یک سال پس از خروج ایالات متحده از برجام اقدام به کاهش گام به گام تعهدات هسته‌ای خود کرد و درنهایت در 5 گام که در آخرین مرحله منتهی به توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی شد به اجرای تمام تعهدات هسته‌ای وفق برجام پایان داد. در چنین شرایطی ایران و اعضای اولیه برجام در حالی در وین برای احیای این توافق دور هم جمع شده‌اند که عملا هیچ کدام از مفاد هسته‌ای و تحریمی برجام از سوی طرفین اجرا نمی‌شود و البته ایران و امریکا به عنوان دو عضو اصلی این توافق با یکدیگر دیدار دو جانبه ندارند. آنچه که ایالات متحده به زبان ساده برای بازگشت به برجام باید انجام بدهد این است که به اجرای تمام تحریم‌هایی که در متن توافق سال 2015 با رفع آنها موافقت کرده پایان بدهد و البته ایران می‌گوید که تمام تحریم‌هایی که از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ بر ایران وضع شده با انگیزه و هدف نابود کردن برجام بوده و باید رفع شود. در این نقطه اختلاف میان ایران و ایالات متحده جرقه می‌خورد، چراکه دولت جو بایدن به عنوان ادامه‌دهنده سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ تحریم‌هایی که در چهار سال گذشته بر تهران تحمیل شده را به سازگار و ناسازگار با برجام تقسیم‌بندی کرده و ادعا می‌کند که حاضر به رفع تحریم‌هایی است که بر اجرای برجام و بهره‌مندی اقتصادی ایران از این توافق آسیب می‌رساند. در این‌سوی میدان ایران باید لیستی از اقدام‌هایی را که انجام خواهد داد تا در سایه آنها تمام تعهدات هسته‌ای وعده داده شده در برجام را اجرا کند روی میز بگذارد.
ایران در نتیجه اتمام اجرای تعهدات برجامی بر کیفیت و کمیت برنامه هسته‌ای خود در حوزه‌های متفاوت از درصد غنی‌سازی تا تولید مواد غنی شده و تولید نسل‌های پیشرفته سانتریفیوژ و پایان دادن به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی افزوده و عملا از کف تعهدات داده شده در برجام فاصله بسیار گرفته است. یکی از اختلاف‌های روی میز مذاکره در وین نیز فاصله گرفتن معنادار تهران از تعهداتش است که طرف غربی ادعا می‌کند عملا از اهمیت برجام برای نظام منع اشاعه کاسته است. با این توصیف ساده اکنون لیست ایالات متحده در حوزه رفع تحریم باید به تایید و موافقت ایران رسیده و لیست ایران از تعهدات هسته‌ای نیز باید به تایید طرف مقابل رسیده و با مفاد آن موافقت شود. این دو لیست باید در کارگروه ترتیبات اجرایی به موازات یکدیگر قرار بگیرند و جزییات اجرای آنها هم به تایید ایران و ایالات متحده و 1+4 برسد. در این مرحله نیز چند گره مهم همچنان به قوت خود باقی هستند: ایران می‌گوید ایالات متحده به عنوان ناقض برجام باید گام اولیه را برداشته و ایران پس از راستی‌آزمایی رفع تحریم حاضر به برداشتن گام‌های خود خواهد شد.
طرف مقابل با این استدلال مخالف است و در بهترین حالت فرمولی شبیه گام به گام را مطرح می‌کند که اگر به معنای توافق موقت باشد از هم‌اکنون با مخالفت ایران روبه‌رو شده است. ایران همچنین با توجه به سابقه خروج امریکا از برجام خواهان ارایه تضمینی مبنی بر عدم تکرار این سناریو در آینده است. مساله‌ای که ایالات متحده با بهانه قرار دادن قوانین داخلی خود، تحقق آن را غیرممکن می‌داند. یکی دیگر از چالش‌هایی که مشخص نیست آیا طرف مقابل ایران از خیر اصرار بر آن گذشته یا همچنان به نوعی به دنبال تحقق آن است وارد کردن مسائل غیرهسته‌ای به مذاکرات هسته‌ای با اشاره به موافقت ایران برای گفت‌وگو درباره آنها در آینده‌ای نه چندان دور پس از بازگشت همه به برجام است. مسائلی نظیر فعالیت‌های منطقه‌ای یا توانمندی موشکی ایران یا حتی تمدید توافق هسته‌ای. ترسیم این وظایف و مراحل، تصویر کلی از چالش‌های پیش روی ایران و ایالات متحده و 1+4 در مسیر احیای برجام در وین را نشان می‌دهد.
