چرا محصولات کشاورزی برگشت می‌خورند؟/ هشدار مرجوعی از 9 بازار صادراتی

اعتمادآنلاین| زنگ هشدار مرجوع شدن محموله‌های صادراتی به صدا درآمد؛ از برگشت نخل‌ها گرفته تا سیب زمینی، فلفل وکیوی. صادراتی که به بازارهای هدف می‌رسد، اما بدون پذیرش به مبدا بازمی‌گردد. در این یک ماه دست کم چند خبر با این مضمون منتشر شده ونگرانی بخش خصوصی وحتی عامه مردم را به دنبال داشته است؛ چراکه شاهد بازگشت نخل‌های ایرانی از قطر، سیب‌زمینی‌ها از ازبکستان، فلفل‌ از روسیه و در تازه‌ترین اتفاق هم ورود کیوی به هندوامارات ممنوع شد. عودت پی‌در‌پی محصولات ایرانی از مقاصد صادراتی زنگ خطری است برای صدور محصولات کشاورزی و از دست رفتن بازارهای هدف. بازار‌هایی که سال‌ها زمان برای حفظ آنها صرف شده و از دست رفتن‌شان تحمیل یک ضربه سنگین به صادرات کشور است.

به گزارش تعادل، حال هم براساس تازه‌ترین آمار گمرک، میزان محموله‌های صادراتی که در هشت ماه ابتدایی سال جاری از 9 بازار صادراتی به کشور برگشت خورده، 14هزار و 96تن به ارزش 9میلیون و 190هزار و 63دلار گزارش می‌شود. اما ماجرای بازگشت پی درپی کالاهای صادراتی به کشور چیست؟ برخی عودت محصولات کشاورزی از بازارهای هدف را به باقی مانده سموم ربط می‌دهند که با استانداردهای کشورهای مقصد مغایرت دارد. برخی هم توپ را به زمین وزارت جهادکشاورزی می‌اندازند و برخی نیز وزارت بهداشت و استاندارد را مقصر ماجرا می‌دانند. برخی هم عنوان می‌کنند که کشورهای هدف بدون اطلاع قبلی قوانین و استانداردها را تغییر می‌دهند. در این میان عدم اگاهی نسبت به استانداردهای کشورهای هدف هم موضوع دیگری است که بعضا از سوی برخی مطرح می‌شود. علت هرچه که باشد، دستگاه‌های ذیربط و متولیان امر نباید این اتفاق را نادیده یا دست کم بگیرندو باید به فکر چاره باشند.

پشت پرده نخل‌هایی که برگشت خورد

اواخر آبان‌ماه، خبری در فضای منتشر شد که حکایت از صادرات نخل‌های بوشهر به کشورهای عربی داشت. آنطور که گفته می‌شد، هر اصله نخل آنهم به قیمت 1.5 میلیون تومان را از ریشه در می‌آورند و به دلالان می‌فروشند و از طریق لنج‌ها به آن طرف آب می‌فرستند. اینکه چرا نخل‌های جنوب ایران به این شیوه از کشور خارج می‌شود، هیچ مسوولی پاسخگو نبود و واکنشی به آن نشان نداد. اما رییس انجمن ملی خرما در آن مقطع نه تنها فروش نخل را تایید کرد، بلکه آن را تهدید جدی بر تولید و محیط زیست کشور عنوان کرد. محسن رشیدفرخی گفته بود که طبق بررسی‌های انجان شده، برخی نخلداران، در سال‌های گذشته خشکسالی و شوری آب منطقه، نخل‌های آنها را نیمه جان کرده و در آستانه خشک شدن هستند و مجبور شده‌اند، نخل‌های خود را بفروشند. در این میان اما برخی مسوولان هم بودند که خبر صادرات نخل از استان‌های جنوبی را تکذیب کرده کردند و زیر بار پذیرش قاچاق نخل‌های ایرانی به کشورهای عربی در سال‌های گذشته هم نرفتند.

