گزارشی از تغییر رویکرد مسئولان نسبت به فیلترینگ
دیدگاه‌هایی که در حال تغییر است؛ از نفی تا حمایت از «فضای مجازی»
«فضای مجازی یک فرصت است»؛ این کلیدواژه تازه‌ای است که این روزها از زبان بسیاری از مسئولان شنیده می‌شود، کلیدواژه‌ای که البته پس از سخنان اخیر رهبر انقلاب درباره ضرورت حضور فعال در «فضای مجازی» پررنگ‌تر شده است.
اعتمادآنلاین| مجتبی فتحی- رهبر معظم انقلاب چهارشنبه 19 دی‌ماه در سالروز قیام تاریخ‌ساز مردم قم در سال 1356 در دیدار هزاران نفر از مردم قم خاطرنشان کردند: «جوانان با هوشمندی، فضای مجازی را به ابزاری برای زدن تودهنی به دشمنان تبدیل کنند.»
این سخنان و تأکید ایشان درباره ضرورت توجه جدی به حضور فعال و هوشمندانه در فضای مجازی، سبب شد تا موج تازه حمایت از فضای مجازی شکل بگیرد؛ آن‌هم از سوی مسئولانی که پیش‌ازاین نگاه و رویکردی سلبی به این مسئله داشتند.
آن‌چنان‌که اگر پیش از این از تریبون‌های نماز جمعه بر مسدود و فیلتر کردن فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تأکید می‌شد در نماز جمعه این هفته، یکی از خطیبان، خواستار رفع فیلتر تلگرام شد تا به تعبیر رهبر انقلاب از آن برای تو دهنی زدن به دشمنان استفاده شود.
حمایت از رفع فیلتر تلگرام در تریبون نماز جمعه
محمدجواد باقری در خطبه‌های این هفته نماز جمعه بخش اسالم با اشاره به کارکرد‌های مثبت فضای مجازی و بیانات مقام معظم رهبری که «فضای مجازی می‌تواند ابزاری برای زدن بر دهان دشمنان باشد»، تصریح کرد: «فیلترینگ و محدود کردن فضای مجازی سبب خروج بسیاری از نیروهای ارزشی و انقلابی از پیام‌رسانی همچون تلگرام و حضور افسارگسیخته دشمنان در این میدان شده است.»
وی با بیان اینکه فیلتر کردن تلگرام جوانان آتش به اختیار در جنگ نرم را خلع سلاح کرد، ادامه داد: «تلگرام باید رفع فیلتر شود تا جوانان انقلابی با استفاده از همین فضا بر دهان دشمن بکوبند.»
باقری با اشاره به اینکه فیلترینگ یعنی بالا بردن دست‌ها به نشانه تسلیم و پاک کردن صورت‌مسئله بوده که یقیناً راه‌حل مشکل نیست، افزود: «کشوری که می‌تواند موشک‌های دوربرد و ماهواره بسازد قطعاً توانایی کنترل فضای مجازی را نیز دارد.»
امام‌جمعه اسالم با بیان اینکه دولت و متولیان امر فضای مجازی دستشان را از دکمه فیلترینگ بردارند، اظهار کرد: «با فیلتر کردن تلگرام مردم برای دسترسی به این پیام‌رسان به فیلترشکن روی آورده و نه‌تنها از تلگرام دست برنداشته‌اند بلکه دریچه‌ای نامحدود به فضای مجازی برای آن‌ها بازشده که مفاسد بیشتری به دنبال دارد.»
حمایت آیت‌الله جنتی از فضای مجازی
یک روز پیش از این سخنان نیز، آیت‌الله احمد جنتی، رئیس مجلس خبرگان رهبری در نشست مشترک هیئت‌رئیسه مجلس خبرگان در دور پنجم با کمیسیون‌های داخلی این مجلس؛ فضای مجازی را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: «می‌توانیم از تهدید فضای مجازی به نفع انقلاب و مردم استفاده کنیم.»
وی ادامه داد: «عمده چیزهایی که خدا خلق کرده، ماده اولیه است و باید دید دست چه کسی می‌افتد؛ شمشیر اگر دست علی بیفتد کفار را قتل‌عام می‌کند و اگر دست عمر بن عبدود باشد علیه انسان‌های خداپرست شمشیر می‌کشد.»
رئیس مجلس خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: «وقتی رادیو و تلویزیون آمده بود همه وحشت کردند که مبادا دین مردم از دست برود، ولی بعداً دیدند که بهترین استفاده‌ها را می‌توان از آن کرد؛ فضای مجازی نیز همین‌طور است؛ مطلعین معتقدند ما می‌توانیم به نفع انقلاب از آن استفاده کنیم.»