به گزارش «اعتماد»، در 6 دور مذاکراتی که از اواسط فروردین ماه 1400 تا پایان خرداد ماه در وین میان ایران و 1+4 به شکل مستقیم و ایالات متحده به شکل غیرمستقیم انجام شد دو طرف به پیش‌نویسی رسیدند که به گفته منابع دیپلماتیک 75درصد از آن پرانتزهای بسته بود و مفاد قرار گرفته در پرانتزهای باز هم به تصمیم سیاسی در پایتخت‌های ایران و ایالات متحده به شکل مشخص نیاز داشت. هفتمین دور از رایزنی‌ها پس از وقفه‌ای 6 ماهه در هشتم آذر ماه در وین آغاز شد و این در حالی بود که جابه‌جایی قدرت در ایران به تغییر ترکیب اصلی هیات مذاکره‌کننده هم منتهی شد. هرچند که ایران و 1+4 می‌گویند پیش‌نویس به‌دست آمده در دور ششم را به عنوان بستری برای ادامه کار برگزیده‌اند اما به نظر می‌رسد که دو طرف تعابیر متفاوتی از نقطه آغاز دارند. تهران می‌گوید تا زمانی که تمام پرانتزهای متن بسته نشده و متن به تایید تمام اعضا نرسد امکان بازنگری در صفر تا صد آن وجود دارد و به عبارت ساده‌تر تا زمانی که درباره همه چیز توافق صورت نگیرد درباره هیچ چیز توافقی صورت نگرفته است.
طرف مقابل اما تعبیر دیگری از نتیجه 6 دور مذاکره دارد و می‌گوید که دو طرف باید کار را بر حل و فصل اختلاف‌ها درباره 25درصد باقی مانده متن متمرکز کنند و فرصتی برای بازبینی از صفر تا صد پیش‌نویس‌های حاصله در دور ششم وجود ندارد. همزمان دو طرف یکدیگر را به طرح درخواست‌های فرابرجامی یا ناسازگار با برجام در هر دو حوزه رفع تحریم و هسته‌ای هم متهم می‌کنند. یکی از محورهای ثابت طرف اروپایی و امریکایی از زمان ازسرگیری رایزنی‌ها برای احیای برجام در دولت سیزدهم راه انداختن ساعت شنی برای امکان احیای برجام است. در حالی که طرف ایرانی می‌گوید اگر اراده واقعی برای احیای برجام وجود داشته باشد توافق در کوتاه‌ترین زمان ممکن قابل احیا است طرف اروپایی اصرار دارد ایران را به وقت‌کشی و تلاش برای افزودن بر اهرم‌های فشار از طریق توسعه برنامه هسته‌ای متهم کند.
از وین چه خبر؟
در حالی که روزهای شنبه و یکشنبه اخبار آنچنانی از مذاکرات در وین منتشر نشده بود از بعدازظهر روز دوشنبه وضعیت تغییر کرد و سخنان علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران خبرساز شد. علی باقری در سخنانی با اشاره به اینکه مذاکرات رو به جلو است طرف اروپایی را به بی‌عملی و عدم ارایه ابتکار برای کاستن از سطح اختلاف‌ها متهم کرد. شامگاه دوشنبه بود که خبرنگاران رسانه‌های اروپایی و امریکایی در اقدامی هماهنگ به نقل از دیپلمات‌های اروپایی توپ را به زمین تهران پاس داده و باز هم هیات مذاکره‌کننده ایران را به وقت‌کشی متهم کردند. خبرنگاران امریکایی چون لارنس نورمن و لورا روزن به نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشتند: «ما ساعت‌ها تعامل داشته‌ایم و همه هیات‌ها به ایران فشار آورده‌اند که منطقی باشد. اما تاکنون هنوز نتوانسته‌ایم وارد مذاکرات واقعی شویم. ما در برخورد با مواضع جدید ایران که فراتر از برجام یا مغایر با آن است، زمان گران‌بهایی را از دست می‌دهیم. طرح کلی یک توافق جامع و منصفانه که تمام تحریم‌های مرتبط با برجام را حذف می‌کند، در حالی که به نگرانی‌های ما درباره عدم اشاعه می‌پردازد، از تابستان گذشته به وضوح مشخص شده است.
رفتار ایران «ناامید‌کننده» است و بدون پیشرفت سریع و با توجه به پیشرفت سریع برنامه هسته‌ای ایران، برجام خیلی زود به پوسته‌ای خالی تبدیل خواهد شد.»
این سخنان دیپلمات‌های اروپایی در فضای مجازی با انعکاس فراوان روبه‌رو شد و بسیاری آن را به پایان احتمالی این دور از رایزنی‌ها بدون نتیجه خاص تعبیر کردند. علی باقری، صبح روز سه‌شنبه در واکنش به این فضاسازی اروپایی‌ها در توییترش نوشت: بعضی بازیگران به جای دیپلماسی واقعی به عادت مقصرنمایی خود پافشاری می‌کنند. ما سریعا پیشنهادهای‌مان را ارایه کردیم و به نحوی سازنده و منعطف تلاش کردیم تا اختلافات کم شود. دیپلماسی، خیابانی دو طرفه است. اگر اراده‌ای برای جبران خطای مقصر باشد، راه برای توافق خوب سریع هموار می‌شود.
