واکسن ایرانی یا آب مقطر استریل‌شده؟ / «کیورواک» واکسن مورد قبول ایران برای خرید است؟
سه روز بعد از اولین نوبت تزریق واکسن ایرانی «کرونا»، شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و به خبرگزاری‌های خارج از کشور رسید با این مضمون که محلول تزریق شده به داوطلبان آزمایش واکسن ایرانی کرونا، واکسن اصلی نبوده، بلکه آب مقطر استریل شده بوده است.
اعتمادآنلاین| سه روز بعد از اولین نوبت تزریق واکسن ایرانی «کرونا»، شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و به خبرگزاری‌های خارج از کشور رسید با این مضمون که محلول تزریق شده به داوطلبان آزمایش واکسن ایرانی کرونا، واکسن اصلی نبوده، بلکه آب مقطر استریل شده بوده است. این شایعه که البته یکی از پیامدهای ضعف اطلاع‌رسانی و ناآگاهی بود، تا آنجا قوت گرفت که به سوژه روز «یورونیوز» هم تبدیل شد و این خبرگزاری خارج از کشور، این شایعه را به شکل یک پرسش، در اخبار روز خود قرار داد.
اما دلیل اصلی شکل‌گیری این شایعه می‌توانست این باشد که یکی از سه نفر داوطلبی که روز سه‌شنبه، برای تزریق نمونه انسانی واکسن ایرانی کرونا -از تولیدات شرکت داروسازی شفا؛ زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان امام- پیشقدم شدند، طیبه مخبر، دختر محمد مخبر، رییس این ستاد و مالک مجموعه داروسازی برکت بود که همین اتفاق و حضور فرزند یکی از چهره‌های سیاسی کشور در جایگاه داوطلب آزمایش حیاتی‌ترین واکسن در دست آزمایش در کشور، ذهنیت مردم را به سمت تجربه‌های ناخوشایند «آقازادگی» و بهره‌مندی «چهره‌ها» از «رانت» و سوءاستفاده از غفلت و بی‌خبری جامعه عمومی برد و البته زمینه بهره‌برداری خبری هم به خبرگزاری‌ها و شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور داد.
به همین دلیل هم بود که این شایعه، از زبان مردم کوچه و بازار به شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های ماهواره‌ای آن سوی مرزها هم رسید چنانکه در گزارش یورو نیوز هم، این نکته مورد اشاره قرار گرفته بود که «انتخاب خانم مخبر به عنوان یکی از داوطلبان قصد داشت حاوی این پیام عمومی باشد که سطح اطمینان از کارایی و اثربخشی واکسن ایرانی بسیار بالاست.»
بدبینی و بی‌اعتمادی مردم ایران به واکسن کرونای ساخت داخل یا حتی توقع آزمایش اولین نمونه‌های واکسن اهدایی «فایزر» بر مسوولان و مقامات کشور، در حالی است که مرداد امسال، ولادیمیر پوتین؛ رییس‌جمهوری روسیه همزمان با صدور دستور واکسیناسیون عمومی، اعلام کرد که دختر خودش، اولین داوطلب تزریق واکسن روسی کرونا بوده است. اواخر آذر امسال هم مایک پنس، معاون رییس‌جمهوری وقت امریکا و همسرش، همزمان با آغاز واکسیناسیون عمومی، داوطلب تزریق واکسن امریکایی کرونا شدند. در واقع، دو کشوری که در ایران هم به گونه‌ای نامحسوس، از رفتار چهره‌های آنها الگوبرداری شد، کشورهایی هستند که سطح اعتماد عمومی به دولت‌های‌شان، قابل توجه نیست اما با این حال، مشابه شایعاتی اینچنین را در آن کشورها شاهد نبودیم.