اما ماجرا به همین جا ختم نشد و زوایای پنهان این ماجرا فاش شد. قطر میزبان جام جهانی فوتبال در 2022 است و نخل‌های ایران را برای تزیین و زیبایی محل برگزاری مسابقات می‌خواهد. در نهایت برای نخستین‌بار یک مسوول در وزارت جهاد کشاورزی 30 آبان ماه خبر صادرات نخل‌ها را به کشورهای عربی تایید کرد وگفت که صادرات از 4 سال پیش وجود داشته است. به گفته زهرا جلیلی مقدم، این موضوع به درخواست قطر برای برگزاری مسابقات جام جهانی برمی‌گردد و سیاست صادرات نخل‌های فرسوده موقتی است. البته به دنبال حواشی مربوط به صادرات نخل از ایران به قطر، گمرک ایران ضمن تایید صادرات صورت گرفته اعلام کرد که این محموله‌ها برگشت خورده است.

آنطور که ارونقی معاون فنی گمرک اعلام کرده بود، در فاصله مهر تا آبان امسال در گمرک منطقه ویژه اقتصادی بوشهر چهار فقره اظهارنامه صادراتی نخل ثبت شده که در مجموع 588 اصله نخل به وزن 600 تن به ارزش 136.1 هزار دلار و همگی صادرات به مقصد قطر بوده و همه این نخل‌ها هم برگشت خورده است. آماری که این مسوول اشاره می‌کند مربوط به فاصله زمانی دوماهه است، اما بررسی نشان می‌دهد که وزارت جهاد کشاورزی در طی 4 سال که مجوز صادرات نخل را آغاز کرده برای 5000 اصله مجوز داده که تاکنون 50 درصد آن صادر شده است.

البته مهدی قائمیان، معاون قرنطینه و بهداشت گیاهی سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد که در گواهی بهداشتی نخل‌‌هایی که به قطر صادر شده دستکاری شده و بخش حقوقی پیگیری می‌کند. به گفته او، گواهی بهداشتی که در سازمان جهادکشاورزی بوشهر صادر شده با چیزی که قطر برای ما ارسال کرده، متفاوت است. یعنی بعد از صدور گواهی بهداشت گیاهی یک نفر در آن تغییراتی اعمال کرده و تحویل کشور قطر داده است.

ماجرای برگشت فلفل‌های سمی!

افکار عمومی هنوز در شوک نخل‌های صادراتی وبرگشت آن بود؛ که پای «فلفل‌‌های» صادراتی ایران به روسیه هم به این داستان باز شد. توضیح وزارت جهاد کشاورزی نشان داد که ظاهرا وجود نوعی سم که مورد پذیرش این کشور نیست موجب توقف واردات فلفل از ایران شده است. به هر ترتیب تاکنون هم تکلیف فلفل‌های صادراتی ایران در روسیه مشخص نشده است.پیگیری جریان صادرات ایران به روسیه و همچنین وضعیت فلفل‌های صادراتی از گمرک ایران این حکایت داشت که روند صادراتی متوقف نشده و آمار تردد کامیون‌ها و ارسال کالا به سمت آستارا یا بنادری که از کانال آن صادرات به روسیه انجام می‌شود، نشان‌دهنده ادامه روال قبلی در همین مدت اخیر نیز است. اما فعلا پذیرش فلفل‌های ایرانی با اختلاف نظر مواجه است که مسوولان دو طرف در حال رایزنی برای برطرف شدن این مشکل هستند. براساس آمار گمرک، درهفت ماهه امسال، ایران در مجموع 81.86 هزار تن به ارزش 29.1 میلیون دلار فلفل صادر کرده که از این رقم 38.9 هزار تن به ارزش 17 میلیون دلار به روسیه صادر شده است. طبق این گزارش، در سال گذشته نیز مجموع فلفل صادر شده از ایران 144.5 هزار تن به ارزش بیش از 51.1 میلیون دلار بوده که از آن حدود 47.5 هزار تن به ارزش 22.2 میلیون دلار به روسیه است که نشان می‌دهد حدود 44 درصد فلفل ایران به روسیه صادر شده است. البته این مساله پیشتر در مورد محموله هندوانه و کشمشی که به دیگر بازارها صادر شده بود، نیز تکرار شده بود.