لورا روزن خبرنگار امریکایی که در 15 سال گذشته مذاکرات هسته‌ای ایران را پوشش داده در گزارشی از وین ادعا کرد که آنچه باعث عدم پیشرفت در مذاکرات شده همچنان اختلاف دو طرف درباره نقطه آغاز مذاکرات است. روزن در این باره نوشت: نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین می‌گوید که مذاکرات با محور قرار دادن متون به دست آمده در دور ششم ادامه پیدا خواهد کرد اما ملاحظه‌های ایران هم باید مورد توجه قرار بگیرند. همزمان با این فضاسازی‌ها حضور رابرت مالی در وین با تاخیری چند روزه از زمان آغاز این دور از رایزنی‌ها نگاه‌ها را به سمت رایزنی‌های 1+4 و ایالات متحده چرخاند. «جالینا پورتر» معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا شامگاه دوشنبه در نشست خبری روزانه به پرسش‌های خبرنگاران درباره وضعیت مذاکرات وین پاسخ داد. جالینا پورتر در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره خوش‌بین یا بدبین بودن او به مذکرات گفت: «من هیچ ارزیابی خاصی را از پیش بیان نمی‌کنم اما فرستاده ویژه (رابرت) مالی و البته هیات بین‌سازمانی او روز یکشنبه به مذاکرات پیوستند. اولویت ما احیای سازنده این مذاکرات با همه طرف‌هایی است که به دنبال دستیابی و اجرای بازگشت سریع و
متقابل به پایبندی به برجام هستند. هنوز خیلی زود است که بگوییم آیا ایران در این لحظه به رویکرد سازنده‌تری بازگشته است یا خیر.»
روایت علی باقری از مذاکرات وین
عصر روز گذشته همزمان با بالا گرفتن بحث درباره وضعیت مذاکرات برای احیای برجام، متن کامل مصاحبه تفصیلی پرس تی وی با علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران منتشر شد. باقری در بخش‌هایی از این مصاحبه درباره اختلاف میان ایران و سه کشور اروپایی برای مبنا قرار دادن پیش‌نویس‌های توافق گفت: در جریان 6 دور مذاکرات در وین درنهایت دو طرف متونی را ترسیم کردند، چند متن را ترسیم کردند که دو متن آن مربوط به رفع تحریم‌ها بود و همچنین تعهدات هسته‌ای ایران. خوب در ایران انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد و یک دولت جدید به قدرت رسید؛ دولتی با رویکرد و اولویتی جدید در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه سیاست خارجی بر سر کار آمد. طبیعی بود که دولت جدید ملاحظاتی درباره متون تهیه شده در بیستم ژوئن سال جاری داشته باشد... براساس این موضوع، طرف ایرانی بخواهد موضع و ملاحظات خودش را در سند مربوط به پیش‌نویس مربوط به رفع تحریم‌ها و تعهدات هسته‌ای جمع‌بندی شده در تاریخ 20 ژوئن 2021 داشته باشد. در یکی از پیش‌نویس‌های 20 ژوئن که مربوط به تعهدات هسته‌ای ایران بود، اختلافات زیادی بین دو طرف بود و متن پیش‌نویس مربوط به تعهدات هسته‌ای پر از پرانتز (جای
خالی) بود که نشان‌دهنده تفاوت رویکرد بین دو طرف بود. تغییراتی که توسط تیم ایرانی روی متن مربوط به تعهدات هسته‌ای اعمال شد کمتر از تفاوت‌ها و اختلافاتی که در متن اولیه سند 20 ژوئن وجود داشت. از ابتدای مذاکرات بیست و نهم نوامبر (دور جدید مذاکرات در وین در دولت رییسی) دیدارها و نشست‌های متعددی در سطوح فنی و کارشناسان ارشد سیاسی انجام شد تا درباره هر دو پیش‌نویس صحبت شود. طی روزهای گذشته نشست‌های زیادی درباره گروه کاری تعهدات هسته‌ای انجام شد تا اختلافات را شناسایی کند ...تا تعداد اختلافات را کاهش داده و کم کند. بر همین اساس، همچنان گفت‌وگوها بین دو طرف در جریان است تا مساله اختلافات را نهایی کنند تا وارد آن مرحله‌ای شویم که بتوانیم این اختلافات را برطرف کنیم و طی روزهای اخیر پیشرفت خیلی خوبی حاصل شده است.»
تحریم‌های مغایر برجام از دوره اوباما تا بایدن همه باید رفع شوند
در بخش دیگری از این مصاحبه، باقری درباره برداشتن تحریم‌ها گفت: «هنوز فرآیند جدی مذاکرات برای برداشتن تحریم‌ها شروع نشده است البته چند پیش‌نویس بین دو طرف رد و بدل شده است اما آنچه مشخص است از نظر ما این است که هر تحریمی که مغایر با برجام است باید فورا برداشته شود؛ خواه این تحریم‌ها در دوره اوباما اعمال شده باشد یا ترامپ یا بایدن، همه آنها باید برداشته شوند. این موضوع شامل همه تحریم‌هایی می‌شود که مرتبط با برجام می‌شود. آنها هم باید رفع شود.
بر همین اساس، همه تحریم‌هایی که در کارزار موسوم به فشار حداکثری اعمال شدند هم باید برداشته شوند، چراکه آنها مرتبط با برجام بوده‌اند.»
دیدگاه تان را بنویسید