مسیر هموار بورس در دوره جدید؛ تغییرات کلیدی و رونق بازار سرمایه با ریاست جدید سازمان بورس

چندی می‌شود که روزهای سیاه بورس به پایان رسیده و روزهای طلایی بورس تهران پس از حدود چهار سال شروع به کار کرده است و بر همین اساس صیدی توانست دوره مطلوب‌تری را برای تالار شیشه‌ای بازار سهام رقم بزند. بررسی عملکرد شاخص کل در پنج ماهه نخست فعالیت روسای سازمان بورس نشان می‌دهد که در دوره مدیریت صیدی، عملکرد مثبتی داشته است. در دوران حسن قالیباف، شاخص کل رشد ۲۲۵ درصدی را ثبت کرد اما این رشد در شرایطی اتفاق افتاد که قیمت سهام در بهار و تابستان ۹۹ به‌ شدت افزایش یافته و نسبت به تمامی بازارهای مالی رکوردشکن بود. به نوعی بورس تهران در آن سال توانست رکورد تمامی بازارهای مالی را در هم بشکند. در مقابل، در چهار ماه نخست فعالیت صیدی، شاخص کل با رشد ۳۲ درصدی همراه بود که نشان‌دهنده بهبود شرایط بازار است. البته که بازدهی بازار به محدوده ۳۷ درصدی نیز رسیده بود؛ اما به واسطه تنش‌های سیاسی این بازدهی تا حدودی کاهش یافت. در دوران مجید عشقی، شاخص کل در چهار ماهه نخست فعالیت وی با افت ۸.۱ درصدی همراه بود. همچنین در دوران شاپور محمدی، شاخص رشد ۵.۱ درصدی را تجربه کرد و در دوران محمد فطانت‌آبادی، شاخص کل ۱.۶ درصد از ارتفاع خود را از دست داد. بررسی‌ آمار و شرایط نشان می‌دهد که صیدی عملکرد بسیار مناسبی نسبت به روسای اخیر سازمان بورس در دوره خود داشته است. به نوعی بازدهی سالانه روسای سازمان بورس با بازدهی پنج ماهه صیدی برابری نمی‌کند و در این شرایط صیدی توانسته بازار سهام را به تعادل برساند.

حجت‌الله صیدی، روز ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ به عنوان رییس جدید سازمان بورس و اوراق بهادار پس از مجید عشقی معرفی شد و شاخص کل بورس تهران در این روز در محدوده ۲ میلیون و ۱۲۲ هزار واحدی قرار داشت و در پایان معاملات ۲۰ بهمن ماه به عدد ۲ میلیون و ۸۰۴ هزار واحدی رسید و در مجموع بیش از ۳۲ درصد بازدهی مثبت را ثبت کرد. همچنین شاخص کل هم وزن از روز ۲۰ شهریور ماه عدد ۷۱۵ هزار و ۴۴۳ واحدی را به خود دید و پس از آن در تاریخ ۲۰ بهمن ماه سال جاری به عدد ۸۷۶ هزار و ۴۴۳ واحدی رسید و بازدهی ۲۲.۵ درصدی داشت.

همان طور که در تصویر مشخص است شاخص کل بورس تهران از روز 20 شهریور ماه، یعنی روز انتخاب صیدی به عنوان رییس سازمان روند صعودی به خود گرفته و توانسته رکوردهای جدیدی را ثبت کند.

همچنین شاخص کل هم‌وزن نیز با حضور رییس جدید در سازمان بورس تغییر مسیر داده و نتوانسته صعود خوبی را تجربه کند.

خروج از تاریکی

تاریک‌ترین روزهای بورس تهران را می‌توان دوره ریاست عشقی دانست که بازار سهام به صورت قابل توجهی از رشد قیمت دلار جا ماند و شرایط بدی برای بازار رقم خورد. به نوعی می‌توان گفت که شکست دلاری بازار سرمایه با ریاست مجید عشقی آغاز شد و پس از آن، این روند ادامه یافت و در نهایت در دولت سیزدهم شاهد افزایش جزیی ارزش دلاری بازار سرمایه بودیم.