همه داوطلبان در ایران، واکسن نزدند
علاوه بر آنکه روز سه‌شنبه و همزمان با تزریق اولین نمونه‌های واکسن ایرانی کرونا به داوطلبان، مینو محرز، محقق پروژه تولید واکسن ایرانی کرونا در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، در توضیحات کامل و البته بسیار دیر و با تاخیر غیر قابل جبران، برای اذهان عمومی روشن کرده بود که مراحل تزریق اولین نمونه‌های آزمایشی واکسن همین است که روز سه‌شنبه اجرا شد. محرز گفته بود: «روش مطالعه کارآزمایی بالینی واکسن ایرانی کرونا، روش دوسوکور است که در این روش، یک دسته از داروهای تزریقی به افراد، واکسن اصلی است و یک دسته دیگر، پلاسبو (دارونما) است. پلاسبو، واکسن نیست و اثرات واکسن را ندارد و با این هدف استفاده می‌شود که جهت‌‌گیری خاصی در افراد مورد مطالعه و محققان ایجاد نشود و نتایج مطالعه بالینی، تحت تاثیر جهت‌‌گیری‌‌ها قرار نگیرد و تضاد منافع رخ ندهد. در تزریقی هم که روز سه‌شنبه بر سه داوطلب صورت گرفت، به افراد داوطلب گفته نشد که به کدام‌یک از آنها واکسن اصلی و به کدام‌یک از آنها دارونما تزریق شده که این روش، از ویژگی‌‌های مطالعه دوسوکور است و در این مطالعه، نتیجه تحقیق و کارآزمایی بالینی به دور از جهت‌‌گیری خواهد بود؛ همچنین قضاوت نتایج حاصل از مطالعه راحت‌‌تر خواهد بود.»
به دنبال انتشار این شایعات در فضای مجازی و شبکه‌های خبری خارج از کشور، مصطفی قانعی، رییس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا، در وبیناری که در فرهنگستان علوم پزشکی برگزار شد، توضیحات کاملی درباره پروژه تولید واکسن کرونا در دنیا ارایه کرد. قانعی، ضمن اعلام اینکه واکسن ایرانی کرونا تا 12 ماه آینده تولید خواهد شد، افزود: «در حال حاضر در دنیا بیش از 11 واکسن کرونا در فاز سه بالینی قرار دارد و دو واکسن فایزر و بایون تک و مدرنا هم در داخل امریکا و برخی کشورها تاییدیه گرفته‌اند. ایران نیز در فاز اول بالینی اولین واکسن کرونای خود قرار دارد.
در حال حاضر بیش از 171 مطالعه پیش بالینی در حوزه واکسن در دنیا در حال انجام است و 21 مطالعه در فاز یک، 22 مطالعه در فازهای یک و 2، سه مطالعه در فاز 2، 4 مطالعه در فازهای 2 و 3 و بیش از 11 مطالعه نیز در فاز 3 قرار دارد که اگر 100 مطالعه پیش بالینی وارد فاز سه بالینی شوند، حجم انبوهی از واکسن‌ساز‌ها را در سال آتی در دنیا خواهیم داشت که در تاریخ بشریت بی‌سابقه است که به این میزان واکسن‌ساز آن هم با تمرکز بر یک بیماری داشته باشیم. تمام واکسن‌ساز‌ها در دنیا بر 4 پایه کار می‌کنند.
برخی مجموعه‌ها بر پایه ویروس کامل (ویروس غیرفعال شده یا ضعیف شده) تعدادی بر پایه ناقل ویروسی (تکثیر شونده و غیرتکثیر شونده) بیش از 16 مجموعه بر پایه اسید نوکلئیک (DNA و RNA) و 20 مجموعه نیز بر پایه پروتئین پایه (زیرواحد پروتئینی و ذرات شبه ویروسی) فعالیت دارند. از بین مدل‌های راه یافته به فاز بالینی در دنیا، 16درصد تک‌دوز، 57درصد دو دوز و 2درصد نیز 3 دوز تزریق می‌شوند. از بین واکسن‌هایی که 2 دوز تزریق می‌شوند، 8درصد از آنها در فاصله 14 روز، 20درصد در فاصله 21 روز و 29درصد نیز در فاصله 28 روز باید تزریق شوند.
