یک کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با «اعتمادآنلاین» پاسخ داد:
آتش‌سوزی تالاب‌ها؛ علل و راهکارها
تصرف اراضی تالابی و انتقام‌جویی جوامع محلی مهم‌ترین دلایل آتش‌سوزی تالاب‌ها هستند
تالاب انزلی ساعت ۲۰ دقیقه بامداد روز جمعه، یازدهم شهریورماه، طعمه حریق شد و حدوداً ۱۹ ساعت بعد این آتش خاموش شد. این آتش البته در ساعات بعد دوباره شعله‌ور شد که با تلاش نیروهای امدادی و آتش‌نشانی مهار شد.
غزل لطفی- تالاب انزلی ساعت ۲۰ دقیقه بامداد روز جمعه، یازدهم شهریورماه، طعمه حریق شد و حدوداً ۱۹ ساعت بعد این آتش خاموش شد. این آتش البته در ساعات بعد دوباره شعله‌ور شد که با تلاش نیروهای امدادی و آتش‌نشانی مهار شد. وسعت این آتش‌سوزی عمدی، بنا بر گفته محمد پورخوش‌سعادت، فرماندار بندرانزلی، ۴۰ هکتار بود که با توجه به باتلاقی بودن مسیر و عدم دسترسی انسانی و خودرویی، برای اطفای حریق از بالگرد استفاده شد.
مهم‌ترین انگیزه از برافروختن تعمدی آتش در تالاب انزلی، تصرف زمین و الحاق آن به زمین‌های کشاورزی است که بررسی علل این اتفاق و ارائه راهکارهایی به جهت جلوگیری از آن می‌تواند به پیشگیری از اتفاقات بعدی کمک کند. به همین سبب گفت‌و‌گویی با دکتر محمد دهدار، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد لاهیجان و دکترای محیط‌زیست، داشتیم تا علل این‌گونه حوادث را بررسی کنیم.
دهدار گفت: از زمان پیدایش و شکل‌گیری رویشگاه‌های گیاهی در کره زمین، آتش، یار دیرین اکوسیستم‌ها بوده و به عبارت ساده‌تر هر جا گیاهی (ماده آلی) باشد احتمال وقوع آتش‌سوزی هم هست، زیرا در فرایند آتش‌سوزی هم پوشانی سه عنصر ماده قابل سوختن، اکسیژن و گرما ضروری است و در جنگل‌ها، علفزارها (مراتع) و تالاب‌ها ماده آلی یا همان ماده قابل اشتعال و سوختن به وفور پیدا می‌شود، اکسیژن هم عنصری فراوان و فراهم بوده و شرط افزایش دما جهت وقوع احتراق عنصر تعیین‌کننده اکوسیستم‌ها است و این امر در مناطق خشک و گرم و یا فصول گرم در مناطق معتدل امری رایج است.
او ادامه داد: اصولاً آتش و آتش‌سوزی به عنوان جزئی از فرایندهای طبیعت به خودی خود نه خوب است و نه بد و در همه آتش‌سوزی‌ها گروهی سود کرده و گروهی دیگر متضرر می‌شوند. در فرآیند تکامل انسان نیز آتش نقش کلیدی داشته و همواره آتش برای اهداف زیر مورد استفاده قرار می‌گرفته است: تسهیل شکار حیوانات، حاصلخیز کردن مزارع، حذف علف‌های هرز، کنترل حشرات، بهبود چرای دام و.... حتی امروزه استفاده از آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده و تجویزشده در مدیریت منابع طبیعی امری رایج است و از این طریق جلوی آتش‌سوزی‌های بزرگ‌تر و غیرقابل کنترل آتی گرفته می‌شود. اما زمانی که آتش به طور ناخواسته با منافع انسانی در تضاد باشد منفی قلمداد شده و جلوگیری و کنترل آتش‌سوزی‌های ناخواسته جزء اولویت‌هاست.
این کارشناس محیط‌زیست گفت: تالاب‌ها گرچه طیف وسیعی از اکوسیستم‌ها (اعم از طبیعی یا انسانی) را در بر می‌گیرند اما تالاب‌های طبیعی در فرآیند توالی و تکامل خود مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذراند و در مراحل اولیه توالی (مزوتروف) به دلیل کمبود پوشش گیاهی بروز آتش‌سوزی در آنها امری نادر است، اما تالاب‌های یوتروف و دیستروف که پوشش گیاهان آبزی (بن در آب، شناور متصل به بستر) و گیاهان چوبی در آنها غالب است در فصول خشک سال مستعد آتش‌سوزی هستند و تراکم زیاد گیاهانی همچون نی و لویی سرعت انتشار آتش را دامن می‌زند.