مهم‌ترین اقدام صیدی را می‌توان حفظ استقلال بازار سرمایه دانست. در اصل طی پنج ماه اخیر، اقدام به موقع در تغییر دامنه نوسان و عدم دستکاری آن و همچنین پیگیری نرخ خوراک و دلار نیمایی را می‌توان مهم‌ترین عوامل زمینه ساز بازار سهام دانست. با تغییر دولت و حضور صیدی در سمت سازمان بورس مساله فاصله میان نرخ دلار نیمایی و بازار آزاد بررسی شد و حتی مدتی این فاصله به کمترین و درست‌ترین حالت خود رسیده بود؛ اما این روزها به واسطه تنش‌های سیاسی منطقه شاهد افزایش فاصله میان نرخ دلار بازار و نیمایی (یا همان دلار توافقی) هستیم. کاهش فاصله میان دلار باعث شد برخی از صنایع در میان مدت با سودسازی قابل توجهی رو به رو شوند.

سرفصل اقدامات سازمان بورس

طی پنج ماهه ابتدایی کاری صیدی به عنوان ریاست سازمان بورس شاهد تحولات عظیمی در بازار سرمایه بودیم و پس از سال‌ها نرخ دلار نیمایی جای خود را به دلار توافقی داد و در بلندمدت شاهد کاهش فاصله میان دلار نیمایی (توافقی) با دلار بازار آزاد خواهیم بود.

تهیه برنامه راهبردی عملیاتی 6 ماه دوم سال 1403، شامل 17 اقدام مهم، پیگیری موثر برای صیانت از حقوق بازار سرمایه در لایحه و قانون بودجه 1404، شرکت در جلسات کمیسیون‌‌‌های تخصصی مجلس (کمیسیون اقتصادی و کمیسیون تلفیق‌)، انتظام‌‌‌بخشی به انتشار اوراق دولتی، پیگیری از دولت درخصوص ارائه برنامه زمان‌بندی انتشار اوراق دولتی و پایبندی به آن، تاکید بر لزوم استفاده از بازارگردان برای اوراق دولتی، لزوم هماهنگی کامل وزارت اقتصاد با بازار سرمایه در انتشار اوراق دولتی، نهایی‌‌‌سازی لیست عرضه‌های اولیه برای سه ماهه پایان سال، پیگیری منافع عمومی ناشران و تلاش برای کاهش خسارت‌‌‌هایی از قبیل قطعی انرژی و رونمایی از ابزارهای جدید را می‌توان از اقدامات اساسی ریاست جدید سازمان بورس دانست.

بر اساس آمار منتشر شده طی مدت مذکور، ۴۸ مجوز فعالیت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری اعطا شده و ۵ مجوز پذیره‌نویسی ثانویه نیز داده شده است. ۳۰ مجوز نیز برای فعالیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری، هلدینگ مالی و گروه خدمات مالی صادر شده است. در این مدت ۱۲ شرکت سبدگردان مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند و دو شرکت هم مجوز فعالیت شرکت پردازش اطلاعات مالی را دریافت کرده‌اند. چهار مجوز نیز برای فعالیت شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری اعطا شده است.