چرا فلفل‌ها برگشت خورد؟

درباره چند وچون ماجرای محصولات مرجوعی با رییس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران گفت‌وگو کردیم. کاوه زرگران، ماجرای صادراتی‌ها برگشتی را طور دیگری روایت می‌کند و به «تعادل» می‌گوید: بخش مسوول در قرنطینه نباتات روسیه 6 ماه پیش از وقوع این ماجرا، طی نامه‌ای رسمی به ایران، نسبت به وجود سموم باقی‌مانده در محصولات صادراتی ایران و رعایت استانداردهای بازار این کشور، تذکر داده بود، اما این هشدار در ایران و از سوی نهادهای مسوول از جمله وزارت جهاد کشاورزی، مورد توجه قرار نگرفت. به گفته او، پس از ممنوعیت ورود فلفل صادراتی ایران به روسیه، حدود 37 کامیون حامل این‌بار صادراتی از مرز داغستان برگشت داده شد، که منجر به بروز مشکلات عدیده‌ای برای کشاورزان و صاحبان گلخانه‌های کشت و تولید فلفل دلمه‌ای در داخل کشور شده‌ و این در حالی است که بازار صادراتی جایگزینی نیز برای فلفل ایران فعلا وجود ندارد. زرگران با بیان اینکه در دنیا محصولات کشاورزی دارای کد رهگیری هستند تا قابل ردگیری باشند، اظهار می‌کند که وزارت بهداشت محصولات باغی و کشاورزی را در سطح شبکه توزیع پایش نمی‌کند. او معتقد است که با این کدگذاری محصولات کشاورزی، مسیر توزیع هر محصول کاملاً مشخص است و اگر مشکلی پیش‌اید، به سرعت از سطح بازار جمع‌آوری خواهد شد، در حالی که اکنون در ایران چنین شرایطی دیده نمی‌شود و این طور است که هر ساله، تعداد زیادی از محموله‌های صادراتی ایران در کالاهای مختلف کشاورزی با مخاطراتی همراه است؛ به‌طوری‌که یک روز اجازه ورود فلفل ایرانی را نمی‌دهند و روز دیگر جلوی واردات سیب را می‌گیرند. زرگران تاکید می‌کند که متولیان صادراتی هم مکلفند که قوانین مرتبط با صادرات هر محصولی را در کشورهای هدف صادراتی به صادرکنندگان اطلاع‌رسانی کنند و این اطلاعات را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند تا از این موضوع زیانی متوجه تولیدکنندگان و صادرکنندگان نگردد.

سیب‌زمینی‌ها هم برگشتند

اما چندی پیش هم خبری از بازگشت 3 هزار و 500 تن «سیب‌زمینی» وارداتی از ایران و پاکستان از سوی دولت ازبکستان منتشر شد که مقامات این کشور، مرجوع کردن این محصول را به دلیل وجود آلودگی خطرناک عنوان کردند. البته بخشی از سیب‌زمینی‌ها از سوی ازبکستان معدوم شد و مقامات این کشور هشدار دادند که در صورت تکرار این اتفاق، واردات سیب‌زمینی از ایران و پاکستان را به‌طور کلی ممنوع خواهند کرد. علاوه‌بر این، کشور عراق هر ساله سیب‌‌زمینی مورد نیاز و کمبود داخلی خود را از بازار ایران تامین می‌کرد، اما طی سه سال اخیر به دلیل بالا‌بودن میزان مصرف سموم و کودهای شیمیایی و باقی‌مانده نیترات در این محصول، از واردات سیب‌‌زمینی از ایران خودداری می‌کند. این در حالی است که معاون امور تولیدات گیاهی وزارت کشاورزی تاکید دارد که کشور عراق تنها به دلیل حمایت از تولید داخل خود، از واردات این محصول جلوگیری می‌کند. قائمیان، معاون قرنطینه و بهداشت گیاهی سازمان حفظ نباتات کشور هم بازگشت سیب‌زمینی‌های ایرانی از ازبکستان را نپذیرفته بود و آن را تکذیب کرده بود. حال آنکه عراقی‌ها در این مدت سیب‌زمینی موردنیاز خود را از کشورهای دیگر تامین می‌کنند.

کیوی‌ها چرا عودت داده شد؟

چند روزی است که پای «کیوی» هم به پرونده برگشت محصولات صادراتی ایران باز شده است.