او تاکید کرد: گرچه آتش‌سوزی‌های طبیعی در تالاب‌ها عمدتاً ناشی از وقوع صاعقه محتمل است، ولی در تمامی آتش‌سوزی‌های رخ داده در تالاب‌های کشور اعم از پریشان، شادگان، میانکاله، امیرکلایه، انزلی و... رد پای انسان به چشم می‌خورد. آتش به جا مانده از فعالیت‌های گردشگری و آتش زدن بقایای گیاهی مزارع نزدیک تالاب‌ها گرچه دو عامل غیر عمدی آتش‌سوزی تالاب‌ها به شمار می‌روند، ولی مهم‌ترین علت آتش‌سوزی پوشش گیاهی تالابی امید به تصرف اراضی تالابی و بعضاً انتقام‌جویی جوامع محلی است. در تالاب‌های بین المللی همچون انزلی، بوجاق، امیرکلایه و... به دلیل برخورداری از پشتوانه قانونی حفاظت مخصوصاً زمانی که با یکی از مناطق حفاظت شده نیز همپوشانی داشته باشند قاعدتاً پوشش گیاهی متراکم‌تر بوده و بیشتر مستعد آتش‌سوزی هستند و به واسطه تمرکز جوامع محلی به منظور برخورداری از کالاها و خدمات اکوسیستم اعم از ماهی، پرنده، آب، گیاه و... تنش‌های انسانی بیشتر است و چنانچه امکان تصرف اراضی تالابی در حاشیه‌ها وجود داشته باشد سرعت تخریب، تغییر کاربری اراضی تالابی و در نهایت فروپاشی تالاب بیشتر است.
او گفت: متاسفانه مرز اغلب تالاب‌ها روی نقشه تعریف شده است و روی زمین مرزها مشخص نشده و یا استحکام خود را از دست داده‌اند و صرف وجود آب نمی‌توان مرزی برای تالاب قائل شد، از این‌رو اولین گام برای جلوگیری از آتش‌سوزی و سایر تنش‌های انسانی تعیین مرز با سازه‌های مشخص (تیرهای بتنی و...)، قانونی و قابل شناسایی برای مردم است تا در کنار پشتوانه قانونی جلوی تصرف گرفته و نصب این تیرها در مناطقی که سابقه آتش‌سوزی دارند اولویت داشته تا مانعی برای تصرف اراضی تخریب شده شود.
دهدار با اشاره به اینکه «تهیه بانک اطلاعاتی کاربری اراضی زمین‌های همجوار پوشش گیاهی تالابی متراکم و مستعد آتش‌سوزی راهی برای شناسایی و کنترل آتش‌سوزی است» ادامه داد: در این راستا پایش منظم مرزها با پیمایش و یا با استفاده از پهپادها نقش بزرگی در جلوگیری از آتش‌سوزی دارد. از سویی دیگر ایجاد آتش‌بر یکی از موثرترین روش‌های کنترل آتش‌سوزی است که در مناطق مستعد آتش‌سوزی نوارهایی به عرض دو تا سه برابر ارتفاع پوشش گیاهی گیاهان می‌شود و این امر جلوی سرایت آتش به سایر نقاط را می‌گیرد. از سویی دیگر کمبود تجهیزات آتش‌نشانی یک از مهم‌ترین عوامل کنترل ناکارآمد گسترش آتش به شمار می‌رود و تجهیز پاسگاه‌های محیط‌بانی به تجهیزات سنگین و سبک الزامی است. در کنار همه عوامل سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مادامی که مشارکت جوامع محلی در جلوگیری و کنترل آتش‌سوزی وجود نداشته باشد.»
او در پایان گفت: تکرار چنین حوادثی اجتناب‌ناپذیر است و آموزش ذی‌نفعان محلی با ارزش‌ها و خدمات تالاب‌ها و پیامدهای منفی تغییرات تالاب‌ها در کنار پشتوانه قانونی و حفاظت فیزیکی امری ضروری است و این زمانی اتفاق می‌افتد که مردم اراضی ملی را نیز همچون اراضی شخصی خویش دوست بدارند و در حفظ و نگهداری آنها احساس مسئولیت کرده و کوشا باشند.
دیدگاه تان را بنویسید