قیمت پایه واکسن مدرنا بین 25 تا 37 دلار است
تاکنون و از بین واکسن‌های کرونای تحت مطالعه، 5درصد به شکل خوراکی و 85درصد به صورت تزریقی استفاده می‌شوند. براساس منابع مجله نیچر، کشورهای امریکا، انگلستان، هند، نروژ، فرانسه، چک، هلند، بلژیک، چین، سوییس، ژاپن، روسیه و چند کشور دیگر و شرکت‌های آکسفورد-آسترازنکا، سانوفی-جی اس کی، نوواوکس، فایزر، جانسون‌اند جانسون/ جانسن، کیوروک، واکسارت، انستیتو سرم، باهارات، گاملیا، سینوفارم و چند شرکت دیگر، تولید‌کننده عمده واکسن در دنیا هستند و ایران نیز برنامه تولید انبوه واکسن توسط شرکت‌های داخلی را دارد چنانکه در پایگاه یونیسف، ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای تولید‌کننده واکسن مطرح شده است.» قانعی در توضیح میزان و دوزیج واکسن کرونای پیش‌فروش شده در دنیا گفت: «تاکنون شرکت آکسفورد-آسترازنکا حدود 3.2 میلیارد دوز، جانسون و جانسون حدود 1.3 میلیارد دوز، نواواکس حدود 1.4 میلیارد دوز، سانوفی/ جی‌اس‌کی حدود 1.23 میلیارد دوز، فایزر بیون تک حدود 1.3 میلیارد دوز، مدرنا حدود 780 میلیون دوز، سینوواک حدود 260 میلیون دوز، اسپوتنیک وی 340 میلیون دوز و شرکت کیوروک 410 میلیون دوز از واکسن خود را پیش‌فروش کرده‌اند. قیمت پایه واکسن‌های خارجی متفاوت است. به عنوان نمونه قیمت پایه واکسن مدرنا بین 25 تا 37 دلار، سینوواک 13 تا 29 دلار، سانوفی 10 دلار و آکسفورد-آسترازنکا 4 دلار است و سایر واکسن‌ها نیز قیمت پایه 10 تا 16 دلار گذاشته‌اند.»
به گفته قانعی، کشورها براساس نوع واکسن، میزان تولید و قیمت آن، واکسن مورد نیاز خود را انتخاب و تامین می‌کنند اما ایران حدود 3 تا 4 ماه از واکسن ساز‌های پیشرو دنیا عقب‌تر است، چون فعلا آزمایش بالینی واکسن ایرانی کرونا در فاز یک است در حالی که باقی تولید‌کنندگان، در فاز 3 هستند.
قانعی ضمن اشاره به اینکه تامین‌کننده مالی تمام تولید‌کنندگان واکسن در دنیا، دولت‌ها هستند که واکسن را پیش‌خرید کرده‌اند اما موسسات غیرانتفاعی و نهاد‌های خصوصی و غیردولتی نیز در این زمینه مشارکت دارند، در مورد سبد خرید کوواکس برای کشورهای فقیر یا درحال توسعه هم افزود: «سازمان جهانی بهداشت کشورها را براساس درآمد پایین، متوسط و پردرآمد تقسیم می‌کند. مجموعه کوواکس حدود 10درصد از واکسن‌های جهان را پیش‌خرید کرده، اما سایر کشورها به سهم خودشان نیز واکسن خریده‌اند. امریکا 14درصد، اتحادیه اروپا 21درصد، اندونزی 4.7درصد و برزیل 2.7درصد از واکسن‌های جهان را پیش‌خرید کرده‌اند. 700 میلیون دوز واکسن توسط کوواکس، یک و نیم میلیارد دوز توسط هند و سایر کشورها نیز مقدار‌های متفاوتی واکسن پیش‌خرید کرده‌اند.
