چرا جولانی پس از بازگشت از عربستان به ترکیه سفر کرد؟

علی حیدری در مطلبی با عنوان «سفر الشرع به ترکیه چالش‌ها و فرصت‌های جدید در صفحه جدید روابط دمشق- آنکارا» در روزنامه اعتماد نوشت: احمد الشرع، رییس دولت انتقالی سوریه دیروز به ترکیه رفت تا با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور این کشور و دیگر مقامات سیاسی و نظامی آن گفت‌وگو کند. الشرع نیز همانند اسعد الشیبانی، وزیر خارجه سوریه پس از سفر به کشوری عربی عازم ترکیه شد.

در این خصوص دو نگاه وجود دارد: اول اینکه حاکمان جدید سوریه به دلیل نوع نگاه خود و تعلق سوریه جدید به جهان عربی، مقصد اول خود را یک کشور عرب انتخاب کردند. نگاه دوم این است که مقامات ترکیه با توجه به حساسیت جهان عرب نسبت به نقش منطقه‌ای جدید ترکیه با توجه به تحولات سوریه، به دمشق توصیه کرده‌اند که اقدامی نکند تا این حساسیت افزایش یابد.

اگرچه احمد الشرع هفته گذشته در پاسخ به این سوال که اول به کدام کشور خارجی خواهد رفت، ترکیه یا عربستان؟ گفته بود که در انتظار دعوتنامه است. اما به نظر می‌رسد که این جواب دیپلماتیک را باید در راستای همان کاهش حساسیت ارزیابی کرد.

محورهای مذاکرات الشرع در آنکارا

پیش از سفر رییس دولت موقت سوریه به آنکارا، فخرالدین آلتون، رییس نهاد ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه گفته بود که تثبیت وضعیت در سوریه و امنیت این کشور از‌جمله محورهای این سفر خواهد بود.

با این وجود می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

همکاری‌های امنیتی و نظامی: از مهم‌ترین خواسته‌های دمشق از آنکارا در شرایط فعلی کمک ترکیه به ایجاد امنیت در سوریه و انتقال تجربیات در این خصوص است. دولت نوپای دمشق با چالش‌های امنیتی جدی نظیر اقدامات نظامیان دوره گذشته، تروریسم داعش و عدم تثبیت وضعیت در شهرهای مختلف روبه‌رو است. تجربیات و کمک‌های سازمان اطلاعات ترکیه ازجمله مواردی است که دو طرف به آن توجه دارند. بر همین اساس بود که ابراهیم کالین، رییس سازمان اطلاعات ترکیه تاکنون دو بار به دمشق رفت و رییس استخبارات سوریه نیز به ترکیه سفر کرده است.

این سفرها به منظور شکل‌گیری ساختار سازمان اطلاعات و امنیت سوریه با کمک ترکیه ارزیابی می‌شود، به خصوص اینکه «انس خطاب» رییس جدید دستگاه امنیتی سوریه ازعناصر جبهه النصره است که از گذشته مورد حمایت ترکیه قرار داشتند.

سوریه در حوزه نظامی نیز باتوجه به فرسودگی تجهیزات دوره گذشته و نابودی اکثر تسلیحات راهبردی خود ازسوی اسراییل کاملا به ترکیه وابسته خواهد شد. یک مقام نظامی ترکیه در این خصوص گفته است که ارتش سوریه از صفر بازسازی خواهد شد. در این خصوص ترکیه با تسلیحات زمینی، دریایی و هوایی خود، بازار بزرگ سوریه را از دست نخواهد داد.

اولویت در این خصوص پهپاد برای شناسایی و نظارت و مقابله با تروریسم داعش در نقاط مرزی و دوردست، تسلیحات سنگین نظیر زره پوش‌ها و نفربرها و شناورهای نظامی است که قراردادهایی بین طرفین امضا شده و در حال امضا است.

بنابر گزارش نشریه «ترکیه»، براساس توافقنامه امنیتی که به زودی بین آنکارا و دمشق منعقد می‌شود، ترکیه دو پایگاه نظامی در سوریه خواهد ساخت تا به آموزش نظامیان سوریه بپردازد. همچنین حدود ۵۰ فروند جنگنده اف ۱۶ در سوریه مستقر می‌شود تا در قالب آن، ترکیه از سوریه در برابر خطرات محافظت کند. براساس این توافق امنیتی، تا زمان شکل‌گیری کامل ارتش سوریه، ترکیه در این کشور فعال مایشاء خواهد بود.