آنطور که در خبرها آمده است، امارات محموله 20 تنی کیوی را پس فرستاد. پیش این نیز یک محموله کیوی از بنادر بندرعباس به مقصد هندوستان صادر شده بود که از سوی کشور مقصد مرجوع شد. صدرالدین نیاورانی نایب‌رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی عنوان کرده که سازمان حفظ نباتات و قرنطینه هندوستان به علت وجود ذرات سفید روی پوست کیوی که اصطلاحا سفیدک می‌گویند، کیوی ایران را تایید نکرد. در همین حال رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفته است که در دو، سه سال گذشته عده‌ای از باغداران از هورمون‌هایی به نام «داوینچی» که به صورت قاچاق از ترکیه وارد شده، استفاده کردند که احتمال دارد باقیمانده آن در کیوی مشکل ایجاد کند. نورانی در پاسخ به اینکه چه سازمانی مسوول نظارت بر سلامت محصولات صادراتی است، نیز عنوان کرده که سازمان حفظ نباتات درباره بیماری و آفت محصولات اعلام نظر می‌کند و گواهی صادر می‌کند و سازمان غذا و دارو و سازمان استاندارد ایران سلامت و آنالیز را مورد بررسی می‌دهد که در صورت سلامت آن گواهی عدم باقیمانده سموم صادر می‌کند و تا به امروز کشور هند این گواهی را از صادرکنندگان ایران درخواست نکرده و به یک‌باره اطلاعیه صادر کرده و کیوی ایران را برگشت داده است. اما سعیدی، مدیر گمرک بندر شهید باهنر بندرعباس به تازگی درباره برگشت محموله‌های کیوی گفته است که این‌بار از شهرهای شمالی کشور به مقصد امارات متحده عربی بارگیری شده بود و به علت صادر نشدن گواهی قرنطینه برگشت خورد. در این میان، مدیرکل ارزیابی کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی درباره برگشت این محصولات کشاورزی و پاسخ به چرایی استاندارد نبودن کالاهای صادراتی، در اظهاراتی گفته که محصولات کشاورزی مشمول مقررات استاندارد اجباری نیست و سازمان ملی استاندارد نظارتی بر آنها ندارد. به گفته مهدی علیپور، فقط برای صادرات 6 قلم «خشکبار شامل پسته، کشمش، خرما، زعفران، زیره و برگ زرد آلو» دریافت گواهی استاندارد اجباری است، که در حال حاضر بیشتر بحث صادرات فلفل دلمه‌ای به روسیه مطرح است که مشمول استاندارد اجباری نیست.

تازه‌ترین آمار صادرات برگشتی

حال براساس جدیدترین آمار گمرک، محصولات غذایی که جزو گروه یک تا چهار شامل «محصولات کشاورزی، شیلاتی، دامی، میوه، صیفی، غذا» می‌شود، در هشت ماه ابتدایی سال جاری از محصولات صادر شده در این گروه‌ها، از 9 کشور برگشت صادرات به ایران ثبت شده است. بنابر آماری که لطیفی سخنگوی گمرک به «تعادل» اعلام کرده، میزان این برگشتی‌ها در هشت ماهه امسال 14هزار و 96تن به ارزش 9میلیون و 190هزار و 63دلار بوده است. جزییات آمار اعلامی گمرک نشان می‌دهد، «روسیه» که سرلیست این گروه قرار دارد، 11هزار و 132تن محصول ایرانی به ارزش 3میلیون و 298هزار دلار را بازگشت داده است و میزان کالاهای برگشتی از «امارات متحده عربی» هم 688تن به ارزش دو میلیون و 456هزار دلار عنوان شده است. «ترکمنستان» نیز 501تن به ارزش یک میلیون و 292 هزار دلار از محصولات ایرانی را پذیرش نکرده و بازگشت داده است. بنابر آمارها، «ترکیه» هم جزو آن دسته از کشورهایی است که محموله‌های صادرات کشاورزی ایران را عودت داده که میزان آن 784تن و 622کیلوگرم به ارزش 998هزار و 425 دلار اعلام شده است. «افغانستان» هم در مدت یاده شده، 715تن و 860کیلوگرم به ارزش 478هزار و 699 دلار از محصولات صادراتی ایران را بازگشت داده است. «عراق» که از مهم‌ترین بازارهای صادراتی ایران به شمار می‌رود، نیز اقدام به بازگرداندن، 147تن و 548کیلوگرم محصول ایرانی به ارزش 352هزار و 448دلار در مدت یاده شده کرده است. اما از جمله کشورهای اروپایی که محصولات ایرانی را عودت داده، می‌توان به «اسپانیا» اشاره کرد که 64تن و 330کیلوگرم به ارزش 196هزار و 119دلار از محموله صادراتی کشورمان را پذیرش نشده و مرجوع کرده است.