در مجموع تاکنون 7 میلیارد و 250 میلیون دوز واکسن کرونا از تولید‌کنندگان واکسن پیش‌خرید شده است. پیش‌بینی می‌شود که در نیمه اول سال 2021 حدود 7.7 میلیارد دوز تقریبا معادل جمعیت دنیا، در نیمه دوم سال 2021، حدود 12 میلیارد دوز و در سال 2022 حدود 28 میلیارد دوز واکسن کرونا در دنیا تولید شود. شهریور یا سال آینده در همین زمان شاید مشکل تامین واکسن در کشور نداشته باشیم، بلکه احتمال مازاد واکسن در داخل کشور نیز وجود دارد.» قانعی به نکته جالبی هم در صحبت‌های خود اشاره کرد؛ اینکه چطور پیشرفت علم واکسن‌سازی، در بحران کرونا، موفقیتی نصیب تولید‌کنندگان واکسن کرده است: «به استناد مقاله اخیر در مقاله نیچر، سال 1880 در دنیا برای ساخت واکسن تیفویید اقداماتی شروع شد، اما 100 سال طول کشید تا واکسن آن ساخته شد. ساخت واکسن هپاتیت هم حدود 10 تا 15 سال طول کشید اما علم بشریت، توانمندی فناوری و مدل مصرف اورژانسی باعث شد تا کمتر از یک سال، واکسن کرونا ساخته شود که نشان‌دهنده توسعه ساخت واکسن در جهان امروز است.»
توضیح دیگر رییس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره تاییدیه‌های واکسن کرونا و روش و زمان تزریق واکسن‌ها بود که افزود: «برای تزریق واکسن، دو نوع تاییدیه داریم. یک نوع تایید مربوط به سازمان غذا و داروی امریکا و سایر کشورهای صاحب رگولاتوری در سطح ملی و محلی است. تقریبا همه واکسن‌هایی که تاکنون تاییدیه‌های محلی برای تزریق گرفته‌اند، در فاز سه بالینی هستند. شبهه‌هایی پیش‌آمده که به عنوان نمونه عربستان، امارات و بحرین، واکسن فایزر را خریداری کرده و به مردمش تزریق می‌کند در حالی که این تزریق با تاییدیه محلی انجام می‌شود نه با تاییدیه بین‌المللی. روز سه‌شنبه هم واکسن آکسفورد-آسترازنکا در انگلیس برای تزریق تاییدیه گرفت. تمام واکسن‌های موجود هنوز در مرحله فاز سه بالینی قرار دارند و مطالعه آنها تمام نشده، اما برخی آنها توانسته‌اند تاییدیه‌های محلی را بگیرند و تزریق را شروع کنند.»
واکسن کرونای کیورواک گزینه ایران است؟
قانعی همچنین در مورد تفاوت فرمولاسیون واکسن‌های ساخته شده که بر نحوه تزریق، حجم تولید، قیمت و حتی نحوه نگهداری آنها نیز تاثیر می‌گذارد هم گفت: «واکسن‌های فایزر بیون تک، مدرنا و کیورواک بر مبنای RNA ساخته شده‌اند که باید در دو دوز تزریق شوند، اما دمای نگهداری فایزر، منفی 70 و مدرنا منفی 20 درجه است، اما کیورواک در دمای یخچال قابل نگهداری است و احتمالا حدود 90 تا 95درصد موثر هستند. قیمت آنها بین 19 تا 37 دلار و ظرفیت تولید این شرکت‌ها به ترتیب 13 میلیارد، یک میلیارد و 300 میلیون دوز است. این واکسن‌ها نیاز به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده ویروس) ندارند، اما قبلا در انسان چنین واکسنی تزریق نشده و این واکسن‌ها تاییدیه FDA و محلی را نیز گرفته‌اند.واکسن‌های آکسفورد-آسترازنکا، جانسون و جانسون و گامالیا برمبنای وکتور‌های ویروسی تولید شده‌اند.