از ناامیدی تا امیدواری

حسنا هادی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «اعتماد» اظهار کرد: بازار سهام در سال‌های اخیر با چالش‌ها و تحولات متعددی مواجه بوده است. ازجمله این تحولات می‌توان به تغییرات اقتصادی، سیاست‌های دولتی، و تصمیمات کلیدی در حوزه بازار سرمایه اشاره کرد. در این میان، نقش سازمان بورس و تصمیمات اتخاذ شده توسط رییس آن تأثیر زیادی بر روند رشد و افت شاخص‌ها و اعتماد عمومی به بازار داشته است. در طول دوران ریاست مجید عشقی بر سازمان بورس از مهرماه ۱۴۰۰، شاخص کل بورس تهران در دو سال با رشد ۵۰ درصدی مواجه شد. این رشد تنها روی شاخص کل تاثیر داشت و تغییرات قیمت سهام به‌صورت جزیی و بدون تغییر چشمگیر قیمت پایانی نمادها اتفاق می‌افتاد. این موضوع موجب شد که علی‌رغم رشد ۵۰ درصدی شاخص، هنوز بسیاری از سهام‌ها نتوانند زیان‌های ناشی از ریزش‌های سال ۹۹ را جبران کنند. روندی که به ‌طور محسوس از اوایل سال ۱۴۰۱ تا اردیبهشت ۱۴۰۲ ادامه یافت، به نوعی کاهش زیان بود، نه رشد قابل توجه قیمت‌ها. وی ادامه داد: اما در اردیبهشت ۱۴۰۲، دولت با افزایش نرخ خوراک گاز پتروشیمی و سوخت صنایع، فشار جدیدی بر بازار وارد کرد. این تغییرات منجر به کاهش سودآوری صنایع پتروشیمی و فولادی شد که حدود ۵۰ درصد ارزش بازار بورس تهران را تشکیل می‌دهند. در نتیجه سهام‌های بزرگ پتروشیمی مانند فارس، نوری، شپدیس و زاگرس و سهام‌های فولادی مانند فولاد، فخوز و کاوه شاهد افت قیمت‌های شدیدی شدند.

این کارشناس بازار سهام اظهار کرد: در چنین شرایطی، رییس سازمان بورس به عنوان عضو اصلی شورای عالی بورس می‌توانست اقدامات موثری برای کاهش اثرات این تصمیمات اقتصادی انجام بدهد. با ارائه مدل‌های مالی و شبیه‌سازی اثرات افزایش نرخ خوراک، می‌توانست دولت را قانع کند که این افزایش به ‌صورت تدریجی اعمال شود یا از دولت خواسته می‌شد که تخفیفات یا سهمیه‌های ویژه‌ای برای صنایع پتروشیمی در نظر بگیرد. متاسفانه با توجه به ضعف جایگاه رییس سازمان بورس در آن زمان، هیچ ‌یک از این پیشنهادها مورد توجه قرار نگرفت و این کوتاهی به ضرر بازار سرمایه و سهامداران خرد تمام شد.

وی توضیح داد: از سوی دیگر در همان اردیبهشت ۱۴۰۲، دولت بیش از ۶۰ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی منتشر کرد. این اوراق که بازدهی بالاتری نسبت به بازار بورس داشتند، گزینه‌های جذاب‌تری برای سرمایه‌گذاران به شمار می‌رفتند. بانک‌ها، صندوق‌های درآمد ثابت و نهادهای حقوقی عمده این اوراق را خریداری کردند و این خروج نقدینگی از بازار سهام موجب تسریع ریزش شاخص کل و افزایش نگرانی سرمایه‌گذاران خرد شد.

هادی گفت: در این زمان، رییس سازمان بورس می‌توانست با ارائه آمارهایی چون بازدهی ۱۲ درصدی بورس به دولت هشدار بدهد که انتشار اوراق با بازدهی بیش از ۲۴ درصد، باعث خروج نقدینگی از بازار خواهد شد. همچنین با ارائه مشوق‌های مالیاتی یا تخفیفات کارمزد معاملاتی، می‌توانست مجددا بازار را به سمت سرمایه‌گذاری تشویق کند. اما این اقدامات نیز به ‌طور عملی صورت نگرفت.

