آتش وعده برای بازسازی میدان حسن‌آباد تهران خاموش شد/ نماینده شورای شهر تهران: کرونا علت تاخیر در بازسازی میدان حسن‌آباد بود

اعتمادآنلاین| ‌ شهر بیدار شده و زندگی عادی هر روزه را شروع کرده. هیاهوی میدان هم آغاز شده، همه‌ چیز عادی است. رفت و آمد موتوسیکلت‌ها، تراکم تاکسی‌های زرد و سبز و مغازه‌هایی که یکی یکی کرکره را بالا می‌دهند و کسب را آغاز می‌کنند.

به گزارش روزنامه اعتماد، حتی بنر چند ده متری با نقش «روزگار دور میدان» که روی دیوارهای دود گرفته و سیاه را پوشانده و حالا زیر آفتاب و باد و باران رنگ باخته هم دیگر برای میدان عادی شده.

بنری که دو سال پیش و درست فردای آتش‌سوزی در محل حادثه نصب شد تا سیاهی‌ها را بپوشاند و وضعیت بنا را از چشم مردم دور نگه دارد.

بنری که قرار بود 6 ماه روی داربست‌ها بماند تا زخم میدان تاریخی تهران در پناهش ترمیم شود. اما حالا دو سال است که در ضلع شمال‌غربی میدان حسن‌آباد جا خوش کرده و ماندگار شده.

بنری که شهرداری تهران روی زخم سوخته میدان کشیده حالا رنگ باخته و بخشی از هویت میدان شده. کسی نمی‌داند در پس این نقاشی چه خبر است؟ تا کی قرار است این قاب که هر روز کج و معوج می‌شود، مهمان میدان باشد؟

سرکشی برای دیدن وضعیت داخلی بنا بی‌فایده است. تمام بنا حسابی و با دقت محصور شده اما در کنار جای خالی گنبدها در کنار ورودی ایستگاه 1 آتش‌نشانی، دیوارها و نرده‌های دودزده و قاب خالی پنجره‌ها و نایلون آبی رنگی که مذبوحانه تلاش کرده تا این زخم دو ساله را که مرهمی بر آن گذاشته نشده، بپوشاند، خود را به رخ می‌کشد.

از خیابان راهی به تماشای درون آن نیست اما نشانه‌ها می‌گویند حال بنا با حال و روزی که در تیر ماه 98 داشت، فرق چندانی ندارد.

تلاش‌ها و سماجت‌های خبرنگارانه هم کارساز نیست و دری را به فضای داخلی باز نمی‌کند. آنچه از درز میان کانکس‌های چیده شده در اطراف بنا پیداست، آجرهای عریان است و دیوارهایی که هر چه دارند، نشانی از مرمت یا حتی تلاشی برای مرمت و بازسازی در آنها دیده نمی‌شود.

جای دو گنبد دو طرف بنا هنوز خالی است و برای دودزدگی دیوارهای اطراف هم اقدامی صورت نگرفته است. در یک کانکس مهندسان مشاور و ناظر پروژه نشسته‌اند و پاسخ در مورد روند اجرای پروژه را منوط به مجوز کارفرما می‌کنند. کارفرمایی که خود نیز پاسخگو نیست.

کرونا؛ تعلل در اجرای پروژه و ...

شامگاه چهارشنبه 26 تیر ماه 1398 آژیر چند ایستگاه آتش‌نشانی تهران به صدا درآمد و آتش‌نشان‌های 7 مرکز را راهی ماموریت کرد؛ محل ماموریت: میدان حسن‌آباد، درست دیوار به دیوار ایستگاه 1 آتش‌نشانی تهران.

شعله‌ها در تاریکی از جداره‌های شمال‌غربی میدان زبانه می‌کشید و نگاه‌ها راهی جز تماشا و نگرانی نداشتند. آب بود که روی آتشی که به جان میدان تاریخی حسن‌آباد افتاده بود، ریخته می‌شد و تماشاچیان به این فکر می‌کردند که با این حجم از رطوبتی که به این بنای تاریخی وارد می‌شود، چیزی از بنا باقی خواهد ماند؟ آتش یکی از گنبدها را بلعید و گنبد دیگر را نیمه جان رها کرد تا مدتی بعد تخریب شود.