تجارت: اگرچه دولت الشرع در ابتدای راه تعرفه واردات کالاهای ترک را در حمایت از تولید در سوریه چند برابر افزایش داد اما با توجه به مرز ۹۱۱ کیلومتری بین دو کشور و پتانسیل‌های تجاری ترکیه، آنکارا همه تلاش خود را به کار خواهد بست تا اولین شریک تجاری ترکیه باشد. همچنین شرکت‌های ترک در حوزه‌های مختلف، فعالیت خود را در سوریه آغاز کرده یا در حال مذاکره هستند. طی دو ماه گذشته تجارت بین دو کشور حدود ۴۰درصد نسبت به گذشته افزایش داشته است که به مرور زمان گسترده‌تر نیز خواهد شد. انرژی یکی از محورهای مهم این تجارت است. در حال حاضر چند خط انتقال انرژی از شهرهای مرزی ترکیه به ادلب و حلب شکل گرفته و به زودی دو کشتی تولید برق نیز از ترکیه و قطر در آب‌های سوریه لنگر خواهند انداخت تا حدود 700 مگاوات برق برای سوریه تامین کنند و روشنایی در شهرهای مختلف این کشور را از روزی حداکثر 4 ساعت به حداقل 8 ساعت برسانند.

کردهای شمال سوریه: از همان ابتدای تغییر حکومت در سوریه، آنکارا به دنبال کسب همراهی دمشق برای مقابله با نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) بوده است. آنکارا که قسد را تهدید اول امنیتی خود می‌داند بارها تاکید کرده که این گروه یا باید در ارتش ادغام شده یا تسلیحاتش را کنار بگذارد یا ما آنها را سرکوب خواهیم کرد. احمد الشرع نیز با توجه به همین حساسیت تاکید داشته که وجود گروه مسلح خارج از ارتش در سوریه را نمی‌پذیرد. بر همین اساس مظلوم عبدی سرکرده قسد که از حمایت علنی امریکا در شرایط جدید تا حدودی ناامید شده، دیداری با الشرع داشته تا بتواند به راه‌حلی برسد. براساس آنچه خود او اعلام کرده، طرفین در ادغام قسد در ارتش سوریه به توافق اولیه رسیده‌اند. باتوجه به انگیزه‌های قسد برای بنیان‌گذاری یک حکومت خودمختار در شمال سوریه، روند مذاکرات و توافق با دمشق به سادگی میسر نخواهد شد. اما در صورت نتیجه، می‌تواند یک پیروزی مهم در حوزه امنیتی برای آنکارا تلقی شود.

پناهجویان سوری: حدود ۳ و نیم میلیون پناهجوی سوری در ترکیه حضور دارند که طی یک دهه گذشته در کنار فرصت‌ها، مشکلات و چالش‌هایی را برای اقتصاد، جامعه و دولت اردوغان به همراه داشته‌اند. آنکارا تلاش دارد تا هر چه سریع‌تر با تثبیت وضعیت در سوریه، بخش بزرگی از پناهجویان به کشورشان بازگردند. این اتفاق می‌تواند وضعیت اقتصاد ترکیه را بهبود بخشیده و محبوبیت شکننده اردوغان و دولتش در ترکیه را افزایش دهد.

چالش مهم دمشق و آنکارا: اشغال بخش‌هایی از خاک سوریه توسط اسراییل ازجمله چالش‌های مهم سوریه و ترکیه است. طرفین نمی‌توانند باتوجه به وضعیت فعلی موضعی قاطع نسبت به این اشغالگری داشته باشند. این در شرایطی است که اسراییل با پیشروی حداقل 20 کیلومتری در خاک سوریه، ارتفاعات هرمون را اشغال کرده و با ساخت و ساز در آنجا نشان داده که قصد عقب‌نشینی از آن را ندارد. این موضوع در آینده چالش بزرگی برای دمشق و آنکارا خواهد بود.

اگرچه وضعیت جدید در سوریه فرصت‌های بی‌شماری را دراختیار ترکیه قرار داده اما چالش‌هایی نیز به همراه خواهد داشت که ممکن است این کشور را به عامل نگرانی و دردسر ترکیه در سال‌های آینده تبدیل کند، به خصوص اینکه کشورهای عربی نظیر امارات و عربستان به این راحتی اجازه حضور و نقش‌آفرینی همه‌جانبه را به ترکیه نخواهند داد.