چرا واکسن روسی کرونا تا روز دوم فوریه مورد اعتماد نبود؟

اعتمادآنلاین| منیژه مودن- پس از گذشت 6 ماه از صدور مجوز واکسن اسپوتنیک روسیه توسط ولادیمیر پوتین بالاخره اطلاعات فاز سوم آزمایشات بالینی این واکسن در مجله لنست منتشر شد. مجله پزشکی لنست اعلام کرده که این واکسن 91.6 درصد در مقابل بیماری کرونا مقاومت می‌کند. اما چه دلایلی موجب عدم اعتماد به واکسن روسی در ماه‌های گذشته شد؟

عدم شفافیت در انتشار اطلاعات

روزی که ولادیمیر پوتین در جلسه ویدئوکنفرانسی با اعضای دولت روسیه که به صورت مستقیم از تلویزیون دولتی این کشور پخش می‌شد اعلام کرد شرکت گامالیا موفق شده اولین واکسن موثر برای مقابله با ویروس کرونا در جهان را بسازد برای تاکید بر کارایی واکسن ادعا کرد یکی از دخترانش واکسن را زده و عوارض جانبی جز یک تب مختصر نداشته است.

البته برای اعتماد به کارایی واکسن روسی به اطلاعاتی بیش از آزمایش روی اعضای خانواده رئیس‌جمهور روسیه نیاز بود. نتایج آزمایشات بالینی باید منتشر می‌شد، اما روسیه از انتشار این نتایج سرباز زد و شائبه سیاسی بودن تصمیم پوتین مبنی بر صدور مجوز برای اسپوتینک‌وی را شدت بخشید.

در آن زمان دانشمندان روسی هیچ اطلاعاتی از نتایج آزمایشات فاز 1 و فاز 2 که ایمنی و پتانسیل اثربخشی واکسن را در بین تعداد محدودی از داوطلبان آزمایش می‌کند منتشر نکرده بودند و فاز 3 آزمایشات را که روی تعداد زیادی از داوطلبان انجام می‌شود هنوز آغاز نکرده بودند.

طبق گزارش یورونیوز، در آگوست 2020 «گزارش سازمان جهانی بهداشت از 28 واکسن کرونا که در سرتاسر جهان در حال طی مراحل ارزیابی بالینی هستند نشان می‌دهد که واکسن موسسه تحقیقاتی نیکلای گامالیا در مرحله نخست ارزیابی قرار داشته و بدون طی 2 مرحله بعدی از سوی روسیه به طور رسمی ثبت شده است.»

طبق این گزارش، تا ماه آگوست تنها سه واکسن اروپایی و آمریکایی دانشگاه آکسفورد، شرکت مُدرنا و فایزر- بیون‌تک در حال گذراندن مرحله سوم ارزیابی بالینی خود بودند. همچنین سه واکسن چینی نیز در حال طی مرحله سوم آزمایش بالینی خود قرار داشتند.

سخنگوی سازمان جهانی بهداشت همچنین تصریح کرده بود که تا چهارم اگوست «هیچ اطلاعات و گزارش رسمی از موفقیت قابل اتکای واکسن روسی به دست ما نرسیده است.»

سیاسی کردن واکسن کرونا البته تنها توسط روسیه انجام نشده بود. دونالد ترامپ هم در تابستان 2020 اعلام کرد تا پاییز واکسن موثر آمریکایی تولید خواهد شد. تفاوت تنها آنجا بود که اطلاعات مرتبط با واکسن‌های mRNA شرکت‌های فایزر و مدرنا و همچنین واکسن استرازنکا و آکسفورد در دسترس رسانه‌ها بود اما در مورد واکسن روسی هیچ اطلاعاتی در دسترس نبود.

بالاخره اطلاعات مربوط به واکسن روسی منتشر شد

روز دوم فوریه پس از گذشت 6 ماه از تایید واکسن روسی توسط دولت این کشور بالاخره مجله پزشکی لنست در گزارشی اطلاعات مربوط به این واکسن را منتشر کرد.

بر اساس گزارش لنست، نتایج مرحله آخر آزمایش انسانی واکسن اسپوتنیک روسیه نشان می‌دهد که این واکسن بی‌خطر و اثربخشی آن 91.6 درصد است. این نتایج پس از آزمایش واکسن روی 20 هزار نفر به دست آمده است.

بر اساس این نتایج، واکسن اسپوتنیک در پیشگیری از بستری شدن در بیمارستان و مرگ بر اثر کرونا هم کاملاً موثر بوده است و هیچ عارضه جانبی جدی هم نداشته است.