آن شب به طبقه فوقانی آسیب جدی وارد شد و میزان آبی که برای مهار آتش روی ساختمان ریخته شد، باعث تخریب سقف و شیروانی شد. همان شب نمایندگان شورا و مسوولان شهرداری و میراث‌ فرهنگی در محل حادثه حاضر شدند. آتش که فرو نشست، بازار وعده‌ها داغ بود. شهردار قول‌هایی داد و از بازسازی در اسرع وقت گفت.

شهردار منطقه 11 فردای روز حادثه اعلام کرد:«با دستور شهردار تهران در کمتر از 48 ساعت توسط سازمان زیباسازی و با مشارکت شهرداری، مرمت و بازسازی ضلع شمال‌غربی حسن‌آباد آغاز شد. بر اساس برنامه‌ریزی‌ها 6 ماه دیگر وضعیت این میدان به حالت قبلی بازخواهد گشت و 6 ماه بعد که از اینجا بازدید کنید شاهد وضعیت بسیار مطلوب این میدان و این بنای تاریخی خواهید بود».

حالا 4 تا شش ماه از آن 6 ماه وعده داده شده، گذشته و نه تنها هنوز وضعیت میدان به حالت قبل بازنگشته است که حتی کوچک‌ترین تغییر مشهودی هم در آن دیده نمی‌شود. حجت نظری، نماینده شورای شهر تهران می‌گوید علت این تاخیر، شیوع کرونا در کشور و به هم ریختن تمام برنامه‌هاست. کرونا اما 8 ماه بعد از حادثه حسن‌آباد وارد کشور شد.

آتش وعده‌ها و تلاش‌ها برای سامان دادن به زیباترین میدان تهران اما خیلی زود فرونشست و سرد شد. حالا که نزدیک به دو سال از تمام آن خبرها و وعده‌ها می‌گذرد، تن سوخته ضلع شمال‌غربی میدان حسن‌آباد هنوز اسیر داربست‌های فلزی است. هنوز جداره‌های اطراف بنا نشانه‌های آتش آن شب تابستانی را با خود دارد و کسی حتی دود سیاه آن شب را از چهره‌اش پاک نکرده است.

یک سال بعد از حادثه، شهردار تهران اعلام کرد:«تنها مرمت نمای این میدان برعهده شهرداری است اما بازسازی بخش پشتی آن به عهده بخش خصوصی است. مسابقه‌ای در این زمینه برگزار شده و نتایج آن نیز مشخص شده است».

مسابقه‌ای که پیروز حناچی از آن سخن می‌گوید در پی فراخوانی برگزار شد که پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با عنوان «طرح معماری و احیای ضلع شمال‌غربی میدان حسن‌آباد» منتشر کرد. آبان ماه 1398 اعلام شد، مرمت و بازسازی میدان حسن‌آباد به دانش‌آموختگان دانشگاه تهران واگذار شده است، مطالعات ابتدایی به پایان رسیده و طرح‌ها تهیه شده و مرمت و بازسازی یک سال به طول خواهد انجامید. حالا اردیبهشت 1400 است.

اجرای پروژه مرمت و بازسازی

میدان حسن‌آباد آنقدر کند و با تاخیر پیش رفت که شهریور ماه 1398 زهرا نژادبهرام؛ عضو هیات رییسه شورای شهر تهران در یکی از جلسات شورا به شهردار تهران بابت تاخیر در روند بازسازی میدان حسن‌آباد تهران تذکر داد و گفت:«بیش از 13 ماه از این حادثه می‌گذرد و انتظار مردم تهران برای برداشتن بنرهای نصب ‌شده مقابل دیوارهای سوخته و آسیب‌دیده و مرمت بناهای تخریب شده به پایان رسیده است. این در حالی است که برای مرمت و نوسازی بخش حادثه‌ دیده حتی از دفتر ریاست‌جمهوری هم دستوراتی صادر شد که حکایت از اهمیت این بنای تاریخی داشت و همه انتظار داشتند با توجه به این تاکیدات، روند مرمت میدان و تغییر کاربری ملک آتش‌ گرفته با سرعت بیشتری دنبال شود».

و این انتظار همچنان ادامه دارد. نژادبهرام حدود 9 ماه بعد از تذکری که در صحن شورا به شهردار تهران داد می‌گوید بعد از آن تذکر، گزارشی از روند اجرای پروژه به شورا ارایه شد مبنی بر اینکه بخش آسیب‌دیده در اختیار پیمانکار گذاشته شده و به دلیل اینکه اطراف محل اجرای پروژه پوشیده شده است، پیشرفت پروژه قابل رویت نیست.