هرچند آیت‌الله احمد جنتی در سومین جلسه مشترک هیئت‌رئیسه مجلس خبرگان با کمیسیون‌های داخلی که ششم اسفندماه سال 1396 برگزار شد نظر متفاوتی درباره فضای مجازی داشت و در آن جلسه تأکید کرده بود: «فضای مجازی بلایی است که به جان ما افتاده است و اگر جلوی آن را می‌گرفتند کار به اینجا نمی‌رسید.»
بااین‌حال به نظر می‌رسد که سخنان اخیر مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی در آستانه جلسه مشترک پنجم هیئت‌رئیسه خبرگان با کمیسیون‌های داخلی بر نظرات سایر اعضای مجلس خبرگان نیز تأثیرگذار بود به‌طوری‌که در بیانیه پایانی این جلسه تأکید شد: «در اهمیت فضای مجازی و نقش آن در تمدن سازی ـ به تعبیر مقام معظم رهبری ـ تردیدی وجود ندارد. لذا از وزارت ارتباطات، شورای عالی فضای مجازی و همه دستگاه‌های ذی‌ربط انتظار می‌رود، به‌طور فعال در جهت ساماندهی این فضا و مقابله با ابتذال اخلاقی و جنگ روانی دشمن، چاره‌اندیشی نموده و برای بومی‌سازی آن و تقویت شبکه ملی اطلاعات و نیز رصد و مقابله با شبکه‌های معاند و غیراخلاقی، گامی اساسی بردارند.»
حضور حیاتی در فضای مجازی
در همین حال هم‌زمان پنجشنبه گذشته نیز جانشین فرمانده کل ارتش با اشاره به نقش بسیجیان در فضای مجازی گفت: حضور آن‌ها برای صیانت از نظام مقدس جمهوری اسلامی در فضای مجازی امری حیاتی و مهم است.
امیر سرتیپ محمدحسین دادرس جانشین فرمانده کل ارتش در دومین گردهمایی بسیجیان کوی‌های سازمان با رویکرد فضای مجازی که در مرکز پشتیبانی شهید فیض‌الله امانی برگزار شد، گفت: حضور بسیجیان برای صیانت از نظام مقدس جمهوری اسلامی در فضای مجازی امری حیاتی و مهم است.
تأکید بر فرصت دانستن فضای مجازی به‌جای تهدید خواندن آن، این امیدواری را به وجود آورده است که اجماعی در میان تصمیم گیران و تصمیم سازان در حال شکل‌گیری است که دیگر پاک کردن صورت‌مسئله را راهکار حل مسئله فضای مجازی نمی‌داند.
این در حالی است که اگر پیش‌ازاین به سخنان رهبری توجه بیشتری می‌شد شاید این اجماع خیلی زودتر از این شکل می‌گرفت. آنجا که ایشان می‌فرمایند: «فضای مجازی به‌اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد و عرصه فرهنگی عرصه جهاد است.» یا در جای دیگر کرده‌اند: «اگر از فضای مجازی غافل شویم اگر نیروهای مؤمن و انقلابی این میدان را خالی کنند مطمئناً ضربه خواهیم خورد.»
این مسئله‌ای است که متأسفانه بسیاری از حامیان تفکر مسدودسازی و فیلتر کردن فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به آن توجه نکرده‌اند. آن‌ها که تاکنون راهکار مقابله با تهدید فضای مجازی را فیلتر معرفی کرده‌اند، یا عدم کاهش کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه تلگرام را پس از فیلتر نمی‌بینند و یا روند رو به رشد استفاده از فیلترشکن‌ها را نادیده می‌گیرند. مسئله‌ای که منجر به خالی شدن فضای مجازی از دلسوزان و تبدیل شدن این فضا به یک تهدید شده است.
بر اساس آنچه محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بارها تأکید کرده است فیلترینگ در عصر کنونی جوابگوی خواسته‌های حامیان این تفکر نیست.
او معتقد است: «دسترسی شهروندان به منابع اطلاعات، توقف‌ناپذیر است؛ هرچند استفاده از یک نرم‌افزار متوقف شود. نرم‌افزارهای بدیل، شناسایی و جریان آزاد اطلاعات، مجدداً فعال و در گردش خواهد بود. این خاصیت و لازمه‌ی دسترسی آزاد به اطلاعات در عصر ارتباطات است و خود تحریمی از دنیای نوین عقب‌ماندگی را به دنبال خواهد داشت.»
بر این اساس تغییر دیدگاه امثال آیت الله جنتی نسبت به فضای مجازی را باید به فال نیک گرفت و چشم به آینده دوخت تا شاید کلید واژه فیلتر و فیلترینگ روز به روز کمرنگ کمرنگ‌تر شود.
دیدگاه تان را بنویسید