«بلاروس» هم جزو کشورهایی است که 35تن و 765کیلوگرم کالا به ارزش 85هزار و 423دلار را به ایران پس فرستاده است. در نهایت نام آذربایجان هم در لیست کشورهایی است که محصولات کشاورزی ایران را مرجوع کرده‌اند، دیده می‌شود. به‌طوریکه این کشور 26تن و 352کیلوگرم محصول ایرانی را به ارزش 30هزار و 601 دلار پذیرش نکرده و پس فرستاده است. با نگاهی به روند آماری و وضعیت برگشتی محموله‌های صادراتی ایران، به نظر می‌رسد، در صورتیکه تغییرات لازم در سیاست‌های صادراتی این محصولات اجرایی نشود، صادرکنندگان ایرانی در آینده باچالش‌های جدی‌تری مواجه شوند.

حال چه باید کرد؟

در همین راستا، رییس اتاق بازرگانی ایران و روسیه درباره برگشت محموله‌های صادراتی از جمله فلفل ایران از روسیه به دلیل مشکلاتی که در سموم آنها وجود داشت، به «تعادل» می‌گوید: تداوم صادرات محصولات کشاورزی به اعضای اوراسیا را با ابهام‌هایی مواجه کرده است. هادی تیزهوش تابان با اشاره به نامه‌ایی که خطاب به محمد جواد عسگری رییس کمیسیون کشاورزی مجلس نوشته شده، توضیح می‌دهد که از او خواسته که برخی سیاست‌های کلان عرصه کشاورزی را تغییر دهد و به این ترتیب خطر از بین رفتن بازارهای صادراتی این بخش کاهش یابد.

در نامه مذکور که در اختیار «تعادل» قرار گرفته، آمده است: «با عنایت به مشکلات پیش آمده برای صادرات محصولات کشاورزی ایران به روسیه و به‌طور خاص فلفل دلمه‌ای، به استحضار می‌رساند که دغدغه بخش خصوصی، استانداردسازی صادرات محصولات کشاورزی و بهبود کیفی آن است که متاسفانه با بی‌توجهی مسوولان، خسارت جبران‌ناپذیری این بخش را تهدید می‌کند.» در این نامه از نمایندگان مجلس خواسته شده که اقداماتی را در 6 بخش پیگیری کنند.

موضوع نخست توجه به حضور قدرتمند رقبا به خصوص ترکیه در امر تجارت فلفل است که نمایندگان بخش خصوصی اعلام کرده‌اند در صورت پیگیری نشدن اولویت‌ها، حفظ این بازار را با مشکل مواجه خواهد کرد. «استانداردسازی محصولات صادراتی و حمل و نقل آنها»، «برخورد با مدیرانی که ترک فعل کرده‌اند»، «واگذاری مسوولیت سیاست‌های اجرایی به بخش خصوصی» و «افزایش کیفیت محصولات و تخصصی شدن مزارع و باغات» از د دیگر است که از سوی بخش خصوصی خطاب به نمایندگان مجلس مطرح شده است. اعضای اتاق همچنین اعلام آمادگی کردند که در جلسات همفکری دستگاه‌های تصمیم‌گیر، آمارهای دقیق از آنچه که رخ داده و برنامه‌های خود برای آینده را ارایه کنند. تیزهوش تابان در عین حال تاکید می‌کند که اگر اقدامات لازم برای حفظ بازارهای صادراتی محصولات کشاورزی ایران انجام نشود، رقبا بازار را از کشور خواهند گرفت. هر چند گفته شده، قرار است با رایزنی‌های مختلف، مشکل صادرات این محصول به روسیه رفع شود، اما در روز‌های اخیر، اخبار مختلف درباره بازگشت داده شدن محصولات کشاورزی به گوش می‌رسد؛ از سیب‌زمینی صادراتی به ازبکستان و کیوی صادراتی به هندوستان.