چند ماه پیش از آنکه آتش به جان حسن‌آباد بیفتد، کلیسای تاریخی نوتردام در فرانسه، نگاه‌های نگران دنیا را با یک آتش‌سوزی گسترده که منجر به تخریب بخشی از این بنا شد به سوی خود جلب کرد.

برخورد مسوولان دو کشور با یک حادثه مشابه در دو بنا- با درجات مختلف قدمت و اهمیت- نکاتی را یادآور می‌شود. مرمت و بازسازی نوتردام نه تنها با سرعت که به شکل مستمر پیش رفت.

در هر مرحله مسوولان این بنا گزارش‌ پیشرفت پروژه مرمت را در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند. تصاویر مربوط به پیشرفت پروژه مرمت در بازه‌های زمانی مختلف به همراه توضیحات کارشناسی در رسانه‌های عمومی منتشر می‌شود.

نوتردام، دو سال بعد از حادثه خود را برای پذیرش گردشگران آماده می‌کند. در بنای سوخته میدان حسن‌آباد که در دو سال گذشته تقریبا هیچ اقدام مشهودی برای بهبود وضعیت آن صورت نگرفته، درها به روی رسانه‌ها و افکار عمومی بسته است و در عین حال هیچ گونه توضیح شفافی از سوی مسوولان به رسانه‌ها ارایه نمی‌شود.

وقتی بنایی واجد ارزش در یکی از پرترددترین میدان‌های شهر پس از یک حادثه اینگونه فراموش می‌شود، آن را از نگاه‌ها پنهان می‌کنند و کسی حاضر به توضیح درباره وضعیت آن نیست، سرنوشت بناهای مهجور، ارزشمند و آسیب‌دیده چه خواهد بود؟

کاربری‌های نامتعارف و آتش ‌سوزی در بناهای تاریخی

آتش‌سوزی در میدان حسن‌آباد علاوه بر تخریب زیباترین و یکی از اصیل‌ترین میدان‌های شهر باعث طرح مواردی شد که توجه به آن در بسیاری از بناهای واجد ارزش شهر ضروری به نظر می‌رسد و آن، کاربری‌های نامتعارف- از جمله انبار- در بناهای ارزشمند و تاریخی است.

آنچه درباره علت آتش‌سوزی در میدان حسن‌آباد عنوان شد، شروع آتش از یک انبار ابزار و یراق‌آلات در ضلع شمال‌غربی بود.

عاملی که می‌تواند در بسیاری از بناهای قدیمی که در محدوده مناطق تجاری تهران کاربری انبار پیدا کرده‌اند، تکرار شود. استفاده نامتعارف از بناهایی که ارزش تاریخی و هویتی برای شهر دارند، موضوعی است که هنوز هم نتوانسته در میان برنامه‌های بلندمدت مدیران شهری جای خود را باز کند.

به گفته حجت نظری، عضو شورای شهر تهران، هنوز پایشی برای تهیه آماری از این بناها صورت نگرفته و کسی نمی‌داند چند بنای ارزشمند با کاربری انبار به مثابه یک بمب ساعتی شبیه به میدان حسن آباد، در محدوده بازار تهران در معرض خطر آتش‌سوزی قرار دارند.

وقتی آماری نباشد، طبیعی است که برنامه‌ای هم برای رسیدگی به این بناها در دستور کار هیچ کدام از سازمان‌های متولی نخواهد بود.

کاهش واحدهای مسکونی در منطقه بازار در سال‌های اخیر موجب افزایش موارد تغییر کاربری به انبار در بناهایی شده که پیش از این کاربری مسکونی داشتند.

تهدیدات جدی انبارداری در منطقه بازار موضوعی است که بارها از سوی کارشناسان حوزه شهر و میراث‌ فرهنگی مطرح شده اما هنوز از سوی مدیران به عنوان یک ضرورت به آن پرداخته نمی‌شود.

بازار تهران هر روز از واحدهای مسکونی خالی و بیشتر کاربری تجاری پیدا کرده است و همین موضوع لزوم ساماندهی و ایمن‌سازی بناهای این محدوده از پایتخت را بیش از پیش نمایان می‌کند.

اما آنچه شاهد آن هستیم، بروز حادثه در مجموعه‌ای مثل میدان حسن‌آباد- که با وجود بروز آتش‌سوزی در آن هنوز هم بخشی از جداره‌های آن کاربری انبار دارند- عدم رسیدگی و بازسازی بنای آسیب‌دیده همچنین بی‌توجهی به وضعیت چنین بناهایی برای پیشگیری از اتفاقات مشابه است.