این کارشناس بازار سهام تاکید کرد: با عدم مدیریت صحیح، شاخص کل در کمتر از ۵ ماه دیگر ۳۰ درصد کاهش یافت. از شهریور ۱۴۰۲ تا اردیبهشت ۱۴۰۳، روند فرسایشی ادامه یافت و هیچ ‌کدام از سیاست‌های حمایتی شورای عالی بورس نتوانستند از کاهش ارزش پورتفوی سهامداران جلوگیری کنند. در نهایت، در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳، با تغییرات جدی در کابینه دولت و تصمیمات جدید اقتصادی، بازار به وضعیت انتظار و بی‌ثباتی وارد شد و بسیاری از حقوقی‌ها به دلیل عدم اطمینان به آینده اقتصادی از بازار خارج شدند. هادی توضیح داد: با روی کار آمدن دولت جدید و تغییر ریاست سازمان بورس، حجت‌الله صیدی توانست با سیاست‌های عملی و هماهنگی با وزارت اقتصاد، جو مثبتی را به بازار سرمایه بازگرداند. از شهریور ۱۴۰۳، پس از انتصاب صیدی، بورس دوباره وارد دوران سبز و رشد شد. یکی از نکات مثبت مدیریت جدید، هماهنگی ویژه با وزارت اقتصاد برای اجرای سیاست‌های پولی حمایتی و اقدامات موثر در جهت کاهش نوسانات نرخ ارز بود. راه‌اندازی بازار ارز توافقی برای تعیین نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا، باعث افزایش شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری نرخ ارز و در نتیجه تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه شد.

وی اظهار کرد: همچنین، در فرآیند واگذاری سهام دولت در شرکت‌های بزرگ مانند ایران‌خودرو و سایپا، صیدی نقش کلیدی ایفا کرد. او با نظارت دقیق بر فرآیند واگذاری و تهیه مقررات مناسب، سعی کرد تا این واگذاری‌ها به ‌صورت شفاف و منصفانه انجام شوند. این اقدامات به جذب بیشتر سرمایه‌گذاران و تقویت جایگاه بورس کمک کرد.

این کارشناس بازار سهام تاکید کرد: در کنار این تغییرات، صیدی همچنین با هماهنگی با وزارت اقتصاد برای تقویت توان مالی بانک‌های دولتی مانند بانک ملت و بانک صادرات، برنامه‌هایی برای افزایش سرمایه این بانک‌ها ایجاد کرد. این اقدامات برای بهبود سلامت مالی بانک‌ها و افزایش توان تسهیلات‌دهی آنها، گام موثری در حمایت از بازار سرمایه بود. وی ادامه داد: در زمینه سیاست‌های مالیاتی، صیدی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ نقش مهمی داشت و تلاش کرد تا به‌ویژه در حوزه تشویق سرمایه‌گذاری در بورس، قوانین و مشوق‌های مناسبی در نظر گرفته شود. در نهایت، این اقدامات با کاهش اثرات منفی سیاست‌های گذشته، به تقویت بازار سرمایه و رشد آن در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ منجر شد. این کارشناس بازار سهام با اشاره به ابزارهای نوین مالی گفت: یکی از دیگر دستاوردهای مهم ریاست صیدی، توسعه ابزارهای مالی نوین مانند صندوق‌های طلا و نقره بود. این ابزارها به سرمایه‌گذاران این امکان را دادند که بدون نیاز به خرید فیزیکی طلا و نقره، از نوسانات این فلزات بهره‌مند شوند. این اقدام باعث جذب سرمایه‌های بیشتری به بازار بورس و تنوع سرمایه‌گذاری در آن شد. هادی در نهایت تاکید کرد: تمام این اقدامات منجر به رشد چشمگیر شاخص کل بورس در کمتر از ۶ ماه و عبور آن از سقف‌های تاریخی خود شد. بازار سرمایه ایران پس از ۲۴ ماه رکود و انتظار، توانست به روند صعودی خود ادامه بدهد و مجددا به عنوان یک گزینه جذاب سرمایه‌گذاری برای مردم و نهادهای حقوقی مطرح شود.