غیر از جانسون و جانسون، دو واکسن دیگر در دو دوز باید تزریق شوند و موثر بودن این واکسن‌ها حدود 90درصد ادعا شده است. زنجیره سرد این واکسن‌ها با دمای یخچال قابل قبول است. قیمت این واکسن‌ها بین 4 تا 10 دلار است. ظرفیت تولید آکسفورد-آسترازنکا حدود 3 میلیارد و دو واکسن دیگر یک میلیارد دوز تخمین زده می‌شود. این واکسن‌ها نیز نیاز به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده) ندارند و در انسان، قبلا کاربرد داشته‌اند و تاییدیه محلی را گرفته‌اند یا درحال اخذ هستند. واکسن‌های تولید شده بر پایه ویروس غیرفعال شده باید در دو دوز تزریق شوند و بالای 80درصد اثربخشی داشته‌اند. زنجیره سرد این واکسن‌ها، دمای یخچال است و قیمت آنها بین 13 تا 30 دلار است. این واکسن‌ها ظرفیت تولید دو میلیارد دوز را دارند و نیاز به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده) دارند و قبلا در انسان کاربرد داشته‌اند و فعلا دارای تاییدیه‌های محلی هستند. واکسن‌هایی که برمبنای پروتئین‌های پایه باید در دو دوز تزریق شوند. این واکسن‌ها باید در دمای یخچال نگهداری شوند و قیمت آنها بین 10 تا 21 دلار است و ظرفیت تولید آنها حدود 2.3 میلیارد دوز است. این واکسن‌ها هم نیاز به BSL3 (آزمایشگاه محدود شده) ندارند. آکسفورد-آسترازنکا هم اخیرا اعلام کرده وقتی بار اول، نصف دوز واکسن و بار دوم، دوز کامل واکسن را تزریق کرده، به مصونیت بالای 90درصد رسیده است.»
اما نکته دیگری که قانعی مورد اشاره قرار داد، «جنبش ضدواکسن» با قدمت بیش از 3 قرن در جهان بود. قانعی ضمن اشاره به وجود این جنبش‌ها که از 1796 در دنیا شکل گرفته، توضیح داد: «واکسن‌ها همیشه طرفدار نداشته‌اند و جنبش‌های ضد واکسن از سال 1796 در دنیا علیه آبله وجود داشته است. در ایران نیز در دوران امیرکبیر مشهور است که او در مقابل این رویکرد‌ها نسبت به تزریق واکسن به گریه افتاد. وقتی مجله لنست در سال 1998 مقاله‌ای نامعتبر چاپ و مطرح کرد که واکسن سرخک ممکن است موجب اوتیسم هم شود، گروه ضدواکسن ایجاد شد و سرخک در امریکا رو به افزایش رفت. در پاندمی کرونا نیز گروه‌های ضد واکسن کار خودشان را آغاز کرده‌اند و با توجه به اینکه وارد مجوز استفاده اضطراری شده‌ایم، توصیه این است که نقاط ابهام برطرف شود.
رگولاتور‌ها باید کاملا مرزشان را از سرمایه‌گذاران جدا کنند و به هیچ‌وجه دخالتی انجام نشود. رگولاتوری و کمیته‌های مشورتی باید شفاف باشند و اجازه ندهند که مانند قصد استفاده ابزاری ترامپ از واکسن در امریکا برای انتخابات، سیاست با علم درآمیخته شود.» بنا به اعلام قانعی، ایران هم از تولید داخلی، هم از واردات و هم از کوواکس و هم از تولید مشترک، واکسن مورد نیاز خود را تامین خواهد کرد علاوه بر آنکه در کشور، واکسن‌هایی با پلتفرم‌های مختلف و مشابه مدل واکسن‌ساز‌های بزرگ دنیا مانند مدرنا، سینوواک، آسترازنکا و پروتئین‌های نوترکیب در حال ساخت است ضمن آنکه چندین پروژه تحقیقاتی دیگر در حوزه ساخت واکسن به ویژه واکسن خوراکی کرونا نیز در حال انجام است.
منبع: اعتماد
دیدگاه تان را بنویسید