شهرداری تهران به ویژه در منطقه تاریخی، چند سالی است دست به انجام پروژه‌های بازسازی بناهای واجد ارزش زده و در تلاش برای احیای هویت تاریخی شهر است اما عدم توجه به خطری که چون یک بمب ساعتی در این محدوده از شهر، بناها، سرمایه و سلامت مردم را تهدید می‌کند با سیاست احیای هویت شهری که شهرداری تهران از آن دم می‌زند، همخوانی ندارد.

پس از آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد، طرح دستورالعملی با عنوان «بهره‌برداری از بناهای تاریخی» توسط میراث فرهنگی تهران تهیه شد، دستورالعملی که قرار بود، نوع کاربری بناهای تاریخی را مشخص کرده و کاربری‌های غیرمتعارف را در این بناها حذف کند.

امروز دو سال بعد از طرح این دستورالعمل نه تنها خبری از تعیین کاربری بناهای واجد ارزش شهر نیست که حتی مطالعه‌ای درباره اینکه چه تعداد بنای واجد ارزش با کاربری نامتعارف و نیازمند به رسیدگی در شهر وجود دارد هم صورت نگرفته است.

گویا این طرح هم مثل تمام وعده‌هایی که برای مرمت و بازسازی 6 ماهه میدان در رسانه‌ها منتشر شد به فراموشی سپرده شده است.

مردم از کنار بنرهایی که به تاریخ میدان دهن‌کجی می‌کنند، عبور می‌کنند. از کنار بنایی ارزشمند که بخشی از هویت شهری تهران است. بنایی زخم خورده که دو سال است در یک نایلون مصنوعی که نقشی از گذشته بنا را به نمایش گذاشته، پیچیده شده است.

بنایی که روزانه در معرض دید هزاران نفر است اما همچنان رخ در پس یک نقاشی رنگ و رفته برده و قدم گذاشتن به حریم آن برای افراد متفرقه ممنوع است.

در طول دو سال، تنها اقدام مشهودی که برای بنا انجام شده، آواربرداری و تخلیه نخاله‌ها و نصب بنر و داربست بوده است.

کسی هنوز نمی‌داند شمال غرب میدان تاریخی حسن‌آباد چه زمانی رخ از پس پرده بیرون خواهد آورد. همان طور که کسی نمی‌داند در دالان‌های تو در توی بازار تهران چند انبار مستعد حادثه وجود دارد.

همان طور که کسی نمی‌داند چند بنا شبیه خانه تاریخی «ایلچی» یا خانه «آیت‌الله بهبهانی» و صدها بنای دیگر که هر کدام بخشی از تاریخ پایتخت 200 ساله ایران را روایت می‌کنند، در بافت تاریخی تهران تبدیل به انبار واحدهای تجاری و محل دپوی نخاله‌های ساختمانی و... شده‌اند.

پی‌نوشت: متاسفانه به ‌رغم تلاش‌ها و پیگیری‌های ما برای انجام گفت‌وگو با مسوولان وزارت میراث ‌فرهنگی، اداره کل میراث‌ فرهنگی استان تهران و سازمان زیباسازی شهرداری تهران، هیچ‌یک از مدیران این نهادها- پس از اطلاع از موضوع گفت‌وگو- پاسخگوی سوالات نبودند تا در مورد اقدامات سازمان متبوع خود در این بنای ملی توضیحاتی ارایه کنند.

زهرا نژادبهرام عضو هیات رییسه شورای شهر تهران: برای مرمت و نوسازی بخش حادثه‌‌دیده میدان حسن‌آباد حتی از دفتر ریاست‌جمهوری هم دستوراتی صادر شد که حکایت از اهمیت این بنای تاریخی داشت و همه انتظار داشتند با توجه به این تاکیدات، روند مرمت میدان و تغییر کاربری ملک آتش‌ گرفته با سرعت بیشتری دنبال شود.

تهدیدات جدی انبارداری در منطقه بازار، موضوعی است که بارها از سوی کارشناسان حوزه شهر و میراث ‌فرهنگی مطرح شده اما هنوز به چشم یک ضرورت از سوی مدیران به آن پرداخته نمی‌شود.

بازار تهران هر روز از واحدهای مسکونی خالی و بیشتر کاربری تجاری پیدا کرده و همین موضوع لزوم ساماندهی و ایمن‌سازی بناهای این محدوده از پایتخت را بیش از پیش نمایان می‌کند.