میراث گورباچف بر باد رفت؟

اعتمادآنلاین| روح‌الله سپندارند- هر چند فروپاشی اتحاد جماهیر شوروری حسرت بزرگی بر دل گورباچف آخرین رهبر آن کشور، بر جای گذاشت اما او همیشه یک دلخوشی بزرگ داشت که به آن می‌بالید تا همیشه تکرار کند که تلاش‌هایش یک گام به سمت صلح بوده و توانسته دستاوردی داشته باشد؛ حالا دستاورد او بر باد رفته و دنیا دوباره به سمت رقابت تسلیحاتی بزرگتر پیش می‌رود.

روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، نقطه آغاز دیوانگی قدرت‌ها بود. او که بی‌هیچ تعهدی به قراردادهای بین‌المللی، روی عریان قدرت تک‌قطبی دنیا را عیان کرده بود، هر روز از یک معاهده بین‌المللی خارج شد، از پاریس تا برجام و حالا هم که وزیر خارجه‌اش اعلام کرده واشنگتن به صورت رسمی تعهداتش را در خصوص پیمان منع تولید موشک‌های میان‌برد هسته‌ای یا INF تعلیق می‌کند.

اما این یک سوی ماجرا است، قدرت‌طلب دیگری هم در شرق نشسته و در واکنش به اقدام آمریکا اعلام می‌کند روسیه نیز پیمان ممنوعیت تولید موشک‌های هسته‌ای میان‌برد را تعلیق کرده است. به گفته ولادیمیر پوتین، روسیه از این پس به تولید موشک‌هایی خواهد پرداخت که به موجب پیمان INF تولید آنها ممنوع بود.

ماجرا از همان زمانی کلید خورد که محافظه‌کاران حزب کمونیست شوروی در ابتدای دهه 90 علیه گورباچف کودتا کردند؛ آن‌ها او را به حصر خانگی فرستادند آن هم در آستانه تبدیل شوروی به اتحادیه کشورهای مستقل؛ کودتایی که به گفته خود گورباچف منجر به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شد تا حسرت آن همیشه بر دل گورباچف بماند. شاید همگان او را مقصر فروپاشی می‌دانستند در حالی که او تلاش داشت با اصلاحات گسترده مانع فروپاشی شود. هر چند کینه بروس یلتسین (عنصر مورد حمایت غرب) برای همیشه بر دل گورباچف مانده بود چرا که یلتسین انحلال حزب کمونیست را رقم زد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را موجب شد اما گورباچف گاهی می‌توانست لبخند بزند که توانسته برای صلح تلاش کند.

پیمان نیروهای هسته‌ای میان برد، به عنوان یک گام مهم در خاموش کردن آتش جنگ سرد، بین گورباچف و ریگان رئیس جمهوری ایالات متحده بسته شد. بر اساس این پیمان، توسعه و کاربرد تمام موشک‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای کوتاه و میان‌برد به استثنای موشک‌های دریایی ممنوع شد.

شوروی در راستای این پیمان بیش از 1700 موشک بالستیک و آمریکا بیش از 800 موشک را از بین بردند تا جهان کمی نفس راحت بکشد؛ هر چند کلاهک‌های هسته‌ای همچنان در دنیا به عنوان تهدیدی روزافزون باقی ماند و کشورهای دیگری هم به جمع تهدیدهای هسته‌ای پیوستند اما حالا دنیا در آستانه عقب‌گرد قرار گرفته است. هر چند شاید دو کشور به شکل و شمایل قرن بیستم وارد جنگ سرد نشوند و نخواهند تولید موشک‌های میان‌برد را خیلی سریع در دستور کار قرار دهند اما خروج از پیمان‌هایی نظیر INF دست‌کم پیش‌درآمدهای منازعات سیاسی گسترده‌تری است که وجه نظامی آن، قطعا پیش از قدرت‌ها، دامن کشورهای جنوب را خواهد گرفت.

جنگ‌هایی که همین حالا زبانه‌های آتش آن جان انسان‌های بیگناه زیادی را در سوریه، عراق، یمن و دیگر کشورهای حاشیه‌ای گرفته است و انسان‌های بی‌شمار دیگری را آواره و اسیر فقر و قحطی و فلاکت کرده است. حالا میراث گورباچف بر باد رفته و بوی باروت بیش از پیش خاورمیانه را گرفته است.