به این ترتیب از نظر اثربخشی، این واکسن در رده واکسن‌های تایید شده فایزر/ بیون‌تک (آمریکا و آلمان)- مدرنا/ موسسه ملی سلامت آمریکا و واکسن استرازنکا/ دانشگاه آکسفورد قرار می‌گیرد.

نحوه عملکرد واکسن‌ها

بر اساس گزارش نیویورکر، در گذشته تولید واکسن‌های جدید و ورود آنها به بازار سال‌ها و حتی دهه‌ها طول می‌کشید. واکسن‌های تولید شده از نمونه ضعیف‌شده ویروس- مانند واکسن‌های سرخک، اوریون و سرخچه- شامل تضعیف ویروس تا رساندن آن به مرحله بدون خطر است. تولید چنین واکسن‌هایی یک فرایند دشوار آزمون و خطاست.

تحقیقات روی واکسن‌های mRNA که برخلاف واکسن‌های سنتی عمل می‌کنند و حامل بخشی از کد ژنتیکی ویروس هستند از سال 1999 آغاز شد.

اگرچه فناوری mRNA تا سال گذشته اثبات نشد، اما کاملاً ساده بود؛ چیزی شبیه به برنامه‌نویسی اسکریپت نرم‌افزار کامپیوتر.

مدرنا، شرکت دارویی که در سال 2010 با تمرکز بر تکنولوژی mRNA تاسیس شده است، نمونه اولیه واکسن خود را در هفته آخر ژانویه 2020 تولید کرد. در اواسط ماه مارس غول داروسازی فایزر که با شرکت بیون‌تک آلمان کار می‌کند بیست نمونه اولیه برای واکسن کرونا تولید کرد و تا اوایل ماه آوریل این نمونه‌ها به چهار عدد کاهش پیدا کرد.

اسپوتنیک‌وی اما مانند واکسن‌های دانشگاه آکسفورد و استرازنکا که در انگلستان تولید شده، واکسن کان‌سینو بیولوژیک در چین و جانسون و جانسون در ایالات متحده همان چیزی است که به عنوان واکسن ناقل شناخته می‌شود؛ یعنی ویروس دستکاری‌شده شبیه به ویروس کرونا.

این نوع واکسن بسیار جدیدتر از واکسن ساخته شده با نوع ضعیف یا غیرفعال ویروس است، اما سابقه طولانی‌تری نسبت به انواع mRNA دارد.

در دهه نود دانشمندان شروع به تحقیق در مورد استفاده از ویروس‌های دستکاری شده به عنوان ناقل یا ناقلین کاشت مواد ژنتیکی در سلول‌های انسانی کردند.

آزمایشات اولیه روی درمان بیماری هموفیلی و فیبروز کیستیک در میان سایر بیماری‌های ژنتیکی متمرکز بود. خیلی زود شرکت‌های دارویی و مراکز علمی در سراسر جهان شروع به بررسی کاربرد بالقوه این فناوری برای واکسن‌ها کردند.

همان‌طور که کنستانتین چوماکف ویروس‌شناس روسی-آمریکایی و مشاور سازمان بهداشت جهانی می‌گوید ناقل «اسب تروایی است که می‌تواند وارد بدن شود و هر آنچه شما می‌خواهید را تحویل دهد.»

قرار گرفتن واکسن روسی در سبد کواکس

دولت روسیه روز سه‌شنبه اعلام کرد که می‌تواند 100 میلیون دُز از واکسن اسپوتنیک را به اتحادیه اروپا تحویل بدهد.

دولت آلمان نیز از نهادهای نظارتی-بهداشتی اروپا خواسته تا با تایید سریع واکسن اسپوتنیک، اجازه خرید این واکسن را به دولت آلمان بدهند.

ایران یکی از اولین کشورهایی است که قرار است دزهای واکسن اسپوتنیک‌وی را دریافت کند.

به گفته سفیر ایران در مسکو، اولین محموله واکسن روسی به میزان 10 هزار دوز 16 بهمن به ایران ارسال خواهد شد و تا آخر بهمن‌ماه قرار است 100 هزار دز واکسن وارد ایران شود.

از آغاز پاندمی کرونا دانشمندان در سراسر جهان در مورد روحیه همکاری بی‌سابقه صحبت می‌کردند، اما در این میان نادیده گرفتن رقابت بین‌المللی دشوار است.

با وجود عدم شفافیت روسیه در انتشار اطلاعات مربوط به واکسن اسپوتنیک در 6 ماه گذشته و تبدیل شدن واکسن به موضوعی سیاسی برای همه کشورهای جهان قرار گرفتن واکسن اسپوتنیک در سبد کواکس به معنای امکان بیشتر برای مهار پاندمی در طول سال 2021 است.